Miasto idealne na dzisiejsze czasy

Bartłomiej GUTOWSKI

Katedra Sztuki, Teorii i Muzeologii Współczesnej, Instytut Historii Sztuki, Wydział Nauk Historycznych i Społecznych, Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego, ul. Wóycickiego 1/3, bud. 23, 01-001 Warszawa , Polska

Abstrakt

Marzenie zbudowania lepszego świata, także dobrego miejsca do mieszkania, jest utopią, która wpisana jest w cały rozwój historyczny ludzkości. Szczególny wyraz dały temu miasta idealne. Koncepcja, w której układ urbanistyczny miał zapewniać doskonałe funkcjonowanie społeczne, określana jako miasto idealne, została sformułowana w okresie renesansu. Podobne projekty podejmowane były jednak już od czasów starożytnych, a rozwijane w kolejnych stuleciach. Szczególnie popularne koncepcje te stały się w drugiej połowie dziewiętnastego, a przede wszystkim w pierwszej połowie dwudziestego wieku. Wówczas to sformułowano trzy zasadnicze modernistyczne modele miasta, a mianowicie: ogród Ebenezera Howarda oraz koncepcje przestrzeni miejskiej według Le Corbusiera i Franka Lloyda Wrighta. Ich twórcy nie potrafili jednak rozwiązać problemów społecznych ujawniających się w miastach – wręcz przeciwnie, ich projekty często je pogłębiały, prowadząc bądź do kształtowania pozornie doskonałych, ale wyizolowanych przestrzeni, bądź nadmiernie unifikując różnorodność potrzeb społecznych. Druga połowa dwudziestego wieku przyniosła kolejne utopijne próby. Pod wpływem myśli modernistycznej przemiany architektoniczno-urbanistyczne zaczęto coraz ściślej wiązać z wątkami społecznymi. Współczesne miasta idealne z jednej strony skupiają się na konkretnych rozwiązaniach, jak na przykład Masdar w Zjednoczonych Emiratach Arabskich czy New Radiant City na obrzeżach Shenzhen. Z drugiej zaś strony celem tych projektów jest wypracowanie pożądanych działań społecznych. W rozwiązaniach tych kwestia planowania układu przestrzennego okazuje się wtórna wobec realizowanego przez nie porządku aksjologicznego. Z jednej strony zatem wyraźne staje się przejście od myślenia, w którym teoretyk zakłada pewien sposób funkcjonowania miasta, do myślenia projektującego, chociaż z drugiej strony można również zaobserwować proces odwrotny: nowoczesne rozwiązania służą raczej realizacji teoretycznej wizji miasta, niż są wynikiem uzgodnień z mieszkańcami. Prowadzi to do niebezpieczeństwa dehumanizacji i społecznej segregacji oraz wykluczenia. Pomimo rozwoju technologicznego, ekologicznego oraz rozwoju obszarów wiedzy kluczowych dla funkcjonowania miasta, takich jak socjologia, teoria urbanistyki i architektury, psychologia czy geografia, a także pomimo istnienia odrębnej dyscypliny studiów miejskich współczesne miasto nie stanowi realnej odpowiedzi na wiele wyzwań społecznych współczesnego świata.

Słowa kluczowe:

miasto, miasto idealne, utopia, miasto ogród, miasto ekologiczne, eco-city, Shenzhen, Dubaj, Masdar, Radiant City, Broadacre City, nowy urbanizm, metropolia, technopolis, urbanistyka, megapolis, wspólnota, segregacja