Orkadyjska poetyka nadziei. Liryczne wymiary i napięcia toposu w wybranej poezji George’a Mackay’a Browna

Halszka LELEŃ

Instytut Literaturoznawstwa, Uniwersytet Warmińsko-Mazurski, ul. Kurta Obitza 1, 10-725 Olsztyn , Polska

Abstrakt

Artykuł bada wielowymiarową realizację toposu nadziei w utworach poetyckich jednego z ważniejszych szkockich pisarzy katolickich George’a Mackay’a Browna (1921-1996). W szczegółowym oglądzie okazuje się, że u Browna nadzieja rozumiana w duchu nauczania Kościoła katolickiego (jako cnota teologiczna) jest podstawą wielu estetycznych uporządkowań i zabiegów w obrębie konstrukcji świata lirycznego. Nigdy jednak nadzieja nie jest ukazywana w sposób zbyt natarczywy dla w dużej mierze protestanckich i ateistycznych czytelników dzieł poety. Zamiast mówić otwarcie o wierze i o radości płynącej z nadziei, którą wiara przynosi, Brown wybiera niebezpośrednie sposoby snucia poetyckich narracji o indywidualnych i wspólnotowych wzlotach i upadkach, przy czym upadki są nieodmiennie drogą do jakiegoś odrodzenia. W poezji Browna liryczne wizje archipelagu Orkadów i jego wspólnot są przy tym ujmowane jako uniwersalne. Zostaje to osiągnięte poprzez liczne odwołania do cyklu ludzkiego życia, na który składają się narodziny, trudy istnienia i śmierć, często ukazywana jako przejście przez jakieś kolejne „drzwi”. Użycie prostych, nawiązujących do życia rolników i rybaków, znaków i symboli, zaczerpniętych z preindustrialnych realiów wyspiarskich, jak i z tekstów Ewangelii, sprawia, że wiersze te dotykają fundamentalnych prawd ludzkiego życia i pozwalają naświetlić je za pośrednictwem chrześcijańskiego systemu przekonań i wartości. Poprzez uwypuklenie tych elementów Brown realizuje wizję misji nie tylko poetyckiej, ale też etycznej – pracy dla dobra swego archipelagicznego społeczeństwa, dla Szkocji i dla szeroko pojętej ludzkości. Czerpiąc inspirację z poezji Gerarda Manleya Hopkinsa i św. Johna Henry’ego Newmana, Brown podejmuje swego rodzaju poetycką misję odzyskania, czy też uzyskania, poetyckiego zjednoczenia całego stworzenia, tak aby przeciwdziałać współczesnemu kryzysowi kultury. Sposób, w jaki Brown wykorzystuje topos nadziei i motyw wiary, daje się przy tym zestawić z nauczaniem o nadziei wyrażonym w Konstytucji duszpasterskiej o Kościele w świecie współczesnym Gaudium et spes oraz w książce Przekroczyć próg nadziei Jana Pawła II. W poetyckiej wizji Browna poezja nabiera swego rodzaju wymiaru sakramentalnego i ma za zadanie inspirować ludzi nadzieją. Brown przedstawia nadzieję jako życiodajną wartość, którą odnaleźć można w najmniejszych i najmniej spektakularnych elementach życia wspólnotowego i jednostkowego.

Słowa kluczowe:

katolickie i uniwersalne wymiary nadziei, szkocka poezja archipelagiczna, poetycka wizja życia na Orkadach, George Mackay Brown