„Zawróć, jeśli to możliwe!” O lękach związanych z „końcem” i nadziejach na „dalszy ciąg” w dramatach Jarosława Jakubowskiego

Joanna MICHALCZUK

Katedra Dramatu i Teatru, Instytut Filologii Polskiej, Wydział Nauk Humanistycznych, Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II, Al. Racławickie 14, 20-950 Lublin , Polska

Abstrakt

Artykuł przybliża twórczość dramatyczną Jarosława Jakubowskiego, jednego z najciekawszych polskich dramatopisarzy ostatnich lat, na przykładzie kilku wybranych sztuk pochodzących z dwóch wydanych w Polsce antologii dramatów tego autora: Generał i inne dramaty polityczne (2014) oraz Prawda i inne dramaty (2017). Odsłaniając w swoich dramatach skutki współczesnych przeobrażeń kulturowych świata Zachodu – skutki erozji tradycyjnych wartości ukształtowanych w obrębie kultury judeochrześcijańskiej i zastępowania ich wartościami przygodnymi, spychania duchowego wymiaru istnienia człowieka poza margines życia społecznego – Jakubowski prowokuje do refleksji nad tym, co stanowi fundament człowieczeństwa, i nad rzeczywistym znaczeniem ludzkiego istnienia. Jego dramaty stają się literacką egzemplifikacją rozmaitych przejawów antropologicznego redukcjonizmu we współczesnej rzeczywistości, uświadamiającą odbiorcy, jak powoli umiera w niej to, co „ludzkie”, choć wszystko zdaje się dziś należeć do człowieka i od niego zależeć. Frapujące twórcę problemy i niepokoje związane ze skutkami degeneracyjnych procesów cywilizacyjnych, odcinania się od przeszłości, redukcjonistycznego postrzegania człowieka i biernej akceptacji kierunku dokonujących się zmian znajdują też swoje odzwierciedlenie w przywoływanych w artykule futurologicznych dramatach Jakubowskiego, w których wątki katastroficzne i (post)apokaliptyczne stają się pretekstem do zbudowania konstrukcji metaforycznej. Zamieszczone w tytule artykułu cytaty pochodzą z jednego z nich, ze sztuki zatytułowanej Kosmonauci, w której dryfujący w przestrzeni kosmicznej uszkodzony statek z kosmonautami staje się czytelną metaforą ponowoczesnego świata. W chybotliwej, zmierzającej donikąd rzeczywistości bohaterowie Jakubowskiego tęsknią za tym, co stabilne i pewne – za dosłownie i metaforycznie pojętym twardym gruntem pod nogami – i podejmują nierówną walkę o ocalenie własnego życia, ale też własnego człowieczeństwa. Choć katastrofa wydaje się nieunikniona, Jakubowski zostawia odbiorcy daleką od naiwnego optymizmu nadzieję na „dalszy ciąg”. Ściśle wiąże się ona z tym, co na skutek redukcjonistycznych zapędów współczesnego świata zostało zdegradowane, unieważnione, odrzucone – z duchowym wymiarem ludzkiego istnienia i stabilnym fundamentem wartości, na którym oprzeć można rzeczywistość międzyludzkich relacji.

Słowa kluczowe:

Jarosław Jakubowski, dramat polski po 1989, perspektywa antropologiczna w literaturze, motywy (post)apokaliptyczne, nadzieja