Zabudowa polaniarska jako wyróżnik w badaniach nad typologią i genezą krajobrazów pasterskich polsko-ukraińskiej części Karpat Zewnętrznych
Janusz Łach
Uniwersytet Wrocławski , Polskahttps://orcid.org/0000-0001-8451-5957
Ihor Bojko
Instytut Etnologii Ukraińskiej Akademii Nauk , Ukrainahttps://orcid.org/0000-0002-3828-1835
Abstrakt
Artykuł jest próbą wyróżnienia – poprzez osobliwe budownictwo gospodarki polaniarskiej – nowych podtypów krajobrazów pasterskich, jakimi są pastersko-rolne krajobrazy na obszarze niskich i średnich gór Karpat Zewnętrznych. Walory kulturowe obszaru z wołoską genezą klasyfikują go do szczególnie cennych krajobrazowo. To wyjątkowe wspólne dziedzictwo stało się przyczynkiem do podjęcia polsko-ukraińskich badań nad strukturą oraz funkcją górskiej gospodarki w ujęciu etnogeograficznym. Celem działań jest ochrona zanikającego, archaicznego dziedzictwa pasterzy wołoskich nazywanych „Ojcami Europy”.
Słowa kluczowe:
Karpaty, Beskid Mały, Beskidy Skolskie, pasterstwo, polaniarstwo, kultura wołoskaBibliografia
Antoniewicz Włodzimierz. 1959-1970. Pasterstwo Tatr Polskich i Podhala t. 1-8. Wrocław – Warszawa – Kraków: Zakład Narodowy imienia Ossolińskich – Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk.
Bojko Ìgor, Lâh Ânuš. 2016. Adaptivnì strategìï tradicìjnogo sezonnogo budìvnictva na polânah ta pasovisʹkah u Pìvnìčnih Karpatah (kìnecʹ XIX – perša polovina XX stolìttâ). „Materìali do ukraïnsʹkoï etnologìï” Vip. 15: 47-56 [Бойко Ігор, Лях Януш. 2016. Адаптивні стратегії традиційного сезонного будівництва на полянах та пасовиськах у Північних Карпатах (кінець XIX – перша половина XX століття). „Матеріали до української етнології” Вип. 15: 47-56].
Bojko Igor. 2015. Letnie obory w Karpatach ukraińskich i zachodnich: etnoekologiczne podobieństwa w kulturach Ukraińców, Słowaków, Polaków i Czechów. W: Łemkowie, Bojkowie, Rusini – historia, współczesność, kultura materialna i duchowa t. V. Red. Halczak B., Dudra S., Drozd R., Sopoliga M., Izhevskyy A., Kuzmenko O., Horoshko L., Best P.J., Ładna E., Šmigel M. Słupsk – Zielona Góra – Svidnik: Wydawnictwo Uniwersytetu Zielonogórskiego: 361-376.
Chmielewski Tadeusz, Myga-Piątek Urszula, Solon Jerzy. 2015. Typologia aktualnych krajobrazów Polski. „Przegląd Geograficzny” 87, t. III: 377-408.
Czamańska Ilona. 2015. The Vlachs – several research problems, „Balcanica Posnaniensia” vol. 22, nr 1: 7-16.
Dobrowolski Kazimierz. 1938. Badania nad ugrupowaniami etnograficznymi w Karpatach Zachodnich. „Sprawozdania z czynności i posiedzeń Polskiej Akademii Umiejętności” t. 43, nr 5: 181-229.
Dobrowolski Kazimierz. 1970. Studia nad kulturą pasterską w Karpatach Północnych, typologia wędrówek pasterskich od XIV do XX wieku. W: Pasterstwo Tatr Polskich i Podhala. Red. Antoniewicz W. Wrocław – Warszawa – Kraków: Zakład Narodowy imienia Ossolińskich – Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk t. VIII: 98-120.
Dorywalska Ewa. 1974. Badania nad pasterstwem i gospodarką polaniarską na Żywiecczyźnie. „Karta Groni: wydawnictwo społeczno-kulturalne poświęcone sprawom Żywiecczyzny i Beskidów”: 52-56.
Gudowski Janusz, Ząbek Maciej, Konarski Henryk, Kosiek Anna, Kropiwnicki Michał, Nesteruk Jura, Ruszczak Andrzej, Witkowski Włodzimierz, Żakowski Władysław. 2001. Pasterstwo na Huculszczyźnie. Gospodarka, kultura, obyczaj. Warszawa: Wydawnictwo Akademickie Dialog.
Hołub-Pacewiczowa Zofia. 1930. Z badań nad pasterstwem karpackimi alpejskim. „Czasopismo Wierchy” t. VIII: 89-121.
Jawor Grzegorz. 2015. Ethnic aspects of settlement in Ius Valachicum in medieval Poland (from the 14th to the beginning of the 16th century). „Balcanica Posnaniensia” t. XXII, nr 1: 47-55.
Kopczyńska-Jaworska Bronisława. 1961. Wędrówki pasterskie w Beskidzie Śląskim. „Etnografia Polska” t. V: 227-231.
Kopczyńska-Jaworska Bronisława. 1962. Szałaśnictwo w Karpatach Polskich w świetle prac zespołowych w roku 1960. „Etnografia Polska” t. VI: 321-329.
Kopczyńska-Jaworska Bronisława. 1981. Dyskusyjne problemy syntezy badań nad pasterstwem wysokogórskim. „Etnografia Polska” t. XXV, z. 2: 85-96.
Łach Janusz, Musiał Marin. 2015. Przeszłość i znaczenie tradycji dla współczesnego oblicza kulturowego góralszczyzny Beskidu Małego – zapis w krajobrazie. Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego.
Łach Janusz. 2010. Kamienne szopy pasterskie jako ginący element krajobrazu Beskidu Małego. „Czasopismo Wierchy” t. 76: 244-249.
Moszyński Kazimierz. 1967. Kultura ludowa Słowian. Warszawa: Książka i Wiedza.
Moszyński Kazimierz. 1996. Ludy pasterskie ich kultura materialna oraz podstawowe wiadomości o formach współżycia zbiorowego, o wiedzy, życiu religijnym i sztuce. Cieszyn: Wydawnictwo Pro-Filia.
Musiał Marcin. 2010. Śladami kultury góralskiej w Beskidzie Małym. Andrychów: Drukarnia Drukpress s.c.
Myczkowski Zbigniew. 2015. Kompozycyjne i architektoniczne wyznaczniki tożsamości krajobrazów. „Problemy Ekologii Krajobrazu” t. XL: 199-208.
Myga-Piątek Urszula, Chmielewski Tadeusz, Solon Jerzy. 2015. Rola cech charakterystycznych wyróżników i wyznaczników krajobrazu w klasyfikacji i audycie krajobrazów aktualnych. „Problemy Ekologii Krajobrazu” t. XL: 177-185.
Myga-Piątek Urszula. 2012. Krajobrazy kulturowe – aspekty ewolucyjne i typologiczne. Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego.
Niedźwiecka-Filipiak Irena. 2009. Wyróżniki krajobrazu i architektury wsi Polski południowo-zachodniej. Wrocław: Uniwersytet Przyrodniczy we Wrocławiu.
Novák Ján, Podolák Ján, Zuskinová Iveta, Margetín Milan. 2013. Po stopách valachov v Karpatoch. Brno:Tribun EU.
Sobala Michał. 2014. Krajobrazy pasterskie w Polsce i Europie – wybrane typy, przykłady i formy ochrony. „Prace Komisji Krajobrazu Kulturowego” t. 25: 81-98.
Tivodar Mihajlo. 1994. Tradicìjne skotarstvo ukraïnsʹkih Karpat drugoï polovini XIX – peršoï polovini XX st. Užgorod: Karpati: 305-329 [Тиводар Михайло. 1994. Традиційне скотарство українських Карпат другої половини XIX – першої половини XX ст. Ужгород: Карпати: 305-329].
Zawiejska Ewa. 1986. Budownictwo pasterskie w Beskidzie Żywieckim. „Prace i Materiały Muzeum Archeologicznego i Etnograficznego w Łodzi”. Seria Etnograficzna nr 26: 39-55.
