Koncepcje prawne w zakresie prawa międzynarodowego wypracowane w III Rzeszy a jej polityka okupacji
Piotr Migdał
Abstrakt
Uwzględniając dotychczasowe doświadczenia w badaniach nad systemami okupacji krajów Osi w trakcie II wojny światowej a szczególnie dominującej III Rzeszy niemieckiej, wydaje się, że występują w tym zakresie duże braki a stan tych badań można uznać za daleko niewystarczający.
Słabością istniejących badań jest ograniczenie się do polityki okupacyjnej i struktur formalnych, czyli ich pewna wycinkowość. Rzadko uwzględnia się w nich dokumentacje porównawczą, ukazującą całościowe kształtowanie się struktur organizacyjnych zarządów okupacyjnych z uwzględnieniem całokształtu doświadczenia oraz zbiorczego mechanizmu funkcjonowania, przy wykazaniu także jego efektywności.
Celem niniejszego artykułu jest, próba ustalenia, czy i o ile wypełnianie okupacji lub innych form władztwa przez III Rzeszę hitlerowską nad innymi terytoriami państwowymi czy narodami stanowiło system polityczno-prawny, jak kształtowały się różne postacie władania nad poszczególnymi terytoriami i wobec podbitej ludności w określonej sytuacji prawnej, społeczno-gospodarczej i politycznej. Należy przy tym podkreślić, że pojęcie „okupacja” używane powszechnie w historii politycznej tego okresu, nie wystarczy do poprawnego opisu zjawiska w języku nauki prawa. Jest ono zbyt ogólne i prawnicze nieadekwatne do stanu prawnego ziem zajętych lub kontrolowanych przez Niemcy i to zarówno tych anektowanych w sposób bezprawny (takich jak „eingegliederte Ostgebiete” w Polsce) jak i tych które zostały podporządkowane politycznie z pozbawieniem zamieszkałych tam narodów ich suwerennej władzy politycznej (takich jak Protektorat Czech i Moraw) i wreszcie tych, które zostały jedynie włączone przymusowo w orbitę wpływów III Rzeszy z utrzymaniem w nich rządów satelickich (np. Słowacja).
Słowa kluczowe:
systemy prawne w okresie II Wojny Światowej, Akademia Prawa Niemieckiego, prawo narodów, prawo międzynarodowe, occupatio bellica, debellatio, Konwencja Haska, Regierungsverwaltung, Kolonialverwalutng, Aufsichtsverwaltung, Grossraum, Besatzungsrichtungen, zasada wodzostwa, III Rzesza, I Republika Słowacka, Protektorat Czech i Moraw, Generalne Gubernatorstwo, II Wojna Światowa, typy i systemy okupacji, ekonomia na terenach okupowanych, polityka kulturowa i kulturalna, reżim okupacyjny, eksterminacja ludności, zbrodnie wojenne, aparat represji, Republika Weimarska, Hlinkowa Gwardia, HSPL, Hlinkowa Słowacka Partia Ludowa, Gestapo, SS, Einsatzgruppe, RSHA, Główny Urząd Bezpieczeństwa Rzeszy, Urząd Protektora Rzeszy, NSDAPBibliografia
Abshagen K.H., Canaris. Patriot und Weltbürger, Stuttgart 1950.
Armstrong J.A., Ukrainian Nationalism 1939‒1945, New York 1955.
Bardach J., Leśniodorski B., Pietrzak M., Historia państwa i prawa polskiego, Warszawa 1985.
Berenstein T., Rutkowski A., Niemiecka administracja wojskowa na okupowanych ziemiach polskich (1 września ‒ 25 października 1939 roku), [w:] Najnowsze dzieje Polski ‒ materiały i studia z zakresu II wojny światowej, Warszawa 1962.
Best W., Die Verwaltung in Polen vor und nach dem Zusammenbruchg der polnischen Republik, Berlin 1940.
Best W., Völkische Grossraumordnung, [w:] „Deutsches Recht” 1970/25.
Biman S., Vznik tzv. Ňemeckého státního ministra pro Čechy a Moravu, „Sbornik Archívni Praci”, Praha 1968.
Blätter F., Warschau 1942. Tatsachenbericht eines Morfahrers der zweiten schweizerischen ärztemission 1942 in Polen, Zurych 1945.
Botz G., Die Eingliederung österreichs in das Deutsches Reich, „Historische Zeitschrift”
/2.
Brandes D., Die Tschechen unter deutschen Protektorat, Bd. I, München 1969.
Broszat M., National-sozialistische Polenpolitik 1939‒1945, Stuttgart 1961.
Diehl-Thiele P., Partei und Staat im Dritten Reich, München 1969.
Dokumente der deutschen Politik, Bd. VII, T. 1, Berlin 1940.
Dziadzio A., Powszechna historia prawa, Warszawa 2009.
Feierabend L., Prag-London vice versa, New York 1971.
Frank H., Das Führerprinzip in der Verwaltung, Krakau 1944.
Frank H., Dziennik Hansa Franka Tagebuch 1942, III, Abschlisessende Betrachtungen zur Entwicklung des letzen Vierteljahres z 28 VIII 1942 r.
Frick W., Gestalt und Aufbau des Dritten Reiches, „Deutsche Verwaltung” 1937.
Forsthoff E., Das neue Gesicht der Verwaltung und die Verwaltungsrechtswissenschaft, Deutsches Recht 1935.
Frank, Die Welt leuchtet. Zeitgeschichte, „Der Spiegel” 1963/45.
von Gierke O., Die Genossenschaftstheorie und die deutsche Rechtpreschung, Berlin 1987.
Goebbels J., Tagebücher, Zurich 1948.
Grimm F., Wer War Hitler?, Tübingen 1970.
Gumkowski J., Leszczyński K., Generalne Gubernatorstwo w oczach Niemca, „Biul. GKBZH” 1965, t. XV.
Haselblatt W., Rechtsgestaltung deutscher Polenpolitik nach volkspolitischen Gesichtspunkten (BA R 61/243, s. 1‒58, tekst powielony, tajny, też 61/237).
Höhn R., Maunz T., Svoboda E., Grundfragen der Rechtsauffassung, München 1938.
Höhne H., Der orden unter dem Totenkopf. Die Geschichte der SS, Gütersloh 1968.
Hönsch J. K., Die Slowakei und Hitlers Ostpolitik, Köln 1965.
Jablonicky J., Słowacja na przełomie, Warszawa 1969.
Jellinek G., Ogólna nauka o państwie i prawie, t. I, Warszawa 1921, t. II Warszawa 1924.
Jońca K., Ze studiów nad doktryną wojny i pokoju Helmutha von Moltke starszego. Księga pamiątkowa ku czci Henryka Zielińskiego, „Acta Universitatis Wratislaviensis”, Wrocław 1981.
Kamenec I., Przymusowe wysiedlenia ludności z terytorium Słowacji w czasie drugiej wojny światowej, [w:] Przesiedlenia ludności przez III Rzeszę i jej sojuszników podczas II wojny światowej, Lublin 1974.
Klafkowski A., Okupacja niemiecka w Polsce w świetle prawa narodów, Poznań 1946.
Kreiss R., Die Verwaltung des Reichkommissars, [w:] Reich, Volksordnung, Lebensraum, Darmstadt 1942.
Křen J., Do emigrace, Praha 1963.
Lacko M., Dwuramienny krzyż w cieniu swastyki. Republika Słowacka 1939‒1945, Lublin 2012.
Lauer K., Die Polizei im nationalsozialistischen Staat, Hamburg 1935.
Łepkowski T., Polska ‒ narodziny nowoczesnego narodu, Warszawa 1967.
Łuczak C., Polityka ludnościowa i ekonomiczna hitlerowskich Niemiec w okupowanej Polsce, Poznań 1979.
Madajczyk Cz., Faszyzm i okupacje 1938‒1945. Wykonywanie okupacji przez państwa Osi w Europie, t. I, Ukształtowanie się zarządów okupacyjnych, Poznań 1983.
Madajczyk Cz., Faszyzm i okupacje 1938‒1945. Wykonywanie okupacji przez państwa Osi w Europie, t. II, Mechanizmy realizowanie okupacji, Poznań 1984.
Madajczyk Cz., Generalna Gubernia w planach hitlerowskich, Warszawa 1961.
Madajczyk Cz., Polityka III Rzeszy w okupowanej Polsce, Warszawa 1970.
Madajczyk Cz. (red.), Biernacki S., Meissner B., Generalny Plan Wschodni. Zbiór dokumentów, Warszawa 1990.
Mann R., Kölner Zeitschrift für Soziologie und Sozialpsychologie, 1979/1.
Mączyński M., Organizacyjno-prawne aspekty funkcjonowania administracji bezpieczeństwa i porządku publicznego dla zajętych obszarów polskich w latach 1939‒1945 ze szczególnym uwzględnieniem Krakowa jako stolicy Generalnego Gubernatorstwa, Kraków 2012.
Messerschmidt M., Die Wehrmacht im NS-Staat. Zeit der Indokrination, Hamburg 1969.
Mommsen H., Beamtentum im Dritten Reich, Stuttgart 1966.
Moritz G., Gerichtsbarkeit in den von Deutschland besetzten Gebieten 1939‒1945, Tubingen 1955.
Noskowa A. F., Nacistskij „novyj porjadok” na wremenno zachvacenych territoriach SSSR 1941‒1945. ObŠčij očerk, „Studia Historica Slavo-Germanika” 1976/5.
Occupanst-Occupés 1792‒1815. Actes du Colloque à Bruxelles 29 et 30 janvier 1968, Bruxelles 1969.
Okupacja i ruch oporu w dzienniku Hansa Franka, , t. I i II, Stuttgart 1975.
Pietrzykowski J., Zbrodnie hitlerowskie w Częstochowie, [w:] Dzieje Częstochowy od zarania do czasów współczesnych, praca zbiorowa, Katowice 1964.
Piotrowski S., Dziennik Hansa Franka, Warszawa 1974.
Pośpieszalski K. M., Polska pod niemieckim prawem 1939‒1945 (Ziemie Zachodnie), Poznań 1946.
Gelberg L., Prawo międzynarodowe i historia dyplomatyczna. Wybór dokumentów. Wstęp i opracowanie, t. II, Warszawa 1958.
Puchert B., Działalność niemieckiej IG Farbenindustrie w Polsce, Warszawa 1973.
Referat Völkerrechtliche Fragen, die sich aus dem Zerfall der polnischen Republik ergeben haben (BA R 61/360).
Rusiński W., Położenie robotników polskich w czasie wojny 1939‒1945 na terenie Rzeszy i „obszarów wcielonych”, cz. I, Poznań 1949.
Schacht H., Das Ende der Reparationen, Oldenburg 1931.
Schmitt C., Der Begriff des Politischen, München 1932.
Schenk D., Hans Frank. Biografia generalnego gubernatora, Kraków 2009.
Schmitt C. Politische Teologie, Vier Kapitel über doe Souverenität, Berlin 2009.
Stuckart W., Die Neuordnung der Kontinente und die Zusammenarbeit aud dem Gebiete der Verwaltung, Preus. Geh. Staatsarchiv, Rep. 320/66.
Szuman N., Grabież dóbr kultury polskiej w ramach działalności generalnego powiernika dla zabezpieczenia niemieckich dóbr kultury na wschodnich ziemiach przyłączonych. „Biul. GKBZH” 1948, t. IV.
Taylor A.J.P., Origins of the Second World War, London 1961.
Weh A., Prawo Generalnego Gubernatorstwa w układzie rzeczowym z objaśnieniami i szczegółowym skorowidzem, Krakau 1941.
Wrzyszcz A., Okupacyjne sądownictwo niemieckie w Generalnym Gubernatorstwie 1939‒1945. Organizacja i funkcjonowanie, Lublin 2008.
Zaborowski J., „Generalplan Ost”. Koncepcje i plany polityki wschodniej Adolfa Hitlera (wybór tekstów), informacja wewnętrzna nr 42 GKBZHwP, Warszawa 1977
Licencja
Autor oświadcza, że utwór jest dziełem oryginalnym i nie narusza jakichkolwiek praw osobistych lub majątkowych osób trzecich oraz, że jego prawa autorskie do utworu nie są ograniczone w zakresie objętym umową podpisywaną z Wydawcą.
Autor publikacji przenosi nieodpłatnie na Wydawcę autorskie prawa majątkowe do składanego do publikacji Utworu (artykułu) bez ograniczeń czasowych i terytorialnych na następujących polach eksploatacji:
a) wytwarzanie, utrwalanie i zwielokrotnianie określoną techniką egzemplarzy Utworu, w tym techniką drukarską, zapisu magnetycznego oraz techniką cyfrową;
b) wprowadzanie do obrotu, użyczenie lub najem oryginału albo egzemplarzy Utworu, oraz rozpowszechnianie w postaci otwartego dostępu, zgodnie z treścią licencji Creative Commons Uznanie Autorstwa 4.0 Międzynarodowa (zwanej również jako CC BY), dostępnej pod adresem: https://creativecommons.org/licenses/by/4.0/legalcode.pl;
c) włączenie Utworu w skład utworu zbiorowego;
d) opublikowanie na stronie internetowej czasopisma, publiczne wykonanie, wystawienie, wyświetlenie, odtworzenie oraz nadawanie i reemitowanie, oraz publiczne udostępnianie Utworu w taki sposób, aby każdy mógł mieć do nich dostęp w miejscu i w czasie przez siebie wybranym;
e) wprowadzanie Utworu w postaci elektronicznej na platformy elektroniczne lub inne wprowadzanie Utworu w postaci elektronicznej do Internetu lub innej sieci.
Przeniesienie autorskich praw majątkowych do utworu następuje nieodpłatnie, z chwilą podpisania umowy.
