Jan of Lwów and Erasmus of Rotterdam. The Greek Text of the New Testament and the "editio princeps" (1561) and the Revised Edition (1575) of the "Leopolita’s Bible"
Abstract
Author argues that the translation of the New Testament from the Polish Catholic Leopolita’s Bible (1561) was, to a significant extent, based on Erasmus’ of Rotterdam Greek text, and textual-critical scholarship as in the editions of Novum Instrumentum. Furthermore author argues that this influence was being removed in the revised edition of the Leopolita’s Bible (1575) because it was considered as controversial by some of the Catholics. These theses are supported by discussing eight textual examples of Erasmus’ influence on the Polish translation (out of 18 identified dependencies).
Keywords:
New Testament, Erasmus of Rotterdam, Jan Nicz Leopolita, Leopolita's Bible, Vulgate, Greek text, Biblical Humanism, translationReferences
Literatura źródłowa
Wydania Biblii
Biblia ad vetustissima exemplaria nunc recens castigata […] (Lovanii: Gravius 1547) (= Wulgata lowańska z 1547 r.).
Biblia święta, to jest Księgi Starego i Nowego Zakonu właśnie z żydowskiego, greckiego i łacińskiego nowo na polski język z pilnością i wiernie wyłożone (Brześć Litewski: Bazylik 1563) (= Biblia brzeska).
Budny, S. (tłum.), Biblia to jest Księgi Starego i Nowego Przymierza znowu z języka ebrejskiego, greckiego i łacińskiego na Polski przełożone ([Nieśwież? Zasław? Uzda?]: Daniel z Łęczycy 1572) (= Biblia Budnego).
Czechowic, M. (tłum.), Nowy Testament to jest Wszystkie Pismo Nowego Przymierza z greckiego języka na rzecz polską wiernie i szczerze przełożone […] ([Kraków]: Rodecki 1577) (= NT Czechowica).
Erasmus Desiderius (oprac. i tłum.), Novum Testamentum iam quintum accuratissima cura recognitum […] (Basileae: Froben 1535).
Leopolita, J.N. (tłum.), Biblia to jest Księgi Starego i Nowego Zakonu na polski język z pilnością według łacińskiej Biblii od Kościoła krześcijańskiego powszechnego przyjętej nowo wyłożona (Kraków: Szarffenberger 1561) (= Biblia Leopolity).
Leopolita, J.N. (tłum.), Biblia, to jest Księgi Starego i Nowego Zakonu na Polski język według łacińskiej Biblii, od Kościoła chrześcijańskiego powszechnego przyjętej: na wielu miejscach z pilnością poprawiona […] (Kraków: Szarffenberger 1575) (= zrewidowane wydanie Biblii Leopolity).
[Murzynowski, S., (tłum.)], Testament Nowy zupełny z greckiego języka na Polski przełożony […] (Królewiec: Augezdecki 1553) (= NT królewiecki).
Nowy Testament Polskim językiem wyłożony według doświadczonego łacińskiego tekstu od kościoła krześcijańskiego przyjętego […] (Kraków: Szarffenberger 1566) (= NT krakowski).
Wujek, J. [et al.] (tłum.), Biblia, to jest Księgi Starego i Nowego Testamentu według łacińskiego przekładu starego w Kościele powszechnym przyjętego na polski język znowu z pilnością przełożone [...] (Kraków: Drukarnia Łazarzowa 1599) (= Biblia jezuitów z 1599 r.).
Wujek, J. [et al.] (tłum.), Nowy Testament Pana naszego Jezusa Chrystusa, znowu z łacińskiego i z greckiego na polskie wiernie a szczyrze przełożony i argumentami abo summariuszami każdych ksiąg i rozdziałów i annotacjami po brzegach objaśniony [...] (Kraków: Piotrkowczyk 1593) (= NT jezuitów z 1593 r.).
Inne źródła
Erasmus Desiderius, In Novum Testamentum Annotationes […] (Basileae: Froben 1535) (= Annotationes).
Kuntze, E. (red.), Alberti Bolognetti Nuntii Apostolici in Polonia epistolae et acta 1581–1585. II. 1583 (Monumenta Poloniae Vaticanae 6; Cracoviae: Sumptibus Academiae Polonae Litterarum et Scientiarum Sandomiriae 1938).
Responsa ad Congregationis Poloniae quaesita data mense februario anno 1585 (Nationalbibliothek Wien, rękopis 11977) 62r–66r.
Stanisław Rozdrażewski do Everarda Mercuriana, Wilno, 12 lipca 1573 (list; Archivum Romanum Societatis Iesu, rękopis Germ. 153) 131r–132av.
Wielewicki, J., Dziennik spraw domu zakonnego OO. Jezuitów u ś. Barbary w Krakowie od r. 1579 do r. 1599 (włącznie) (Scriptores Rerum Polonicarum 7; Kraków: Akademia Umiejętności 1881).
Wujek, J., Postylle mniejszej część pirwsza ozimia […] (Posnaniae: Wolrab 1579).
Literatura pomocnicza
Belcarzowa, E., Polskie i czeskie źródła przekładu Biblii Leopolity (Kraków: Lexus 2006).
Czerniatowicz, J., Niektóre problemy naukowe grecystyki w pracach biblistów polskich XVI i XVII w. (Wrocław – Warszawa – Kraków: Zakład Narodowy imienia Ossolińskich 1969).
François, W., „Erasmus’s Revision of the New Testament and Its Influence on Dutch Bible Translations: The Dossier Revisited”, The Bible Translator 67/1 (2016) 69–101. (Crossref)
Gąsiorowski, K., „Przekład Psałterza w Biblii Leopolity (w czterechsetlecie wydania Biblii)”, Ruch Biblijny i Liturgiczny 14/5 (1961) 189–195. (Crossref)
Gerace, A., Biblical Scholarship in Louvain in the ‘Golden’ Sixteenth Century (Göttingen: Vandenhoeck & Ruprecht 2019). (Crossref)
Górski, K., „Biblia i sprawy biblijne w Postylli Reja”, Z historii i teorii literatury (Wrocław: PWN 1959) I.
de Jonge, H.J., „Erasmus’s Translation of the New Testament: Aim and Method”, The Bible Translator 67/1 (2016) 29–41. (Crossref)
Kossowska, M., Biblia w języku polskim (Poznań: Księgarnia św. Wojciecha 1968) I.
Pietkiewicz, R., Biblia Polonorum. Historia Biblii w języku polskim. I. Od początku do 1638 roku (Poznań: Pallottinum 2016).
Rubik, T., „Biblia Jakuba Wujka i Justusa Rabba. Postylla katolicka mniejsza z 1590 roku jako świadek tekstowy przekładu Nowego Testamentu sprzed pierwszej cenzury (1591–1592)”, Odrodzenie i Reformacja w Polsce 66 (2022) 77–113. (Crossref)
License
This work is licensed under a Creative Commons Attribution 4.0 International License.
- Pursuant to the Act on Copyright and Related Rights of February 4, 1994, the Author of the publication grants to the Publisher of the journal „The Biblical Annals” e a non-exclusive and royalty-free license to use the Work submitted for publication, without time and territorial restrictions in the following fields of use:
a) record the Work and copy it by means of any technique (including printing and electronic recording) on all known data carriers (including IT, electronic and polygraphic), and in all IT systems (in particular those available online);
b) enter the Work into computer memory, disseminate the Work and its copies, as well as market the Work and its copies;
c) publicly perform, replay, display and screen the Work, as well as lend, rent and lease the Work and its copies;
d) make available, market and disseminate the Work and its copies via IT networks, and in particular via the Internet, including the promotion or advertising of the Work, the journal or the Publisher. - The Author shall further grant his/her consent for the Publisher to use and dispose of derivative works.
- The Publisher may sublicense the work.
- Third parties may use the articles and other materials containing the Works, or developed on the basis of the Works in line with the model Creative Commons Attribution 4.0 International (also referred to as CC BY 4.0).
