Jan ze Lwowa i Erazm z Rotterdamu. Grecki tekst Nowego Testamentu a pierwodruk (1561) oraz zrewidowana edycja (1575) "Biblii Leopolity"
Abstrakt
Autor dowodzi, że tłumaczenie Nowego Testamentu z katolickiej Biblii Leopolity (1561) jest w znacznej mierze oparcie na tekście greckim Erazma z Rotterdamu oraz jego pracom tekstualno-krytycznym, zawartym w Novum Instrumentum. Autor dowodzi ponadto, że wpływ ten był eliminowany w zrewidowanej edycji Biblii Leopolity z 1575 r. Tezy te wsparte są analizą ośmiu przykladów wpływów prac Erazma na polską translację.
Słowa kluczowe:
Nowy Testament, Erazm z Rotterdamu, Jan Nicz Leopolita, Biblia Leopolity, Wulgata, tekst grecki, humanizm biblijny, tłumaczenieBibliografia
Literatura źródłowa
Wydania Biblii
Biblia ad vetustissima exemplaria nunc recens castigata […] (Lovanii: Gravius 1547) (= Wulgata lowańska z 1547 r.).
Biblia święta, to jest Księgi Starego i Nowego Zakonu właśnie z żydowskiego, greckiego i łacińskiego nowo na polski język z pilnością i wiernie wyłożone (Brześć Litewski: Bazylik 1563) (= Biblia brzeska).
Budny, S. (tłum.), Biblia to jest Księgi Starego i Nowego Przymierza znowu z języka ebrejskiego, greckiego i łacińskiego na Polski przełożone ([Nieśwież? Zasław? Uzda?]: Daniel z Łęczycy 1572) (= Biblia Budnego).
Czechowic, M. (tłum.), Nowy Testament to jest Wszystkie Pismo Nowego Przymierza z greckiego języka na rzecz polską wiernie i szczerze przełożone […] ([Kraków]: Rodecki 1577) (= NT Czechowica).
Erasmus Desiderius (oprac. i tłum.), Novum Testamentum iam quintum accuratissima cura recognitum […] (Basileae: Froben 1535).
Leopolita, J.N. (tłum.), Biblia to jest Księgi Starego i Nowego Zakonu na polski język z pilnością według łacińskiej Biblii od Kościoła krześcijańskiego powszechnego przyjętej nowo wyłożona (Kraków: Szarffenberger 1561) (= Biblia Leopolity).
Leopolita, J.N. (tłum.), Biblia, to jest Księgi Starego i Nowego Zakonu na Polski język według łacińskiej Biblii, od Kościoła chrześcijańskiego powszechnego przyjętej: na wielu miejscach z pilnością poprawiona […] (Kraków: Szarffenberger 1575) (= zrewidowane wydanie Biblii Leopolity).
[Murzynowski, S., (tłum.)], Testament Nowy zupełny z greckiego języka na Polski przełożony […] (Królewiec: Augezdecki 1553) (= NT królewiecki).
Nowy Testament Polskim językiem wyłożony według doświadczonego łacińskiego tekstu od kościoła krześcijańskiego przyjętego […] (Kraków: Szarffenberger 1566) (= NT krakowski).
Wujek, J. [et al.] (tłum.), Biblia, to jest Księgi Starego i Nowego Testamentu według łacińskiego przekładu starego w Kościele powszechnym przyjętego na polski język znowu z pilnością przełożone [...] (Kraków: Drukarnia Łazarzowa 1599) (= Biblia jezuitów z 1599 r.).
Wujek, J. [et al.] (tłum.), Nowy Testament Pana naszego Jezusa Chrystusa, znowu z łacińskiego i z greckiego na polskie wiernie a szczyrze przełożony i argumentami abo summariuszami każdych ksiąg i rozdziałów i annotacjami po brzegach objaśniony [...] (Kraków: Piotrkowczyk 1593) (= NT jezuitów z 1593 r.).
Inne źródła
Erasmus Desiderius, In Novum Testamentum Annotationes […] (Basileae: Froben 1535) (= Annotationes).
Kuntze, E. (red.), Alberti Bolognetti Nuntii Apostolici in Polonia epistolae et acta 1581–1585. II. 1583 (Monumenta Poloniae Vaticanae 6; Cracoviae: Sumptibus Academiae Polonae Litterarum et Scientiarum Sandomiriae 1938).
Responsa ad Congregationis Poloniae quaesita data mense februario anno 1585 (Nationalbibliothek Wien, rękopis 11977) 62r–66r.
Stanisław Rozdrażewski do Everarda Mercuriana, Wilno, 12 lipca 1573 (list; Archivum Romanum Societatis Iesu, rękopis Germ. 153) 131r–132av.
Wielewicki, J., Dziennik spraw domu zakonnego OO. Jezuitów u ś. Barbary w Krakowie od r. 1579 do r. 1599 (włącznie) (Scriptores Rerum Polonicarum 7; Kraków: Akademia Umiejętności 1881).
Wujek, J., Postylle mniejszej część pirwsza ozimia […] (Posnaniae: Wolrab 1579).
Literatura pomocnicza
Belcarzowa, E., Polskie i czeskie źródła przekładu Biblii Leopolity (Kraków: Lexus 2006).
Czerniatowicz, J., Niektóre problemy naukowe grecystyki w pracach biblistów polskich XVI i XVII w. (Wrocław – Warszawa – Kraków: Zakład Narodowy imienia Ossolińskich 1969).
François, W., „Erasmus’s Revision of the New Testament and Its Influence on Dutch Bible Translations: The Dossier Revisited”, The Bible Translator 67/1 (2016) 69–101. (Crossref)
Gąsiorowski, K., „Przekład Psałterza w Biblii Leopolity (w czterechsetlecie wydania Biblii)”, Ruch Biblijny i Liturgiczny 14/5 (1961) 189–195. (Crossref)
Gerace, A., Biblical Scholarship in Louvain in the ‘Golden’ Sixteenth Century (Göttingen: Vandenhoeck & Ruprecht 2019). (Crossref)
Górski, K., „Biblia i sprawy biblijne w Postylli Reja”, Z historii i teorii literatury (Wrocław: PWN 1959) I.
de Jonge, H.J., „Erasmus’s Translation of the New Testament: Aim and Method”, The Bible Translator 67/1 (2016) 29–41. (Crossref)
Kossowska, M., Biblia w języku polskim (Poznań: Księgarnia św. Wojciecha 1968) I.
Pietkiewicz, R., Biblia Polonorum. Historia Biblii w języku polskim. I. Od początku do 1638 roku (Poznań: Pallottinum 2016).
Rubik, T., „Biblia Jakuba Wujka i Justusa Rabba. Postylla katolicka mniejsza z 1590 roku jako świadek tekstowy przekładu Nowego Testamentu sprzed pierwszej cenzury (1591–1592)”, Odrodzenie i Reformacja w Polsce 66 (2022) 77–113. (Crossref)
Licencja
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe.
- Zgodnie z ustawą o prawie autorskim i prawach pokrewnych z dnia 4 lutego 1994 r., Autor publikacji udziela Wydawcy czasopisma „The Biblical Annals” niewyłącznej i nieodpłatnej licencji na korzystanie z składanego do publikacji Utworu przez czas nieokreślony na nieograniczonym terytorium na następujących polach eksploatacji:
a) w zakresie utrwalenia Utworu, zwielokrotnienia Utworu dowolną techniką (w tym m.in. drukiem oraz w formie zapisu elektronicznego) na wszelkich znanych nośnikach (w tym m.in. informatycznych, elektronicznych i poligraficznych) oraz we wszelkich systemach informatycznych (szczególnie typu Internet);
b) w zakresie wprowadzenia Utworu do pamięci komputera, rozpowszechniania Utworu i egzemplarzy zwielokrotnienia Utworu, wprowadzenia do obrotu Utworu i egzemplarzy zwielokrotnienia Utworu;
c) w zakresie publicznego wykonania, odtwarzania, wystawiania i wyświetlania Utworu, użyczaniu, najmu i dzierżawy Utworu oraz egzemplarzy zwielokrotnienia Utworu;
d) w zakresie udostępniania, wprowadzanie do obrotu i rozpowszechniania Utworu i egzemplarzy zwielokrotnienia Utworu za pośrednictwem sieci informatycznych, w szczególności typu Internet, w tym promocji lub reklamy Utworu, czasopisma lub Wydawcy. - Ponadto, Autor nieodpłatnie zezwala Wydawcy na korzystanie i rozporządzanie opracowaniami Utworów.
- Wydawca może udzielać sublicencji.
- Osoby trzecie z Utworów oraz z innych materiałów zawierających lub powstałych w oparciu o Utwory mogą korzystać zgodnie ze wzorcem licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 (znanej również jako CC-BY).
