The Jewish Issues in Wujek’s Bible 1599
A Study of Sources
Rajmund Pietkiewicz
Pontifical Faculty of Theology in Wrocław , PolandAbstract
The author, on the basis of the study of the commentaries and prefaces to Wujek’s Bible of 1599, depicts the image of the Jews, their language and their customs as it was presented by Jakub Wujek and his contemporaneous fellow Jesuits. The author refers to the sources of the information contained in Wujek’s Bible, evaluates it in the context of the religious situation in the Renaissance Polish-Lithuanian Commonwealth and attempts at establishing the realm and power of the influence it had on readers.
Keywords:
Wujek’s Bible, Jews, Bible translations into Polish, RenaissanceReferences
Biblia, to jest Księgi Starego i Nowego Testamentu według łacińskiego przekładu starego w Kościele powszechnym przyjętego na polski język znowu z pilnością przełożone [...] (Kraków: Drukarnia Łazarzowa 1599).
Biblia, to jest księgi Starego i Nowego Testamentu według łacińskiego przekładu starego w Kościele powszechnym przyjętego na polski język znowu z pilnością przełożone [...] (Wrocław: Drukarnia Akademicka Coll. Soc. Iesu 1740).
Biblia sacra latino-polonica vulgatae editionis auctoritate Sixti V. et Clemantis VIII. Pont. Max. Recognita summariis et notis theologicis, historicis, et chronologicis illustrata secundum exemplar latinum R. P. Thomae Aqu. Erhardi, ord. S. Benedicti Polonicum vero R. P. Jacobi Wuykii, S. J. theologi, reimpressa (Vratislaviae: Typis Academicis 1771).
Biblia to jest Księgi Starego i Nowego Testamentu, według łacińskiego przekładu starego, w Kościele powszechnym przyjętego, na polski język znowu z pilnością przełożone [...] (Lwów: Nakładem Bartłomieja Jabłońskiego i Syna 1839-1840).
Biblia. Księgi Starego Testamentu z łacińskiego na język polski przełożone przez Ks. Jakóba Wujka z Wągrowca […] (Lipsk: Nakładem J. Baumgaertnera 1846).
Biblia to jest Księgi Starego i Nowego Testamentu. Na język polski przełożone przez Ks. Jakóba Wujka S. J. […] (Lipsk: Nakładem J. Baumgaertnera 1860).
Biblia łacińsko-polska czyli Pismo Święte Starego i Nowego Testamentu, podług tekstu łacińskiego Wulgaty i przekładu polskiego X. Jakóba Wujka T. J. z komentarzem Menochiusza T. J. […] (Wilno: Nakładem i Drukiem Józefa Zawadzkiego 1861-1864) I-IV.
Biblia łacińsko-polska czyli Pismo Święte Starego i Nowego Testamentu. Podług textu łacińskiego Wulgaty, i przekładu polskiego X. Jakóba Wujka T. J. z komentarzem Menochiusza T. J. […] (Wilno: Nakładem i Drukiem Józefa Zawadzkiego 1896-1898) I-IV.
Pismo Święte Starego i Nowego Testamentu podług textu łacińskiego Wulgaty. Przekład X. Jakóba Wujka zatwierdzony przez Stolicę Apostolską. Wydanie nowe z objaśnieniami podług J. Fr. Allioli […] (Warszawa: Michał Glücksberg 1873-1874) I-II.
Pismo Święte Starego i Nowego Testamentu podług teksu łacińskiego Wulgaty. Przekład X. Jakóba Wujka zatwierdzony przez Stolicę Apostolską. Wydanie nowe z objaśnieniami podług J. Fr. Allioli […] (Warszawa: Nakładem Redakcji „Wędrowca” 1893, 1895).
Ilustrowane Pismo Święte Nowego Testamentu podług tekstu łacińskiego Wulgaty. Przekład X. Jakóba Wujka zatwierdzony przez Stolicę Apostolską z objaśnieniami podług J. Fr. Allioli […] (Warszawa: Nakładem Redakcji „Wędrowca” 1893).
Nowy Testament Pana naszego Jezusa Chrystusa, znowu z łacińskiego i z greckiego na polskie wiernie a szczyrze przełożony i argumentami abo summariuszami każdych ksiąg i rozdziałów i annotacjami po brzegach objaśniony [...] (Kraków: Andrzej Piotrkowczyk 1593).
Nowy Testament Pana naszego Jezusa Chrystusa, znowu z łacińskiego i z greckiego na polskie wiernie a szczyrze przełożony [...] (Kraków: Andrzej Piotrkowczyk 1594).
Nowy Pana naszego Jezusa Chrystusa Testament. Przez X. Jakuba Wujka Societatis Jesu na polski język przełożony. I. Cztery Ewangelie […]. II. Listy […] (Chełmno: bez wydawcy 1772).
Nowy Pana naszego Jezusa Chrystusa Testament. Na język polski przełożony przez Ks. Jakóba Wujka S. J. […] (Lipsk: Nakładem J. Baumgaertnera 1844).
Psałterz Dawidów teraz znowu z łacińskiego, z greckiego i z żydowskiego na polski język z pilnością przełożony i argumentami i annotacjami objaśniony [...] (Kraków: Andrzej Piotrkowczyk 1594).
The New Testament of Iesus Christ, Translated Faithfully into English out of the authentical Latin, according the best corrected copies of the same, diligently conferred with the Greeke and other editions in divers languages: With arguments of bookes and chapters, annotations, and other necessarie helpes, for the better understanding of the text, and specially for the discoverie of the corruptions of divers late translations, and for cleering the controversies in religion, of these daies: in the English College of Rhemes (Rhemes: John Fogny 1582).
Inne źródła:
Disputationes Roberti Bellarmini Politiani, Societatis Iesv, De Controversiis Christianae Fidei, Adversus huius temporis Haereticos: Tribus Tomis comprehensae. Primi Tomi. Tertia Controversia Generalis, De Summo Pontifice (Ingolstadii: Sartorius 1587).
Eusebius Hieronymus Stridonensis, De viris illustribus, http://khazarzar.skeptik.net/books/hieronym/viris_l.htm [dostęp: 8.04.2017].
Ireneusz z Lyonu, Adversus haereses (tł. J. Brylowski) (Źródła wiary; Pelplin: Bernardinum 2018).
„Incipit praefatio sancti Hieronymi presbiteri in Evangelio”, Biblia Sacra iuxta vulgatam versionem (red. R. Weber i in.) (Stuttgart: Deutsche Bibelgesellschaft 41994, 2003) 1515-1516.
„Incipit prologus sancti Hieronymi in Libro Regum”, Biblia Sacra iuxta vulgatam versionem (red. R. Weber i in.) (Stuttgart: Deutsche Bibelgesellschaft 41994, 2003) 364-366.
Rękopis Biblioteki Jagiellońskiej, Nr 5198, Annales Collegii Posnaniensis, t. I, f. 39, Annus l598.
Wielewicki J., Dziennik spraw domu zakonnego OO. Jezuitów u ś. Barbary w Krakowie od r. 1579 do r. 1599 (włącznie) (Scriptores Rerum Polonicarum 7; Kraków: Akademia Umiejętności 1881).
Wielewicki J., Dziennik spraw domu zakonnego OO. Jezuitów u św. Barbary w Krakowie od r. 1609 do r. 1619 (włącznie) (Scriptores Rerum Polonicarum 10; Kraków: Akademia Umiejętności 1889).
Bednarz M., „Rabb (Rabbus, Rab) Justus”, Polski słownik biograficzny (red. E. Rostworowski i in) (Wrocław – Warszawa – Kraków – Gdańsk: Zakład Narodowy im. Ossolińskich – Wydawnictwo PAN 1986) XXIX, 541-543.
Drzymała K., Ks. Stanisław Grodzicki (Kraków: Wydawnictwo Apostolstwa Modlitwy 1973).
Drzymała K., „Wpływ ks. Stanisława Grodzickiego T.J. na tłumaczenie „Biblii” ks. Jakuba Wujka T. J.”, Polonia Sacra 4/1 (1951) 71-80.
England, http://www.jewishencyclopedia.com/articles/5764-england [dostęp: 17.05.2019].
Estreicher K. (red.), Bibliografia polska. IV: R-U. XXXIII: Wil-Y. (Kraków: Polska Akademia Umiejętności 1916, 1939).
France, http://www.jewishencyclopedia.com/articles/6262-france#anchor40 [dostęp: 7.02.2019].
Frick D., „Anglo-Polonica. The Rheims New Testament of 1582 and the Making of the Polish Catholic Bible”, The Polish Review 36/1 (1991) 47-67.
Frick D., Polish Sacred Philology in the Reformation and the Counter-Reformation. Chapters in the History of the Controversies (1551-1632) (Modern Philology 123; Berkeley – Los Angeles – London: University of California Press 1989).
Grzebień L., „Brant (Brand) Jan”, Słownik polskich teologów katolickich (red. H.E. Wyczawski) (Warszawa: Akademia Teologii Katolickiej 1981) I, 210-211.
Natoński B., „Łaszcz Marcin”, Polski słownik biograficzny (red. E. Rostworowski i in.) (Wrocław – Warszawa – Kraków – Gdańsk: Zakład Narodowy im. Ossolińskich; Wydawnictwo PAN 1973) XVIII, 262-265.
Natoński B., „Radzimiński (Radzymiński) Adrian”, Polski słownik biograficzny (red. E. Rostworowski i in) (Wrocław – Warszawa – Kraków – Gdańsk: Zakład Narodowy im. Ossolińskich; Wydawnictwo PAN 1987) XXX, 87-88.
Nicko-Stępień P., „Louvain Edition of the Vulgate and the New Testament in the Translation by Jakub Wujek from 1593 Study of Matthew 16:13-20”, Odrodzenie i Reformacja w Polsce SI (2017), 147-166.
Nicko-Stępień P., Nowy Testament w tłumaczeniu ks. Jakuba Wujka z 1593 roku. Studium wykorzystania źródeł na przykładzie tekstów Piotrowych (Dys. PWT; Wrocław: Papieski Wydział Teologiczny 2018).
Nicko-Stępień P., „Wulgata Lowańska a Nowy Testament w przekładzie ks. Jakuba Wujka z roku 1593. Studium Mt 16, 13-20”, Odrodzenie i Reformacja w Polsce 59 (2015) 47-66.
Nicko-Stępień P., Źródła dla komentarza tekstowego Nowego Testamentu w tłumaczeniu Jakuba Wujka z roku 1593. Studium Dz 2, 14–36, Odrodzenie i Reformacja w Polsce 61 (2017) 235-257.
Piechnik, L., Początki Akademii Wileńskiej 1570-1599 (Dzieje Akademii Wileńskiej 1; Rzym: Institutum
Historicum Societatis Jesu 1984).
Piechnik, L., Powstanie i rozwój jezuickiej „Ratio studiorum” (1548-1599) (Studia i Materiały do Dziejów Jezuitów Polskich 11; Kraków: WAM – Ignatianum 2003).
Piechnik, L., Próby odnowy Akademii Wileńskiej po klęsce Potopu i okres 1655-1730 (Dzieje Akademii Wileńskiej 3; Rzym: Institutum Historicum Societatis Jesu 1987).
Piechnik, L., Rozkwit Akademii Wileńskiej 1600-1655 (Dzieje Akademii Wileńskiej 2; Rzym: Institutum Historicum Societatis Jesu 1983).
Pietkiewicz R., Biblia Polonorum. Historia Biblii w języku polskim. I. Od początku do 1638 roku (Poznań: Pallottinum 2016).
Pietkiewicz R., „Jews and their Language in Wujek’s Bible 1599”, Wrocławski Przegląd Teologiczny 26/1 (2018) 9-18.
Pietkiewicz R., „Nowe „pilne weźrzenie” w biblijne przykłady Szymona Budnego”, Abychmy w ten przekład pilnie weźrzeli. Wobec tłumaczenia tekstów dawnych (red. A. Bielak) (Warszawa: Uniwersytet Warszawski 2014) 129-146.
Pietkiewicz R., W poszukiwaniu „szczyrego słowa Bożego”. Recepcja zachodnioeuropejskiej hebraistyki w studiach chrześcijańskich w Rzeczypospolitej doby renesansu (Rozprawy Naukowe PWT 86; Wrocław: Papieski Wydział Teologiczny we Wrocławiu 2011).
Poplatek J., „Obecny stan badań nad życiem Jakuba Wujka T.J. i program dalszej pracy”, Polonia Sacra 4/1 (1951) 20-91.
Rubik T., „Czy Jakub Wujek znał angielski? „Nowy Testament” z 1593 roku i angielskie źródło jego paratekstu”, Pamiętnik Literacki 109/4 (2018) 235-250.
Rubik T., „«Grzech bałwochwalstwa jest nie w czynieniu bałwanów albo obrazów»” – przekład Biblii Jakuba Wujka wobec problemu przedstawień kultowych”, Rocznik Przemyski 54/2 (2018) 33-43.
Rubik T., „«Zgromadzenie marnych»” – „«zbór marności»”. Ingerencje cenzorów w Psałterz przekładu Jakuba Wujka, Figura heretyka w nowożytnych sporach konfesyjnych (red. A. Bielak – W. Kordyzon) (Warszawa: Uniwersytet Warszawski 2017) 213-231.
Sikora A.R., „Reedycje Biblii ks. Jakuba Wujka z 1599 roku”, Biblia Jakuba Wujka w życiu i kulturze narodu polskiego. Artykuły opracowane na podstawie referatów wygłoszonych na sesji naukowej pt. „Biblia Jakuba Wujka w życiu i kulturze narodu polskiego”, w Poznaniu w dniu 25 października 2012 r. (red. R. Słowiński) (Poznań: PAN 2013) 101-123.
Smereka W., „Wstęp”, „Nowy Testament” w przekładzie Ks. Dr Jakuba Wujka T.J. z roku 1593 (red. W. Smereka) (Kraków: Polskie Towarzystwo Teologiczne 1966) VII-XLVIII.
Pontifical Faculty of Theology in Wrocław
Rajmund Pietkiewicz, born on 19 February 1970 in Oleśnica (Poland), PhD in humanities (bibliology) – the University of Wrocław (2003); PhD in theology (biblical theology) – Pontifical Faculty of Theology in Wrocław (2004); licence in biblical sciences – Pontifical Biblical Institute „Biblicum” in Rome (2008); post-doctoral degree in theology (biblical theology) – Pontifical Faculty of Theology in Wrocław (2012). The Director of the Chair of the Old Testament Exegesis at Pontifical Faculty of Theology in Wrocław. The lecturer of Old Testament Exegesis and Hebrew language. He specialises in the study on biblical translations, especially Polish ones dating back to the period of Reformation and Renaissance. Since September 2014 the Deputy Vice-Chancellor for Academic and Educational Matters at Pontifical Faculty of Theology in Wrocław. The main publications: „In the Search of a Genuine God's Word”. Reception of Western Hebrew Studies in Christian Research in the Polish-Lithuanian Commonwealth of Renaissance period (2011), Biblia Polonorum. The History of the Bible in the Polish Language, vol. 1: From the Beginnings to 1638 (2017); vol. 5: The Millennium Bible (1965-2015) (2015). The last book have received from Committee of Theology of the Polish Academy of Sciences the award “The Book of 2015”.
License
- Pursuant to the Act on Copyright and Related Rights of February 4, 1994, the Author of the publication grants to the Publisher of the journal „The Biblical Annals” e a non-exclusive and royalty-free license to use the Work submitted for publication, without time and territorial restrictions in the following fields of use:
a) record the Work and copy it by means of any technique (including printing and electronic recording) on all known data carriers (including IT, electronic and polygraphic), and in all IT systems (in particular those available online);
b) enter the Work into computer memory, disseminate the Work and its copies, as well as market the Work and its copies;
c) publicly perform, replay, display and screen the Work, as well as lend, rent and lease the Work and its copies;
d) make available, market and disseminate the Work and its copies via IT networks, and in particular via the Internet, including the promotion or advertising of the Work, the journal or the Publisher. - The Author shall further grant his/her consent for the Publisher to use and dispose of derivative works.
- The Publisher may sublicense the work.
- Third parties may use the articles and other materials containing the Works, or developed on the basis of the Works in line with the model Creative Commons Attribution 4.0 International (also referred to as CC BY 4.0).
