Jakie ciało nie osiągnie królestwa Bożego?
Patrystyczna egzegeza 1 Kor 15, 50
Mariusz Szram
Instytut Historii Kościoła i Patrologii KUL ,Abstrakt
Celem artykułu jest porównanie egzegezy wersetu 1 Kor 15, 50 we wczesnej literaturze patrystycznej na przykładzie pism trzech autorów: Ireneusza z Lyonu – przedstawiciela tradycji azjatyckiej; Tertuliana z Kartaginy – związanego z tradycją północnoafrykańską, zbliżoną w wielu punktach do azjatyckiej; oraz Orygenesa – wywodzącego się z tradycji aleksandryjskiej. Wszyscy wspomniani pisarze stosowali interpretację moralną zwrotu „ciało i krew” jako grzesznych uczynków, które należy porzucić, aby wejść do królestwa niebieskiego. Każdy z nich dopuszczał jednak także wyjaśnienie dosłowne tego wersetu, próbując pogodzić je z prawdą wiary o cielesnym zmartwychwstaniu. Ireneusz podkreślał, że ciało nie może zmartwychwstać i osiągnąć królestwa Bożego o własnych siłach, ale jedynie z pomocą Ducha Świętego. Tertulian uważał, że ciało w ziemskiej postaci zmartwychwstanie, ale nie będzie mogło wejść do królestwa niebieskiego bez przyjęcia cech dostosowanych do nowej rzeczywistości. Najdalej posunął się Orygenes, podważając możliwość powrotu do życia ciał w ziemskim kształcie. Analiza wczesnochrześcijańskich komentarzy do Pawłowego wersetu dowodzi, że egzegeza patrystyczna była ukierunkowana teologicznie i zależała od ówczesnych sporów doktrynalnych. Daje się też zauważyć pewien paradoks: niekiedy w celu uzasadnienia konkretnego stanowiska filozoficzno-teologicznego zwolennik literalizmu lub umiarkowanej alegorezy mógł przywiązywać większą wagę do przenośnego znaczenia tekstu natchnionego niż zdeklarowany alegorysta, który z kolei odwoływał się do daleko idącej interpretacji dosłownej.
Słowa kluczowe:
ciało, zmartwychwstanie, św. Paweł, egzegeza patrystycz¬na, Ireneusz, Tertulian, OrygenesBibliografia
Bibliografia
Literatura źródłowa
Ambrosiaster, Commentarius in 1 Epistulam ad Corinthios (ed. H.J. Vogels) (CSEL 81/2, Vindobonae: Tempsky 1968, 3-194).
Ambrosius, Exameron (ed. C. Schenkl) (CSEL 32/1; Vindobonae – Lipsiae: Tempsky & Freytag 1897, 3-261).
Augustinus, De civitate Dei (ed. B. Dombart – A. Kalb) (CCL 47-48, Turnhout: Brepols 1955).
Augustinus, Epistulae (ed. A. Goldbacher), IV (CSEL 57, Vindobonae – Lipsiae: Tempsky & Freytag 1911).
Cyrillus Alexandrinus, Explanatio in Epistulam 1 ad Corinthios (PG 74, 856-916).
Evangelium Philippi (ed. B. Layton), w: Nag Hammadi Codex II, 2-7, I (NHS 20; Leiden: Brill 1989, 142-215).
Ioannes Chrysostomus, In Epistulam 1 ad Corinthios homiliae (PG 61, 9-382).
Irenaeus, Adversus haereses (éd. A. Rousseau – L. Doutreleau – B. Hemmerdinger – Ch. Mercier), I (SCh 263-264, Paris: Cerf 1979); II (SCh 293-294, Paris: Cerf 1982); III (SCh 210-211, Paris: Cerf 1974); IV (SCh 100/1-2, Paris: Cerf 1965); V (SCh 152-153, Paris: Cerf 1969).
Methodius Olympius, De resurrectione (Hrsg. G. Bonwetsch) (GCS 27, Leipzig: Hinrichs 1917, 217-424).
Origenes – Hieronymus, Tractatus sive homiliae in psalmos (ed. G. Morin) (CCL 78, Turnhout: Brepols 1958, 1-447).
Origenes, Commentarii in Iohannem (éd. C. Blanc), I-V (SCh 120, Paris: Cerf 1966); VI, X, (SCh 157, Paris: Cerf 1970); XIII (SCh 222, Paris: Cerf 1975); XIX-XX (SCh 290, Paris: Cerf 1982); XXVIII-XXXII (SCh 385, Paris: Cerf 1992).
Origenes, Contra Celsum (éd. M. Borret), I-II (SCh 132, Paris: Cerf 1967); III-IV (SCh 136, Paris: Cerf 1968); V-VI (SCh 147, Paris: Cerf 1969); VII-VIII (SCh 150, Paris: Cerf 1969); Introduction et index (SCh 227, Paris: Cerf 1976).
Origenes, De principiis (éd. H. Crouzel – M. Simonetti), I-II (SCh 252-253, Paris: Cerf 1978); III-IV (SCh 268-269, Paris: Cerf 1980); Compléments et index (SCh 312, Paris: Cerf 1984).
Origenes, Fragmenta Commentariorum in 1 Epistulam ad Corinthios (ed. C. Jenkins), JTS 9 (1908) 231-247, 353-372, 500-514; 10 (1909) 29-51.
Pelagius, In Epistulam 1 ad Corinthios Expositio, (éd. A. Hamman) (Patrologia Latina Supplementum 1, Paris: Garnier Frères 1958, 1181-1236).
Tertullianus, Adversus Marcionem (ed. A. Kroymann) (CCL 1, Turnhout: Brepols 1954, 441-726).
Tertullianus, De carne Christi (ed. A. Kroymann) (CCL 2, Turnhout: Brepols 1954, 871-917).
Tertullianus, De praescriptione haereticorum (ed. R.F. Refoulé) (CCL 1, Turnhout: Brepols 1954, 185-224).
Tertullianus, De resurrectione carnis (ed. J.G.P. Borleffs) (CCL 2, Turnhout: Brepols 1954, 919-1012).
Theodoretus Cyrensis, Commentarius in Epistulam 1 ad Corinthios (PG 82, 225-376).
Literatura pomocnicza
Alexandre J., Une chair pour la gloire. L’anthropologie réaliste et mystique de Tertullien (Théologie historique 115; Paris: Beauchesne 2001).
Altermath F., Du corps psychique au corps spirituel. Interprétation de 1 Cor. 15, 35-49 par les auteurs chrétiens des quatre premiers siècles (Tübingen: Mohr 1977).
Barrett C. K., A Commentary on the First Epistle to the Corinthians (London: Adam & Black 1968).
Andia Y. de, Homo vivens. Incorruptibilité et divinisation de l’homme selon Irénée de Lyon (Paris: Études augustiniennes 1986).
Jewett R., Paul’s Anthropological Terms. A Study of Their Use in Conflict Settings (Leiden: Brill 1971).
Kovacs J. L., 1 Corinthians Interpreted by Early Christian Commentators (Grand Rapids, MI: Eerdmans 2005).
Mees M., „Paulus, Origenes und Methodius über die Auferstehung der Toten”, Augustinianum 26 (1986) 103-113.
Mejzner M., 'An£stasij tÁj sarkÒj. Studio sull’escatologia di Metodio di Olimpo (Excerpta ex dissertatione ad Doctoratum in Theologia et Scientiis Patristicis) (Romae: Institutum Patristicum Augustinianum 2007).
Mejzner M., L’escatologia di Metodio di Olimpo (Studia Ephemeridis Augustinianum 124; Romae: Insitutum Patristicum Augustinianum 2011).
Orbe A., Teología de San Ireneo. Comentario al Libro V del “Adversus haereses”, I (Biblioteca des Autores Cristianos Maior 25; Madrid – Toledo: Estudio teológico de San Ildefonso 1985).
Osborn E., Irenaeus of Lyons (Cambridge: Cambridge University Press 2001).
Pietrella E., „Caro et sanguis regnum Dei possidere non possunt (1 Co XV, 50)”, Aevum 49 (1975) 36-76.
Prigent P., Justin et l’Ancien Testament. L’argumentation scripturaire du traité contre toutes les hérésies comme source principale du Dialogue avec Tryphon et de la pre¬mière apologie (Paris: J. Gabalda 1964).
Prinzivalli E., Magister Ecclesiae. Il dibattito su Origene fra III e IV secolo (Studia Ephemeridis Augustinianum 82; Romae: Insitutum Patristicum Augustinianum 2002).
Rosik M., Pierwszy List do Koryntian. Wstęp, przekład z oryginału, komentarz (Częstochowa: Edycja Świętego Pawła 2009).
Sand A., Der Begriff “Fleisch” in den paulinischen Hauptbriefen (Regensburg: Pustet 1967).
Schauf W., S£rx. Der Begriff “Fleisch” beim Apostel Paulus unter besonderer Berücksichtigung seiner Erlösungslehre (Münster: Aschendorffsche 1924).
Simonetti M., Między dosłownością a alegorią. Przyczynek do dziejów egzegezy patrystycznej, tłum. T. Skibiński (Kraków: WAM 2000).
Simonetti M., „Teologia alessandrina e teologia asiatica al concilio di Nicea”, Augustinianum 13 (1973) 369-398.
Spicq C., Theological Lexicon of the New Testament, I-III (Peabody, MA: Hendrickson 1994).
Szram M., Ciało zmartwychwstałe w myśli patrystycznej przełomu II i III wieku (Lublin: Wydawnictwo KUL 2010).
The New International Dictionary of New Testament Theology, C. Brown (ed.), I-III (Exeter – Devon – Grand Rapids – Michigan: Zondervan 1975-1978).
Vitores A., Identidad entre el cuerpo muerto y resuscitado en Origenes segun el De resurrectione de Metodio di Olimpo (Studium Biblicum Franciscanum, Analecta 18; Jerusalem: Franciscan Print 1981).
Licencja
- Zgodnie z ustawą o prawie autorskim i prawach pokrewnych z dnia 4 lutego 1994 r., Autor publikacji udziela Wydawcy czasopisma „The Biblical Annals” niewyłącznej i nieodpłatnej licencji na korzystanie z składanego do publikacji Utworu przez czas nieokreślony na nieograniczonym terytorium na następujących polach eksploatacji:
a) w zakresie utrwalenia Utworu, zwielokrotnienia Utworu dowolną techniką (w tym m.in. drukiem oraz w formie zapisu elektronicznego) na wszelkich znanych nośnikach (w tym m.in. informatycznych, elektronicznych i poligraficznych) oraz we wszelkich systemach informatycznych (szczególnie typu Internet);
b) w zakresie wprowadzenia Utworu do pamięci komputera, rozpowszechniania Utworu i egzemplarzy zwielokrotnienia Utworu, wprowadzenia do obrotu Utworu i egzemplarzy zwielokrotnienia Utworu;
c) w zakresie publicznego wykonania, odtwarzania, wystawiania i wyświetlania Utworu, użyczaniu, najmu i dzierżawy Utworu oraz egzemplarzy zwielokrotnienia Utworu;
d) w zakresie udostępniania, wprowadzanie do obrotu i rozpowszechniania Utworu i egzemplarzy zwielokrotnienia Utworu za pośrednictwem sieci informatycznych, w szczególności typu Internet, w tym promocji lub reklamy Utworu, czasopisma lub Wydawcy. - Ponadto, Autor nieodpłatnie zezwala Wydawcy na korzystanie i rozporządzanie opracowaniami Utworów.
- Wydawca może udzielać sublicencji.
- Osoby trzecie z Utworów oraz z innych materiałów zawierających lub powstałych w oparciu o Utwory mogą korzystać zgodnie ze wzorcem licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 (znanej również jako CC-BY).
