Kulisy magnackiego splendoru. Oficyny kuchenne warszawskich rezydencji w czasach Augusta III Sasa

Alina BARCZYK

Katedra Historii Architektury, Instytut Historii Sztuki, Wydział Filozoficzno-Historyczny, Uniwersytet Łódzki, ul. Narutowicza 65, 90-131 Łódź , Polska

Abstrakt

Oficyny kuchenne stanowiły integralną część programów użytkowych rezydencji. Jako skromniejsze pod względem architektury i wystroju pozostają często na marginesie głównych wątków podejmowanych przez historyków sztuki, jakkolwiek liczne zachowane źródła – rękopiśmienne inwentarze, korespondencja, materiały kartograficzne – w połączeniu z obserwacjami in situ pozwalają na scharakteryzowanie budynków i pomieszczeń przeznaczonych do przygotowywania posiłków i przechowywania wiktuałów. Niniejszy artykuł omawia kuchnie, piekarnie, cukiernie i spiżarnie występujące w czasach Augusta III Sasa przy warszawskich pałacach elit. W artykule analizie poddane zostały między innymi siedziby: Potockich przy ul. Rymarskiej, Mniszchów przy ul. Miodowej, Lubomirskich przy Placu Żelaznej Bramy, czy Heinricha Brühla przy ul. Wierzbowej – w sąsiedztwie Pałacu Saskiego. Rozmieszczenie oficyn uzależnione było od topografii terenu, jedną z widocznych tendencji stanowiło jednak otaczanie honorowych dziedzińców zabudowaniami gospodarczymi. W przypadku jurydyk program funkcjonalny mógł być rozszerzony o obiekty znajdujące się poza obrębem głównej rezydencji – jak miało to miejsce w przypadku browaru na Lesznie.
Inwentarze dostarczają też informacji na temat mobiliów wykorzystywanych do przygotowywania i podawania potraw, wśród nich foremek do wypieków, naczyń porcelanowych czy bogato zdobionych, szklanych kielichów. Rola izb kuchennych staje się widoczna dopiero przy uwzględnieniu szerszego kontekstu, obejmującego Festkultur z czasów panowania Wettynów: znaczenia i charakteru uczt, popularności dekoracyjnie formowanych potraw czy ceremonialnych funkcji rezydencji magnackich.

 

Artykuł powstał w wyniku realizacji projektu badawczego „Saskie rozwiązania konstrukcyjne I połowy XVIII wieku i ich recepcja w architekturze rezydencji polskich magnatów”, finansowanego ze środków Narodowego Centrum Nauki (2021/05/X/HS2/00052).

Słowa kluczowe:

Warszawa, czasu saskie, August III, Heinrich Brühl, Leszno (jurydyka), Festkultur, rezydencje, oficyny kuchenne, magnateria