Między praktyką życia a ćwiczeniem duchowym. Nowoczesne horyzonty wolności obywatelskiej

Mariola KUSZYK-BYTNIEWSKA

Katedra Estetyki i Filozofii Kultury, Instytut Filozofii, Wydział Filozofii i Socjologii, Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej, pl. Marii Curie Skłodowskiej 4, 20-031 Lublin , Polska
https://orcid.org/0000-0001-6835-054X

Abstrakt

W trzeciej dekadzie dwudziestego wieku Max Scheler twierdził, że ówczesna epoka była pierwszą, w której człowiek stał się dla siebie bez reszty „problematyczny”. Sto lat później słowa te odnieść można do wolności i obywatelskości człowieka, które nie tylko stały się problematyczne, ale są rozumiane i problematyzowane na niespotykaną wcześniej skalę. Artykuł stanowi analizę rozejścia się w kulturze świata zachodniego dwóch pojęć wolności: wolności wewnętrznej, indywidualnie odczuwanej oraz uświadamianej sobie przez jednostkę, oraz wolności politycznej, związanej z obecnością i działaniem jednostki we wspólnej przestrzeni publicznej. Tekst jest też próbą prześledzenia konsekwencji tego oddzielenia w sferze obywatelskości. Czy rozziew między wolnością przeżywaną, uśpioną swymi minionymi sukcesami ekonomicznymi i społecznymi, a wolnością polityczną, urzeczywistniającą się w działaniu, narażoną na opór nieznanego wynikający z pospiesznej nowoczesności, kształtuje dziś postawy wobec obywatelskości? Celem rozważań jest znalezienie odpowiedzi na te właśnie pytania. Na podstawie przeprowadzonych analiz sformułowano tezę, że dominującym czynnikiem deprecjonującym świadomość wagi wolności w dzisiejszym świecie jest kultura polityczna promująca model obywatela i obywatelskości oparty przede wszystkim na tak zwanej wolności wewnętrznej, którą Sartre nazywał „wolnością kartezjańską”.

Słowa kluczowe:

wolność, wolność wewnętrzna, wolność polityczna, obywatelskość, onto-epistemologia społeczna