O wolności i trudnościach w mierzeniu tajemnic

Iwona BARWICKA-TYLEK

Zakład Historii Doktryn Politycznych i Prawnych, Wydział Prawa i Administracji, Uniwersytet Jagielloński, ul. Bracka 12, Kraków , Polska

Abstrakt

Artykuł zestawia ze sobą dwie strategie myślenia o wolności, które mają odmienne konsekwencje filozoficzne, ale przede wszystkim polityczne. Pierwsza strategia traktuje wolność jako uniwersalną wartość, którą można konceptualizować na wiele sposobów. Co ważne, choć takie konkretne interpretacje różnią się i zależą od historycznego kontekstu (jak pokazuje porównanie pojęć wolności według Sartre’a i Pico della Mirandoli), możliwe jest zaangażowanie ich w dialog ułatwiający to, co Kant nazwał „orientowaniem się w myśleniu”. Będąc „sama w sobie” tajemnicą, wolność jako wartość jest punktem zbieżnym wszystkich jej możliwych konceptualizacji.
Druga strategia zyskała popularność we współczesności, kiedy język wartości stał się przeszkodą w dostosowywaniu filozofii politycznej do nowego paradygmatu naukowego. Wprowadzona w miejsce dialektyki, która przechodzi od szczegółu do ogółu, analiza naukowa ma na celu sformułowanie węższego, ale bardziej konkretnego pojęcia wolności (i każdej wartości), która staje się dzięki takiej operacjonalizacji rzeczą do wyprodukowania i zademonstrowania światu. Jednym z pierwszych, którzy zastosowali tę nową strategię, był Thomas Hobbes, chociaż jego projekt państwa-Lewiatana nie był narzędziem do pomiaru wolności, ale sprawiedliwości. W artykule omówiono mankamenty takiej nowożytnej „pozytywizacji” wolności, wykorzystując dwie konkurujące ze sobą koncepcje (Locke’a i Rousseau), które położyły podwaliny odpowiednio pod liberalizm i pod demokratyzm.

Słowa kluczowe:

koncepcje wolności, John Locke, Jean-Jacques Rousseau, liberalizm, demokratyzm