Czy nadzieje mogą być racjonalnymi oczekiwaniami?
Abstrakt
Kierowanie się nadziejami zazwyczaj uznawane jest za nieracjonalne. Aby ocenić, czy takie przekonanie jest słuszne, autor rozpoczyna od doprecyzowania pojęcia nadziei. Przez nadzieje rozumie pewien rodzaj oczekiwań, które dotyczą istotnych dla osoby dóbr, prawdopodobieństwo sukcesu w ich realizacji jest niewielkie lub nieokreślone, wpływ osoby na przebieg zdarzeń minimalny oraz jednocześnie występują bardzo silne pragnienia i emocje, co prowadzi do koncentrowania się wyłącznie na pozytywnych scenariuszach. Następnie autor analizuje rolę oczekiwań w procesie podejmowania decyzji. Najważniejszym ich aspektem jest tworzenie dobrze uzasadnionych (w sensie racjonalności ograniczonej) i rozbudowanych scenariuszy działania, które można w miarę rozwoju sytuacji łatwo modyfikować. W pewnych szczególnych sytuacjach spełnienie tych warunków może nie być możliwe (na przykład w sytuacji wielkiego zagrożenia dóbr podstawowych w warunkach, w których podmiot nie jest w stanie ustalić, jaki jest mechanizm procesów lub jakie jest prawdopodobieństwo ich dalszego przebiegu). W takich sytuacjach racjonalne może być kierowanie się skrajnie optymistycznymi scenariuszami ze względu na ich zdolność do wywoływania silnych emocji i związaną z tym siłę motywacyjną. Warunkiem racjonalności nadziei jest, po pierwsze, świadomość podmiotu, że nie można w danej sytuacji w satysfakcjonującym stopniu spełnić wymogów racjonalności decyzji. Po drugie, podmiot musi akceptować ryzyko związane z przyjęciem nadmiernie optymistycznych scenariuszy oraz, po trzecie, musi posiadać odpowiednio uformowaną sferę kognitywno-afektywną (predyspozycje, które można uznać za cnotę nadziei w sensie arystotelesowskiej etyki praktycznej).
Słowa kluczowe:
nadzieja, racjonalność ograniczona, teoria decyzjiBibliografia
Annas, Julia. The Morality of Happiness. Oxford: Oxford University Press, 1993.
Arystoteles. Etyka nikomachejska. Translated by Daniela Gromska. Warszawa: PWN, 1982.
Day, John P. “Hope.” American Philosophical Quarterly 6, no. 2 (1969): 89-102.
Goodwin, Peter, and George Wright. Analiza decyzji. Translated by Piotr Matyja. Piaseczno: Wydawnictwo Nieoczywiste, 2009.
Hagen, Wolfgang, ed. Was tun, Herr Luhmann? Vorletzte Gespräche mit Niklas Luhmann. Berlin: Kulturverlag Kadmos, 2009.
Hezjod. Prace i dnie. Translated by Wiktor Steffen. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1952.
Jabłoński Tomasz. 3 główne powody porażek startupów. Startup Academy, https://startupacademy.pI/3-glowne-powody-porazek-startupow/.
Jaśtal, Jacek. Nadzieja z Melos: Przyczynek do debaty nad pojęciem elpis. Lublin: Wydawnictwo Academicon, 2021.
Jaśtal, Jacek. Natura cnoty: Problematyka emocji w neoarystotelesowskiej etyce cnót. Kraków: Księgarnia Akademicka, 2009.
Kanhneman, Daniel. Pułapki myślenia. Translated by Piotr Szymczak. Poznań: Media Rodzina, 2012.
Kenrick, Duglas, Steven Neuberg, and Robert Cialdini. Psychologia społeczna. Translated by Adrian Nowak et al. Gdańsk: GWP, 2002.
Lewis, Michael, and Jeannette M. Haviland-Jones. Psychologia emocji. Translated by Magdalena Kacmajor et al. Gdańsk: GWP, 2005.
Marcel, Gabriel. Homo viator: Wstęp do metafi zyki nadziei. Translated by Piotr Lubicz. Warszawa: Instytut Wydawniczy Pax, 1984.
Nussbaum, Martha C. Upheavels of Thought: The Intelligence of Emotions. Cambridge: Cambridge University Press, 2001.
Oatley, Ketith, and Jennifer Jenkins. Zrozumieć emocje. Translated by Małgorzata Głuchowska et al. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2003.
Petryński, Wacław. “Cud na rzece Hudson okiem naukowca.” Gazeta Wyborcza, May 1, 2017, https://wyborcza.pl/7,75400,21700898,jak-on-to-zrobil-jak-kapitan-sully-zdolal-wyladowac-na-rzece.html.
Pieper, Josef. Nadzieja a historia. Translated by Piotr Waszczenko. Warszawa: Instytut Wydawniczy Pax, 1981.
Pinker, Steven. Racjonalność: Co to jest, dlaczego jej brakuje, dlaczego ma znaczenie? Translated by Tomasz Bieroń, Poznań: Zysk i S-ka, 2021.
Platon. “Fileb.” Translated by Władysław Witwicki. In Platon, Dialogi. Translated by Władysław Witwicki. Vol. 2. Kęty: Antyk, 1999.
Rilke, Reiner M. “Przypomnienie.” In Rilke, Poezje. Translated by Mieczysław Jastrun. Kraków: Wydawnictwo Literackie, 1987.
Seneka. “O pokoju ducha (XIII).” Translated by Leon Joachimowicz. In Seneka, Dialogi. Translated by Leon Joachimowicz. Warszawa: Instytut Wydawniczy Pax, 1989.
Snow, Nancy E. “Hope as an Intellectual Virtue.” In Virtues in Action: New Essays in Applied Virtue Ethics. Edited by Michael W. Austin. Basingstoke: Palgrave Macmillan, 2013.
Sherman, Nancy. Making a Necessity of Virtue. Cambridge: Cambridge Press, 1997.
Startup Genome Report Extra on Premature Scaling. Startup Academy, https://startupacademy.pI/3-glowne-powody-porazek-startupow/.
Suddendorf, Thomas, Jonathan Redshaw, and Adam Bulley. Zdolność przewidywania: Jak odczytywanie przyszłości wpływa na nasze życie. Translated by Tadeusz Chawziuk. Kraków: Copernicus Center Press, 2024.
Tomasello, Michael. Dlaczego współpracujemy. Translated by Łukasz Kwiatek. Kraków: Copernicus Center Press, 2016.
Urmson, John. “Aristotle’s Doctrine of the Mean.” In Essays on Aristotle’s Ethics. Edited by Amelie O. Rorty. Berkeley: University of California Press, 1980.
Vogt, Katja M. “Imagining Good Future States: Hope and Truth in Plato’s Philebus.” In Selfhood and the Soul: Essays on Ancient Thought and Literature in Honour of Christopher Gill. Edited by Richard Seaford, John Wilkins, and Matthew Wright. Oxford: Oxford University Press, 2017.
Young, Charles N. “The Doctrine of the Mean.” Topoi 15 (1996): 89–99.
