Między oczekiwaniem a rezygnacją. Postawa wobec wojny w dziennikach prowadzonych zaraz po jej wybuchu (Warszawa 1939 – Paryż 1940)
Maciej NOWAK
Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II , Polskahttps://orcid.org/0000-0003-4885-741X
Abstrakt
Artykuł poświęcony jest zapisanym w dziennikach pisarzy reakcjom na wybuch wojny. Pierwszą grupę autorów stanowią pisarze (Maria Dąbrowska, Zofia Nałkowska, Karol Irzykowski, Jarosław Iwaszkiewicz), którzy zarejestrowali swoje reakcje na zaatakowanie Polski przez wojska niemieckie 1 września 1939 roku. Drugą grupę tworzą autorzy (Alexander Werth, Andrzej Bobkowski, Maria Kuncewiczowa), których atak niemiecki na Belgię i Francję 10 maja 1940 zastał w Paryżu. Wszystkie te dzienniki prowadzone były w dużych miastach (Warszawie, Paryżu), stolicach państw, co miało swoje konsekwencje w treści i kształcie stylistycznym prowadzonych zapisów. Zamknięcie w dużej aglomeracji miejskiej miało także wpływ na sytuację poznawczą zarejestrowaną w omawianych tekstach. W artykule interpretacji poddane zostały postawy diarystów wobec zmiany ich sytuacji egzystencjalnej, szczególnie w wymiarze aksjologicznym. Wojna okazała się bowiem momentem wyjątkowo sprzyjającym wydobyciu świata wartości, którym przyświadczali autorzy omawianych dzienników.
Słowa kluczowe:
dzienniki wojenne, literatura czasu wojny, wojna a aksjologia, Karol Irzykowski, Jarosław Iwaszkiewicz, Alexander Werth, Andrzej BobkowskiBibliografia
Boal, David. Journaux intimies sous l’occupation. Paris: Armand Colin, 1993.
Bobkowski, Andrzej. [Dziennik wojenny]. Andrzej Bobkowski Papers. PIASA, catalogue number 45/8–12.
Bobkowski, Andrzej. Listy do Tymona Terleckiego. Edited by Nina Taylor-Terlecka. Warszawa: Biblioteka “Więzi,” 2006.
Bobkowski, Andrzej. Szkice piórkiem: Francja 1940–1944. Vols. 1–2. Paryż: Instytut Literacki, 1957.
Bobkowski, Andrzej. Szkice piórkiem: Francja 1940–1944. Vol. 1. Edited by Piotr Śniedziewski, Instytut Literatury, Kraków 2023.
Camus, Albert. Notatniki 1935–1959. Translated by Joanna Guze. Warszawa: Wydawnictwo Krąg, 1994.
Dąbrowska, Maria. Dzienniki 1914–1965. Vol. 4. Warszawa: PAN. Wydział I Nauk Społecznych; Komitet Nauk o Literaturze, 2009.
Fitas, Adam. “Dwa arcydzieła diarystyczne czasów wojny.” In Czytanie Bobkowskiego: Studia o twórczości. Edited by Maciej Nowak. Lublin: Wydawnictwo KUL, 2013.
Fitas, Adam. Zamiast eposu: Rzecz o “Dziennikach” Zofii Nałkowskiej. Lublin: Wydawnictwo KUL, 2011.
Głowiński, Michał. “‘Tak jest dziwnie, tak jest inaczej.’” In Głowiński, Narracje literackie i nieliterackie. Kraków: Uniwersitas, 1997.
Hägglund, Martin. Dying for Time: Proust, Woolf, Nabokov. Cambridge and London: Harvard University Press, 2012.
Irzykowski, Karol. Dziennik. Vol. 2: 1916–1944. Edited by Andrzej Lam. Kraków: Wydawnictwo Literackie, 2001.
Irzykowski, Karol. “Dziesiąta Muza” oraz pomniejsze pisma filmowe. Edited by Zofia Górzyna. Kraków: Wydawnictwo Literackie, 1982.
Iwaszkiewicz, Jarosław. Dzienniki 1911-1955. Edited by Agnieszka Papieska and Robert Papieski. Warszawa: Czytelnik, 2007.
Johnson, Alex. A Brief History of Diaries: From Pepys to Blogs. London: Hesperus Press, 2011.
Jouhandeu, Marcel. Journal sous l’occupation. Paris: Éditions Gallimard, 1980.
Kuncewiczowa, Maria. Klucze. Londyn: Nakładem Nowej Polski, 1943.
Leociak, Jacek. Tekst wobec Zagłady: O relacjach z getta warszawskiego. Wrocław: Fundacja na rzecz Nauki Polskiej, 1997.
Lejeune, Philippe. “Drogi zeszycie…,” “drogi ekranie…”: O dziennikach osobistych. Translated by Agnieszka Karpowicz, Magda Rodak, and Paweł Rodak. Edited by Paweł Rodak. Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, 2010.
Libich, Maciej, and Piotr Sadzik. Zapisywanie wojny: Dzienniki z lat 1939–1945. Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, 2022.
Nałkowska, Zofia. Dziennik. Vol. 5. 1939-1944. Edited by Hanna Kirchner. Warszawa: Czytelnik, 1996.
Nowak, Maciej. “Prywatna książka? O materialnej postaci dziennika wojennego Andrzeja Bobkowskiego.” Sztuka Edycji, no. 1 (2024): 31–48.
Paszek, Jerzy. “Wojna oczyma diarystów (Dąbrowska, Nałkowska, Iwaszkiewicz).” In Opowiedzieć historię: Prace dedykowane Profesorowi Stefanowi Zabierowskiemu. Edited by Beata Gontarz and Małgorzata Krakowiak. Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, 2009.
Riding, Alan. A zabawa trwała w najlepsze: Życie kulturalne w okupowanym Paryżu. Translated by Piotr Tarczyński. Warszawa: Świat Książki, 2012.
Rodak, Paweł. Między zapisem a literaturą: Dziennik polskiego pisarza w XX wieku (Żeromski, Nałkowska, Dąbrowska, Gombrowicz, Herling-Grudziński) Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, 2011.
Rodak, Paweł. “Wojna i zapis (o dziennikach wojennych).” Teksty Drugie, no. 6 (2005): 33–45.
Simonet-Tenant, Françoise. Le journal intime: Genre littéraire et écriture ordinaire. Paris: Téraèdre, 2004.
Soloveytchik, George. “‘The Last Days of Paris: A Journalist’s Diary’ and ‘What Happened to France.’” International Affairs Review Supplement 19, nos. 3–4 (1940): 196–7.
[Werth, Alexander.] The Last Days of Paris: A Journalist’s Diary by Alexander Werth. London: Hamish Hamilton, 1940.
