Karola Wojtyły teoria uczestnictwa. Potencjał badawczy i aplikacyjny z perspektywy socjologii
Wioletta SZYMCZAK
Katedra Socjologii Kultury, Religii i Partycypacji Społecznej, Wydział Nauk Społecznych, Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II, Al. Racławickie 14, 20-950 Lublin , Polskahttps://orcid.org/0000-0002-8749-8862
Abstrakt
Przedmiotem artykułu jest prezentacja i uzasadnienie tezy o badawczym i aplikacyjnym potencjale wypracowanej przez Karola Wojtyłę antropologicznej teorii uczestnictwa, odczytanym z perspektywy socjologicznej. Bazując na personalistycznym fundamencie, w kontekście szeregu założeń epistemologicznych i metodologicznych dotyczących analizy osoby z perspektywy jej czynu, w fenomenologicznej optyce doświadczenia, Wojtyła proponuje i nasyca treścią kategorie uczestnictwa i wspólnoty, wyjaśnia ich antropologiczne zakotwiczenie oraz wzajemne zależności. Eksplikuje zagadnienie ontologicznego zakorzenienia podmiotowości osób oraz tegoż indywidualnych i wspólnotowych implikacji. Ukazuje wynikające z tych założeń rozumienie wspólnoty i jej właściwej konstytucji, bazującej na uczestnictwie inspirowanym odniesieniem do dobra wspólnego. Wskazuje empiryczne przejawy urzeczywistniania uczestnictwa i wspólnoty, ale również ich pozorów i negacji.
Jako taka, teoria okazała się inspirującym konceptem i punktem odniesienia dla interdyscyplinarnego namysłu i projektowania badań socjologicznych dotyczących kwestii, o których tu mowa. Włączona do korpusu teorii stanowiących zaplecze socjologicznych badań jakościowych odnoszących się do dobrowolnego zaangażowania społecznego w bardzo zróżnicowanych obszarach, stała się integralnym elementem analizy, która doprowadziła do sformułowania modelu partycypacji społecznej jako doświadczenia osoby. Temu zagadnieniu poświęcone zostały pierwsze dwie części artykułu. Z kolei w trzeciej ukazane zostały przykładowe warianty aplikacji modelu oraz teorii potraktowanej jako weberowski typ idealny (z odniesieniami do przykładów tych zastosowań, prezentowanych we wcześniejszych opracowaniach). Interdyscyplinarna refleksja pokazała bowiem, że również teoria ujęta jako model może służyć jako analityczny, diagnostyczny i eksplanacyjny punkt odniesienia, narzędzie do wyjaśniania procesów zachodzących wszędzie tam, gdzie osoby tworzą wraz z innymi wspólnoty bytowania czy działania.
Słowa kluczowe:
Karol Wojtyła, teoria uczestnictwa, potencjał badawczy i aplikacyjny teorii, model partycypacji jako doświadczenia osoby, teoria uczestnictwa jako modelBibliografia
BIBLIOGRAFIA / BIBLIOGRAPHY
Barber, Benjamin. “Silna demokracja.” Translated by Anna Krzynówek. In Współczesna filozofia polityki: Wybór tekstów źródłowych. Edited by Dorota Pietrzyk-Reeves. Kraków: Wydawnictwo Dante, 2003.
Bartkowski, Jerzy. “Kapitał społeczny i jego oddziaływanie na rozwój w ujęciu socjologicznym.” In Kapitał ludzki i kapitał społeczny a rozwój regionalny. Edited by Mikołaj Herbst. Warszawa: Centrum Europejskich Studiów Regionalnych i Lokalnych Uniwersytetu Warszawskiego, 2007.
Bhattacherjee, Anol. Social Science Research: Principles, Methods, and Practices. np: Global Text Project, 2012.
Blumer, Herbert. Interakcjonizm symboliczny: Perspektywa i metoda. Translated by Grażyna Woroniecka. Kraków: Zakład Wydawniczy Nomos, 2007.
Boguszewski, Rafał. Poczucie wpływu obywateli na sprawy publiczne: Komunikat z Badań CBOS, no. 33 (2018). Warszawa: Fundacja Centrum Badań Opinii Społecznej, 2018.
Böhr, Christoph. “Mogę być zrozumiany tylko od wewnątrz”: Zarys myśli Karola Wojtyły o człowieku. Translated by Paweł Zarychta. In Europa i jej antropologia polityczna: Człowiek jako droga historii – o filozofii Karola Wojtyły. Edited by Christoph Böhr and Christian Schmitz. Translated by Paweł Zarychta, Hanna Dmochowska, and Piotr Womela. Warszawa: Konrad Adenauer Stiftung, 2016.
Bryman, Alan. Social Research Methods. Oxford and New York: Oxford University Press, 2012.
Buttiglione, Rocco. Myśl Karola Wojtyły. Translated by Jarosław Merecki. Lublin: Instytut Jana Pawła II KUL, 2010.
Chudy, Wojciech. “Na odsiecz prawdzie o osobie ludzkiej.” In Rocco Buttiglione, Myśl Karola Wojtyły. Translated by Jarosław Merecki. Lublin: Instytut Jana Pawła II KUL, 2010.
Chudy, Wojciech. “Osoba ludzka w społeczeństwie.” In Katolicka nauka społeczna: Podstawowe zagadnienia z życia społecznego i politycznego. Edited by Stanisław Fel and Józef Kupny. Katowice: Księgarnia św. Jacka, 2007.
Creswell, John W. Projektowanie badań naukowych: Metody jakościowe, ilościowe i mieszane. Translated by Joanna Gilewicz. Kraków: Wydawnictwo UJ, 2013.
Cybulska, Agnieszka. Poczucie wpływu obywateli na sprawy publiczne: Komunikat z Badań CBOS, no 149 (2023). Warszawa: Fundacja Centrum Badań Opinii Społecznej, 2023.
Dahl, Robert. Demokracja i jej krytycy. Translated by Stefan Amsterdamski, Kraków and Warszawa: Instytut Wydawniczy Znak, 1995.
Digital Commons at The University of South Florida. https://digitalcommons.usf.edu/oa_textbooks/3/.
Encyklopedia socjologii. Edited by Henryk Domański, Witold Morawski, Janusz Mucha, Maria Ofierska, Jerzy Szacki, and Marek Ziółkowski. Vol. 3, s.v. „partycypacja” (by Aleksander Surdej). Warszawa: Oficyna Naukowa, 2000.
Flick, Uwe, Projektowanie badania jakościowego. Translated by Paweł Tomanek. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2010.
Galarowicz, Jan. Człowiek jest osobą: Podstawy antropologii filozoficznej Karola Wojtyły. Kraków: Wydawnictwo Naukowe PAT, 1994.
Gałkowski, Jerzy W. “Człowiek i kultura w ujęciu Papieża Jana Pawła II.” In Kultura w kręgu wartości. Edited by Leon Dyczewski. Lublin: Towarzystwo Naukowe KUL and UMCS, Lublin 2001.
Gałkowski, Jerzy W. “Osoba i wspólnota: Szkic o antropologii kard. Karola Wojtyły.” Roczniki Nauk Społecznych 8 (1980): 49–74.
Giedymin, Jerzy. Problemy. Założenia. Rozstrzygnięcia: Studia nad logicznymi podstawami nauk społecznych. Poznań: PWN, 1965.
Hołub, Grzegorz. “W stronę rekapitulacji myślenia o osobie ludzkiej: Z Karolem Wojtyłą ku przyszłości.” Ethos. Kwartalnik Instytutu Jana Pawła II KUL 38, no. 1 (149) (2025): 76–90.
Jabłoński, Arkadiusz, and Wioletta Szymczak. “Aktywność obywatelska w kontekście modelu partycypacji społecznej: Socjologiczna aplikacja personalistycznych idei Karola Wojtyły.” Przegląd Sejmowy, no. 1 (162) (2021): 9–30.
Krasnodębski, Zdzisław. Rozumienie ludzkiego zachowania: Rozważania o filozoficznych podstawach nauk humanistycznych i społecznych. Warszawa: Polski Instytut Wydawniczy, 1986.
Lipset, Seymour Martin. “Obywatele i ich partie.” Translated by Dariusz Filar. In Konstytucjonalizm. Demokracja. Wolność: Wybór tekstów. Edited by Paweł Śpiewak. Warszawa: Centrum Edukacji Obywatelskiej 1996.
Lofland, John, David A. Snow, Leon Anderson, and Lyn H. Lofland. Analiza układów społecznych: Przewodnik metodologiczny po badaniach jakościowych. Translated by Anna Kordasiewicz, Sylwia Urbańska, and Monika Żychlińska. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Scholar, 2009.
Miles, Matthew B., and A. Michael Huberman. Analiza danych jakościowych. Translated by Stanisław Zabielski. Białystok: Wydawnictwo Trans Humana, 2000.
Nagórny, Janusz. Posłannictwo chrześcijan w świecie. Vol. 1 Świat i wspólnota. Lublin: Redakcja Wydawnictw KUL, 1997.
Nagórny, Janusz. “Solidarność i sprzeciw: U podstaw uczestnictwa w życiu społecznym”. Roczniki Teologiczne 38–39, no. 3 (1991–1992): 7–23.
Nowak, Stefan. Metodologia nauk społecznych. Warszawa: PWN, 1985.
Offe, Claus, and Susanne Fuchs. “Schwund des Sozialkapitals? Der Fall Deutschland.” In Gesellschaft und Gemeinsinn: Sozialkapital im internationalen Vergleich. Edited by Robert D. Putnam. Gütersloh: Verlag Bertelsmann Stiftung, 2001.
Ossowska, Maria. Normy moralne: Próba systematyzacji. Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2000.
Ossowski, Stanisław. Dzieła. Vol. 3. Z zagadnień psychologii społecznej. Warszawa: PWN, 1967.
Pankowski, Krzysztof. Spadek poczucia podmiotowości obywatelskiej: Komunikat z Badań CBOS, no. 39 (2022). Warszawa: Fundacja Centrum Badań Opinii Społecznej, 2022.
Pokrywka, Marian. Osoba. Uczestnictwo. Wspólnota: Refleksje nad nauczaniem społecznym Jana Pawła II. Lublin: Redakcja Wydawnictw KUL, 2000.
Putnam, Robert D. Samotna gra w kręgle: Upadek i odrodzenie wspólnot lokalnych w Stanach Zjednoczonych. Translated by Przemysław Sadura and Sebastian Szymański. Warszawa: Wydawnictwa Akademickie i Profesjonalne, 2008.
Reichertz, Jo. “Abduktion, Deduktion und Induktion in der qualitativen Forschung.” In Qualitative Forschung: Ein Handbuch. Edited by Uwe Flick, Ernst von Kardorff, and Ines Steinke. Hamburg: Rowohlt Taschenbuch Verlag, 2009.
Riesman, David. Samotny tłum. Translated by Jan Strzelecki. Warszawa: Warszawskie Wydawnictwo Literackie Muza, 1996.
Rubin, Herbert J., and Irene S. Rubin. “Jak zmierzać do celu, nie wiążąc sobie rąk: Projektowanie wywiadów jakościowych.” Translated by Marcin Ciechomski. In Ewaluacja w edukacji. Edited by Leszek Korporowicz. Warszawa: Oficyna Naukowa, 1997.
Sartori, Giovanni. Teoria demokracji. Translated by Piotr Amsterdamski and Daniel Grinberg. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1998.
Schütz, Alfred. “Fenomenologia i nauki społeczne.” Translated by Dorota Lachowska. In Fenomenologia i socjologia: Zbiór tekstów. Edited by Zdzisław Krasnodębski. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1989.
Słownik socjologii jakościowej, s.v. “Metodologia teorii ugruntowanej – strategia analiz i badań jakościowych (Methodology of grounded theory – strategy of qualitative analysis and research)” (by Krzysztof Tomasz Konecki). Edited by Krzysztof Tomasz Konecki and Piotr Chomczyński. Warszawa: Wydawnictwo Difin, 2012.
Styczeń, Tadeusz. Solidarność wyzwala. Lublin: Towarzystwo Naukowe KUL, 1993.
Szacki, Jerzy. “Wstęp: Powrót idei społeczeństwa obywatelskiego.” In Ani książę, ani kupiec – obywatel: Idea społeczeństwa obywatelskiego w myśli współczesnej; Wybór tekstów. Edited by Jerzy Szacki. Translated by Barbara Szacka et al. Kraków and Warszawa: Wydawnictwo Znak and Fundacja im. Stefana Batorego, 1997.
Szlachcicowa, Irena. “Wzory działań społecznych w perspektywie metodologii teorii ugruntowanej.” In Jak badać społeczeństwo obywatelskie: Doświadczenia praktyków. Edited by Marek Nowak and Michał Nowosielski. Poznań: Wydawnictwo Naukowe UAM, 2009.
Szostek, Andrzej. Wokół godności, prawdy i miłości. Lublin: Redakcja Wydawnictw KUL, 1995.
Szymczak, Wioletta. “Participatio jako zasada wspólnotowego życia i funkcjonowania Kościoła.” In Uczestniczę we wspólnocie Kościoła: Program duszpasterski Kościoła katolickiego w Polsce na rok 2023/2024; Zeszyt teologiczno-pastoralny. Edited by Waldemar Musioł et al. Opole: Komisja Duszpasterstwa Konferencji Episkopatu Polski, 2023.
Szymczak, Wioletta. Partycypacja osób zaangażowanych społecznie: Struktura, funkcje, modele. Lublin: Wydawnictwo KUL, 2013.
Szymczak, Wioletta. Partycypacja społeczna – jej istota i znaczenie. In Filozofia społeczna. Part 3. Realia społeczno-gospodarcze. Edited by Stanisław Janeczek and Anna Starościc. Lublin: Wydawnictwo KUL, 2022.
Szymczyk, Jan. “Specyfika nowych ruchów społecznych.” In Wartości – interesy – struktury społeczne: Uwarunkowania ludzkiej kreatywności i partycypacji w życiu publicznym. Edited by Jan Szymczyk. Lublin: Wydawnictwo Norbertinum, 2010.
de Tocqueville, Alexis. O demokracji w Ameryce. Vol 2. Translated by Barbara Janicka and Marcin Król. Warszawa and Kraków: Fundacja im. Stefana Batorego and Wydawnictwo Znak, 1996.
Weber, Max. Etyka protestancka i duch kapitalizmu. Translated by Jan Miziński. Lublin: Test, 1994.
Wojtyła, Karol. “Osoba i czyn.” In Wojtyła, „Osoba i czyn” oraz inne studia antropologiczne. Lublin: Towarzystwo Naukowe KUL, 1994.
Wojtyła, Karol. “Osoba: podmiot i wspólnota.” In Wojtyła, “Osoba i czyn” oraz inne studia antropologiczne. Lublin: Towarzystwo Naukowe KUL, 1994.
Wojtyła, Karol. “Problem konstytuowania się kultury przez ludzką praxis.” Roczniki Filozoficzne 27, no. 1 (1979): 9–20.
Wojtyła, Karol. “Uczestnictwo czy alienacja?” In Wojtyła, “Osoba i czyn” oraz inne studia antropologiczne. Lublin: Towarzystwo Naukowe KUL, 1994.
Wójcicki, Ryszard. “Model.” In Filozofia a nauka: Zarys encyklopedyczny. Edited by Zdzisław Cackowski, Jerzy Kmita, Klemens Szaniawski, and Paweł J. Smoczyński. Wrocław, Warszawa, Kraków, Gdańsk, and Łódź: Zakład Narodowy im. Ossolińskich – Wydawnictwo, 1987.
Zemło, Mariusz. Socjologia wiedzy w tradycji interakcyjno-fenomenologicznej. Lublin: Towarzystwo Naukowe KUL, 2003.
Zgółka, Tadeusz. “Struktura.” In Filozofia a nauka: Zarys encyklopedyczny. Edited by Zdzisław Cackowski, Jerzy Kmita, Klemens Szaniawski, and Paweł J. Smoczyński. Wrocław, Warszawa, Kraków, Gdańsk, and Łódź: Zakład Narodowy im. Ossolińskich – Wydawnictwo, 1987.
Ziółkowski, Marek. Znaczenie, interakcja, rozumienie: Studium z symbolicznego interakcjonizmu i socjologii fenomenologicznej jako wersji socjologii humanistycznej. Warszawa: PWN, 1981.
Katedra Socjologii Kultury, Religii i Partycypacji Społecznej, Wydział Nauk Społecznych, Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II, Al. Racławickie 14, 20-950 Lublin https://orcid.org/0000-0002-8749-8862
