„Furia della figura” jako metafora „żywego płomienia miłości” w barokowej rzeźbie śląskiej
Adam ORGANISTY
Wydział Malarstwa, Akademia Sztuk Pięknych im. Jana Matejki, pl. Matejki 13, 31-157 Kraków , PolskaAbstrakt
Tekst przypomina śląskie rzeźby barokowe w Kamieńcu Ząbkowickim (niem. Kamenz), w Henrykowie (Heinrichau) i w Ziębicach (Münsterberg). Pomimo różnic warsztatowych dzieła łączy zbliżony ładunek dramatyczny. W literaturze niemieckojęzycznej tłumaczono ich odrębność poprzez uwypuklenie szczególnej sytuacji kulturowej Śląska, podkreślając wpływ „ducha marzycielstwa” (Schwärmergeist), religijnego nastroju, noszącego w sobie elementy „bożego szaleństwa”. Krytykując tezy napiętnowane przedwojennymi paradygmatami, historycy sztuki rzeźby te zaliczają obecnie do „nurtu ekspresyjnego”. Określenie ich jako „ekspresyjnych” nie pozwala jednak nadal na odczytanie zastosowanych w nich układów formalnych jako nośników określonych znaczeń.
Figury henrykowskiego papieża czy św. Eustachego w Kamieńcu Ząbkowickim, ukazane w spiralnym skręcie ciała, odwołują się do „neomanierystycznych zasad kompozycji” (neomanieristische Kompositionsprinzipien), obecnych w sztuce przełomu XVII i XVIII stulecia. Wyobrażono w nich „formę najbardziej ruchliwą ze wszystkich” – formę trzepoczącego się płomienia (furia della figura). Żywy płomień miłości, opisywany przez św. Jana od Krzyża czy św. Teresę od Jezusa, przenika również „szkołę niebiańskiej filozofii” św. Bernarda z Clairvaux. Możliwe, że źródłem dla ekspresyjnych rzeźb śląskich była nie tylko Ekstaza św. Teresy z Avilà dłuta G.L. Berniniego, ale stanowiły je przede wszystkim teksty świętej karmelitanki. Dla jednego z najważniejszych teoretyków sztuki manieryzmu, G. P. Lomazza, „forma ognistego płomienia” (forma della fiamma del foco) była bowiem najlepszym sposobem wyobrażenia «porywczości postaci» (furia della figura), zakomponowanej „w formie serpentynowej piramidy [piramidale, serpentinata]”.
Słowa kluczowe:
barokowa rzeźba śląska, nurt ekspresyjny, Thomas Weissfeldt, „duch marzycielstwa” (Schwärmergeist), figura serpentinata, furia della figura, mistyka, cystersi, karmelici, żywy płomień miłościWydział Malarstwa, Akademia Sztuk Pięknych im. Jana Matejki, pl. Matejki 13, 31-157 Kraków