Błazen i homo stupidus. O niektórych aspektach współczesności

Olga PŁASZCZEWSKA

Katedra Komparatystyki Literackiej, Wydział Polonistyki, Uniwersytet Jagielloński, ul. Gołębia 18, 31-007 Kraków , Polska

Abstrakt

Tekst poświęcony został obecności błazna we współczesnej kulturze europejskiej. Punktem wyjścia do refleksji stają się literackie wyobrażenia Stańczyka (Stach Ostrożka z Potopu Henryka Sienkiewicza i błazen z Wesela Stanisława Wyspiańskiego) zainspirowane malarstwem Jana Matejki. Rozpoznawalność tych wyobrażeń i zakodowanych w nich znaczeń analizowana jest w świetle koncepcji Vittorina Andreolego, włoskiego psychiatry i myśliciela, zakładającego, że cywilizacja współczesna dąży do samounicestwienia na skutek degeneracji ludzkich zdolności kojarzenia i rozumowania. Postać błazna – jako składnik kultury – zachowuje znaczenie i rangę, dopóki staje przed nią inteligentny odbiorca, umiejący rozpoznać zarówno symbole, jak ironię i pokrewne jej narzędzia oddziaływania trefnisia. Zaprzeczeniem błazna, jego tragizmu i mądrości, jest współczesny homo stupidus, człowiek, który na skutek zaprzepaszczenia umiejętności posługiwania się rozumem zatracił również zdolność do rozpoznania własnej kultury i tożsamości.

Słowa kluczowe:

Vittorino Andreoli, Stanisław Wyspiański, Henryk Sienkiewicz, Jan Matejko, błazen, błazeństwo, homo stupidus, rozum, intelekt, umysł a cywilizacja XXI wieku