Świat jako dom – dom jako świat. Z filozofii architektury i designu

Witold M. NOWAK

Abstrakt

Artykuł podejmuje rozważania z obszaru filozofii designu i jest próbą odpowiedzi na pytanie, czym dla człowieka jest dom. Pomimo wagi tej kwestii rzadko sytuowano ją w centrum rozważań filozoficznych. Szukając odpowiedzi na pytanie o dom, przywołuję analizy takich autorów jak Martin Buber, Ulrich Schrade i Bogusław Wolniewicz. W dziejach człowieka przeplatają się – co ukazał Buber – epoki zadomowienia i bezdomności. W każdej jednak epoce dom i wnętrze domu mogą oddziaływać stabilizująco na ludzką psychikę bądź pozbawiać człowieka poczucia bezpieczeństwa ontologicznego. Koncepcję domu jako miejsca bezpieczeństwa we wrogim świecie wprowadzili purytanie w ramach afirmacji zwyczajnego życia. Istnieje architektura wnętrz, która zakorzenia człowieka w świecie, i taka, która pozbawia przestrzenie ludzkiego życia odniesienia do przeszłości oraz do bogatych w treść symboli. Przykładami tej ostatniej są właściwe światu nowoczesnemu nie-miejsca, miejsca bez idiomu, projektowane z myślą o niemal czystej funkcjonalności, a także wnętrza tworzone zgodnie z estetyką minimalizmu. Takim wnętrzom można przeciwstawić wnętrza inspirujące, mające charakter teatru pamięci. Ich wybitnym przykładem jest rzymski dom pisarza Maria Praza.