The Sacred in the Works of an Atheist? On Simon Laks’s Vocal-instrumental Music
Anna RUSIN
Akademia Muzyczna im. Krzysztofa Pendereckiego w Krakowie, ul. św. Tomasza 43, 31-027 Kraków , Polandhttps://orcid.org/0000-0001-6656-3509
Abstract
One of the prevailing themes in the output of Simon Laks (1901–1983) is religiousness: religious literary motifs emerge in twenty-one songs, twelve arrangements of Christmas carols, and the composer’s only opera. This fact arouses interest due to the musician’s atheistic views, which can be reconstructed on the basis of his literary works. The article attempts to reconcile these contradictory tendencies in the context of the thought of the French philosopher André Comte-Sponville. The issue of music “marked by contact with the sacred” belongs among the main areas studied by the Kraków School of Music Theory (represented by Mieczysław Tomaszewski, Kinga Kiwała, Agnieszka Draus, Renata Borowiecka, Regina Chłopicka, and Krzysztof Cyran). The terminological and methodological approach, conceived in accordance with the scholarly reflection of this group, makes it possible to identify the possible presence of the phenomenon of the sacred in the composer’s vocal-instrumental output. The analyses presented in the paper were conducted in the context of the classifi cation of music belonging to the sacred sphere, defi nitions and variants both of sanctity and the musical sacred, as well as to the syndrome of sacred music. As a result, following the structuralist ideas developed by Algirdas Greimas, the author develops a model of the constitution of the “epiphanic moment” present in Laks’s music.
Keywords:
Simon Laks, the musical sacred, atheistic spiritualityReferences
BIBLIOGRAFIA / BIBLIOGRAPHY
Borowiecka, Renata. Twórczość religijna Pawła Łukaszewskiego: Muzyka jako wyraz zmysłu wiary artysty. Kraków: Akademia Muzyczna w Krakowie, 2019.
Buchner, Antoni. “Laks’ Eight Yiddish Folk Songs.” In Ania Vegry, Katarzyna Wasiak, Domique Horwitz, Simon Laks: Complete Works for Voice and Piano. EDA45, 2 compact discs, booklet. EDA Records 2021.
Chłopicka, Regina. Krzysztof Penderecki między sacrum a profanum. Kraków: Akademia Muzyczna w Krakowie, 2000.
Comte-Sponville, André. Duchowość ateistyczna: Wprowadzenie do duchowości bez Boga. Translated by Elżbieta Aduszkiewicz. Warszawa: Czarna Owca, 2022.
Cyran, Krzysztof. Drogowskazy i labirynty: Studia nad twórczością religijną kompozytorów polskich przełomu XX i XXI wieku. Kraków: Akademia Muzyczna im. Krzysztofa Pendereckiego w Krakowie, 2023.
Draus, Agnieszka. Cykl sceniczny “Licht” Karlheinza Stockhausena: Muzyczny teatr świata. Kraków: Akademia Muzyczna w Krakowie, 2011.
Draus, Agnieszka. “Paradise Lost/Raj utracony: Sacra rappresentazione.” In Twórczość Krzysztofa Pendereckiego: Od genezy do rezonansu. Vol. 5. Czas dialogu z „odnalezioną przeszłością” 1976-1985. Edited by Mieczysław Tomaszewski and Teresa Malecka. Kraków: Akademia Muzyczna w Krakowie, 2013.
Eco, Umberto. “Korzenie Europy.” In Umberto Eco. Rakiem: Gorąca wojna i populizm mediów. Translated by Joanna Ugniewska-Dobrzańska. Warszawa: Wydawnictwo W.A.B., 2007.
Eliade, Mircea. Sacrum a profanum: O istocie sfery religijnej. Translated by Bogdan Baran. Warszawa: Wydawnictwo Aletheia, 2008.
Eliade, Mircea. Sacrum i profanum. Translated by Robert Reszke. Warszawa: Wydawnictwo KR, 1996.
Encyklopedia Muzyczna PWM, s. v. “Laks, Szymon” (by Zofia Helman). Polska Biblioteka Muzyczna. https://polskabibliotekamuzyczna.pl/encyklopedia/laks-szymon/.
Grimalt, Joan. Mapping Musical Signification. Cham: Springer, 2021.
Harders-Wuthenow, Frank. “Simon Laks and His Songs.” In In Ania Vegry, Katarzyna Wasiak, Domique Horwitz, Simon Laks: Complete Works for Voice and Piano. EDA45, 2 compact discs, booklet. EDA Records 2021.
Ingarden, Roman. “Wartości artystyczne i wartości estetyczne.” In Ingarden, Studia z estetyki. Vol. 3. Warszawa: PWN, 1970.
Kartezjusz. Rozprawa o metodzie dobrego powodowania swoim rozumem i szukania prawdy w naukach. Translated by Tadeusz Żeleński-Boy. Warszawa: PIW, 1952.
Kiwała, Kinga. “Elementy sakralne w wybranych utworach polskich kompozytorów współczesnych.” In Polska muzyka religijna – między epokami i kulturami. Edited by Krystyna Turek and Bogumiła Mika. Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, 2006.
Kiwała, Kinga. “Muzyka i świętość: Rekonesans.” Ethos: Kwartalnik Instytutu Jana Pawła II KUL 27, no. 1(2014): 195–213.
Kiwała, Kinga, Małgorzata Janicka-Słysz, Teresa Malecka, and Dominika Micał, eds. Re-Interpreting Music: Mieczysław Tomaszewski’s Krakow School of Music Theory; Studies – Syntheses – Constructs. Kraków: Akademia Muzyczna w Krakowie, 2022.
Konferencja Episkopatu Polski. Instrukcja Konferencji Episkopatu Polski o muzyce kościelnej, October, 14, 2017. Konferencja Episkopatu Polski. https://episkopat.pl/doc/226640.Instrukcja-Konferencji-Episkopatu-Polski-o-muzyce-koscielnej.
Laks, André. “O moim ojcu Szymonie Laksie.” Translated by Antoni Buchner. Dwutygodnik, no. 32(2010). Dwutygodnik, https://www.dwutygodnik.com/artykul/184-o-moim-ojcu-szymonie-laksie.html.
Laks, Szymon. Gry oświęcimskie. Oświęcim: Państwowe Muzeum Oświęcim-Brzezinka, 1998.
Laks, Szymon. Epizody… Epigramy… Epistoły… Londyn: Oficyna Poetów i Malarzy, 1976.
Laks, Szymon. Moja wojna o pokój. Londyn: Oficyna Poetów i Malarzy, 1983.
Laks, Szymon. O kulturze z cudzysłowem i bez. Londyn: Oficyna Poetów i Malarzy, 1983.
Laks, Szymon. „Szargam świętości”. Londyn: Oficyna Poetów i Malarzy, 1980.
Laks, Szymon. Taryfa ulgowa kosztuje drożej. Londyn: Oficyna Poetów i Malarzy, 1982.
Leibniz, Gottfried W. Teodycea: O dobroci Boga, wolności człowieka i pochodzeniu zła. Translated by Małgorzata Frankiewicz. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2001.
Malecka, Teresa, and Kinga Kiwała, eds. Muzyka wobec poezji i nauczania Karola Wojtyły i Jana Pawła II: Inspiracje, interpretacje, prezentacje. Vols. 1-3. Kraków: Akademia Muzyczna w Krakowie, 2011–2015.
Malecka, Teresa. “The Sacred in Henryk Mikołaj Górecki’s Oeuvre and the Greatness of John Paul II: Inspirations and Context.” Ethos: Kwartalnik Instytutu Jana Pawła II KUL 37, no. 2 (2024): 199–217.
Malik, Jadwiga. “Wstęp.” In Szymon Laks, Krystyna Bednarczyk, and Czesław Bednarczyk. Korespondencja. Edited by Jadwiga Malik. Kraków: Wydawnictwo Avalon, 2018.
Mazur, M. Łukasz. “Chóralne wydania polskich kolęd na obczyźnie w czasach II wojny światowej.” Muzyka 67, no. 2 (2022): 91–112.
McCoy, M. Jane. “Szymon Laks: Trzy pieśni do wierszy Juliana Tuwima.” In Muzyka źle obecna. Edited by Krystyna Tarnawska-Kaczorowska. Vol. 1. Warszawa: Sekcja Muzykologów Związku Kompozytorów Polskich, 1989.
Nowak, Anna. “Powojenne pieśni Szymona Laksa: Motywacje – idee – tradycje.” In Muzyka źle obecna. Edited by Krystyna Tarnawska-Kaczorowska. Vol. 1. Warszawa: Sekcja Muzykologów Związku Kompozytorów Polskich, 1989.
Otto, Rudolf. Świętość. Translated by Bogdan Kupis. Warszawa: Książka i Wiedza, 1968.
Pawłowska, Małgorzata. Muzyczne narracje o kochankach z Werony. Wprowadzenie do narratologii muzycznej, Toruń: Wydawnictwo Naukowe UMK, 2016.
Perz, Mirosław. “Interpretacje muzycznego ‘sacrum’ w kontekście polskiej tradycji.” In Współczesna polska religijna kultura muzyczna jako przedmiot badań. Edited by Bolesław Bartkowski, Stanisław Dąbek, and Antoni Zoła. Lublin: Redakcja Wydawnictw KUL, 1992.
Piotrowska, Maria. “Muzyka i epifania (Fragmenty hermeneutyczne).” Roczniki Teologiczno-Kanoniczne 34, no. 7 (1987): 19–32.
Pociej, Bohdan. “Czy możliwy jest w muzyce mistycyzm?” In Muzyka religijna w Polsce: Materiały i studia. Edited by Jerzy Pikulik. Vol. 10. Warszawa: Akademia Teologii Katolickiej, 1988.
Poniatowska, Irena. “Laks – Szymulska: Przyczynek do dziejów przyjaźni artystycznej.” Ruch Muzyczny” 29, no. 9 (1985): 3–4.
“Sacrum i profanum w muzyce: Z profesorem Mieczysławem Tomaszewskim rozmawia Małgorzata Janicka-Słysz.” Maszkaron, no. 1 (2000): 3.
Skurzak, Joanna. Duchowość ateistyczna: Propozycja francuskiej filozofii religii. Warszawa: Liberi Libri, 2020.
Stróżewski, Władysław. “O możliwości sacrum w sztuce.” In Sacrum i sztuka. Edited by Nawojka Cieślińska. Kraków: Wydawnictwo Znak, 1989.
Tomaszewski, Mieczysław. “‘Dedykacja’ Schumanna do słów Rückerta: Dźwiękowy ‘kształt miłości.’” In Mieczysław Tomaszewski. Od wyznania do wołania: Studia nad pieśnią romantyczną. Kraków: Akademia Muzyczna w Krakowie, 1997.
Tomaszewski, Mieczysław. “Muzyka wobec sacrum: Próba rozeznania.” In Olivier Messiaen we wspomnieniach i w refleksji badawczej. Edited by Marta Szoka and Ryszard D. Golianek. Łódź: Akademia Muzyczna im. Grażyny i Kiejstuta Bacewiczów w Łodzi, 2009.
Tomaszewski, Mieczysław. “Romantyczna pieśń religijna: od Credo po Confiteor.” In Mieczysław Tomaszewski. Od wyznania do wołania: Studia nad pieśnią romantyczną. Kraków: Akademia Muzyczna w Krakowie, 1997.
Akademia Muzyczna im. Krzysztofa Pendereckiego w Krakowie, ul. św. Tomasza 43, 31-027 Kraków https://orcid.org/0000-0001-6656-3509
