Argumenty na rzecz inkompatybilistycznej koncepcji wolnej woli opartej na sprawstwie
Mieszko TAŁASIEWICZ
Zakład Semiotyki Logicznej, Wydział Filozofii, Uniwersytet Warszawski, Krakowskie Przedmieście 3, 00-927 Warszawa , Polskahttps://orcid.org/0000-0003-1933-4759
Abstrakt
W dyskursie religijnym pojęcie wolnej woli wyraża możliwość nieskrępowanej, afirmatywnej lub negatywnej odpowiedzi na wezwanie, jakie kieruje do nas Bóg. Możliwość tak rozumianej wolnej woli jest ściśle związana z możliwością sprawstwa, rozumianego jako inicjowanie ciągów przyczynowo-skutkowych. Możliwość ta jest z kolei niekompatybilna z prawdziwością tak zwanego determinizmu kauzalnego – tezy, w myśl której każde zdarzenie jest skutkiem zdarzeń wcześniejszych, zaistniałym na mocy jakiegoś kauzalnego mechanizmu, ustanowionego przez odpowiednie prawa przyrody. Niniejszy artykuł poświęcony jest eksploracji potencjalnych linii argumentacyjnych przemawiających za przyjęciem tej koncepcji wolnej woli, a tym samym za odrzuceniem tej formy determinizmu. Rozważania są prowadzone w kontekście trzech problemów: problemu trafu, problemu empirycznych podstaw niezdeterminowanego sprawstwa i problemu wszechwiedzy Bożej. Centralną częścią artykułu jest sformułowanie argumentu na rzecz empirycznej wiarygodności koncepcji sprawstwa. Argument ten ma charakter metodologiczny i wyraża się w spostrzeżeniu, że sprawstwo jest lepszym wyjaśnieniem pewnych faktów empirycznych niż determinizm.
Ugruntowanie koncepcji sprawstwa z jednej strony wspiera spójną teologicznie koncepcję odpowiedzialności moralnej; z drugiej jednak otwiera kłopotliwe pytanie o możliwość pogodzenia wolnej woli człowieka z wszechwiedzą i wszechmocą Boga. Te ostatnie zdają się bowiem sugerować jakąś formę determinacji. W artykule argumentuję – w duchu koncepcji Eleonore Stump – że sugestię taką należy odrzucić.
Słowa kluczowe:
determinizm, inkompatybilizm, wolna wola, sprawstwo, wszechwiedza Boża, problem trafuBibliografia
Armstrong, David M. Truth and Truthmakers. Cambridge: Cambridge University Press, 2004.
Bratman, Michael E. Planning, Time, and Self-Governance: Essays in Practical Rationality. New York: Oxford University Press, 2018.
Bratman, Michael E. Shared and Institutional Agency: Toward a Planning Theory of Human Practical Organization, Oxford University Press, New York 2022.
Clarke, Randolph. “Agent Causation and the Problem of Luck.” Pacific Philosophical Quarterly 86, no. 3 (2005): 408–21.
Heller, Michał. Filozofia przypadku: Kosmiczna fuga z preludium i codą. Kraków: Copernicus Center Press, 2012.
Heller, Michał. Granice nauki. Kraków: Copernicus Center Press, 2014.
Libet, Benjamin. Mind Time: The Temporal Factor in Consciousness. Cambridge, Massachusetts: Harvard University Press, 2004.
Libet, Benjamin. “Unconscious Cerebral Initiative and the Role of Conscious Will in Voluntary Action.” Behavioral and Brain Sciences 8, no. 4 (1985): 529–39.
Ludwig, Kirk. “The Epistemology of Thought Experiments: First Person versus Third Person Approaches.” Midwest Studies in Philosophy 31 (2007): 128–59.
Łuków, Paweł. Metafizyka wolności i odpowiedzialności, w: Przewodnik po metafizyce. Edited by Sebastian Tomasz Kołodziejczyk. Kraków: Wydawnictwo WAM, 2011.
Majchrowicz, Bartosz, Juliusz Doboszewski, and Tomasz Placek. “Droga donikąd? Co pozostało z eksperymentów Libeta nad wolną wolą.” Filozofia Nauki 24, no. 2 (2016): 51–75.
Merricks, Trenton. “Foreknowledge and Freedom.” The Philosophical Review 120, no. 4 (2011): 567–86.
Ratzinger, Joseph. Śmierć i życie wieczne. Translated by Marek Węcławski. Warszawa: Pax, 1986.
Redos, Weronika, Joanna Wąsowicz, Maksymilian Radzikowski, and Andrzej Wróbel. “Czy doświadczenie Benjamina Libeta rzeczywiście kwestionuje wolną wolę? Próby wyjaśnienia paradoksu.” Kosmos 69, no. 1 (2020): 135–43.
Timpe, Kevin. “Truth-Making and Divine Eternity.” Religious Studies 43, no. 3 (2007): 299–315.
Smith, Barry. “Truthmaker Realism.” Australasian Journal of Philosophy 77, no. 3 (1999): 274–91.
Tałasiewicz, Mieszko. “Naturalizm ontologiczny a naturalizm metodologiczny.” Przegląd Filozoficzno-Literacki, no. 2 (17) (2007): 403–8.
Tałasiewicz, Mieszko. “Nauka jako teologia.” Zagadnienia Filozoficzne w Nauce, no. 57 (2014): 59–82.
Tałasiewicz, Mieszko. “Wolna wola jako najlepsze wyjaśnienie.” In Wolność ocalona: Chrześcijańskie światło na ludzkich drogach. Edited by Tomasz Adamczyk. Lublin: Towarzystwo Naukowe KUL, 2016.
Tałasiewicz, Mieszko, Joanna Odrowąż-Sypniewska, Wojciech Wciórka, and Piotr Wilkin. “Do We Need a New Theory of Truthmaking? Some Comments on Disjunction Thesis, Conjunction Thesis, Entailment Principle and Explanation.” Philosophical Studies 165 (2013): 591–604.
The Stanford Encyclopedia of Philosophy (Fall 2022 Edition), s.v. “Arguments for Incompatibilism” (by Kadri Vihvelin). Edited by Edward N. Zalta and Uri Nodelman. https://plato.stanford.edu/archives/fall2022/entries/incompatibilism-arguments.
The Stanford Encyclopedia of Philosophy (Fall 2021 Edition), s.v. “Foreknowledge and Free Will” (by David Hunt and Linda Zagzebski). Edited by Edward N. Zalta and Uri Nodelman. https://plato.stanford.edu/entries/free-will-foreknowledge/.
The Stanford Encyclopedia of Philosophy (Fall 2021 Edition), s.v. “Incompatibilist (Nondeterministic) Theories of Free Will” (by Randolph Clarke, Justin Capes, and Phillip Swenson). Edited by Edward N. Zalta and Uri Nodelman. https://plato.stanford.edu/entries/incompatibilism-theories/.
Wegner, Daniel M. The Illusion of Conscious Will. Cambridge, Massachusetts: MIT Press, 2002.
Zakład Semiotyki Logicznej, Wydział Filozofii, Uniwersytet Warszawski, Krakowskie Przedmieście 3, 00-927 Warszawa https://orcid.org/0000-0003-1933-4759
