Przyjaźń zaprzeczona, przyjaźń niespełniona. Portret Doriana Graya Oscara Wilde’a i Droga do Indii E.M. Forstera

Anna BUDZIAK

Abstrakt

Portret Doriana Graya (1890; 1891) Oscara Wilde’a i Droga do Indii (1924) E.M. Forstera ewokują światy osadzone w odrębnych epokach – wiktoriańskiej i edwardiańskiej – oraz w odmiennych perspektywach filozoficznych. Portret Doriana Graya przetwarza epikureizm i cyrenaizm na „nowy hedonizm”, Droga do Indii natomiast przenosi na język powieści etykę G.E. Moore’a. Oba utwory – w swoich przedstawieniach przyjaźni – wydają się osadzone na gruncie arystotelizmu, co jednak łatwo przeoczyć, ponieważ, cytując Wilde’a, Arystoteles tak „głęboko przeniknął” nasz własny sposób myślenia, że stał się prawie niewidzialny. Arystotelizm stanowi główne odniesienie filozoficzne w tym eseju. U Wilde’a oglądowi poddane są trzy arystotelesowskie powody do zawiązania przyjaźni: równość lub podobieństwo, samopoznanie i cnota. W części poświęconej Forsterowi autorka eseju koncentruje się na jednej już tylko, specyficznie Moore’owskiej, cnocie (arête) – wewnętrznej uczciwości. Ponadto, jako kolejny powód przyjaźni rozważa zjednoczenie się przyjaciół w doskonaleniu umiejętności (techne). Jednakże, szukając wyjaśnienia, dlaczego Arystotelesowskie powody przyjaźni u Wilde’a i Forstera zostają zaprzeczone lub okazują się niewystarczające, autorka zwraca się także ku refleksji Lévinasowskiej i przygląda się zaburzeniom równości między przyjaciółmi przez pryzmat uprzedmiotowienia Innego, swoistej komodyfikacji, która koresponduje z Lévinasowką tematyzacją. Przy zastrzeżeniu, że idealna symetria konceptualna – choć możliwa w systematycznej filozofii – w świecie powieści nie istnieje, esej ten zachęca, by na wynaturzenie przyjaźni u Wilde’a spojrzeć głównie jako na tematyzację dokonującą się w spojrzeniu estety, w sferze relacji prywatnych. Rozważając przyczyny załamania się przyjaźni u Forstera natomiast, proponuje spojrzeć na jej losy przez pryzmat tematyzacji dokonującej się w języku – czyli w domenie publicznej. Ostatecznie więc esej ten zwraca się ku Arystotelesowskiej koncepcji przyjaźni jako wartości ulokowanej w przestrzeni publicznej.