Formy przemocy seksualnej w orzecznictwie międzynarodowych trybunałów karnych ad hoc
Abstrakt
Identyfikacja i zdefiniowanie we współczesnym prawie międzynarodowym form przemocy seksualnej – zgwałcenia, niewolnictwa seksualnego, wymuszonej prostytucji, wymuszonej ciąży i wymuszonej sterylizacji – to skutek wieloletnich wysiłków społeczności międzynarodowej zmierzającej do skutecznego ścigania i karania sprawców przemocy seksualnej w konfliktach zbrojnych. Kluczowym etapem owego procesu było funkcjonowanie trybunałów karnych powołanych w celu ukarania zbrodni popełnionych w trakcie konfliktu w byłej Jugosławii (1991–1995) oraz w Rwandzie (1994 r.). W wyniku prac Międzynarodowego Trybunału Karnego dla byłej Jugosławii (MTKJ) i Międzynarodowego Trybunału Karnego dla Rwandy (MTKR) doszło do wypracowania nowych w sensie prawnym form przemocy seksualnej (niewolnictwa seksualnego i wymuszonej ciąży), a także obowiązującej do dziś formuły definicyjnej zgwałcenia. Celem niniejszego artykułu jest wskazanie na główne elementy procesu identyfikacji i definiowania form przemocy seksualnej w MTKJ i MTKR, kluczowe dla powyższego procesu postępowania toczące się przed trybunałami karnymi ad hoc, jak i prześwietlenie praktyki orzeczniczej trybunałów karnych ad hoc pod kątem wskazanych form przemocy seksualnej. Analizie form przemocy seksualnej od momentu zakończenia II wojny światowej do czasów funkcjonowania MTKJ i MTKR towarzyszy koncepcja autonomizacji form przemocy seksualnej, która na użytek niniejszego artykułu rozumiana jest jako proces wyodrębniania zarówno przemocy seksualnej, jak i jej form przemocy seksualnej od innych, ogólniejszych zbrodni prawa międzynarodowego.
Słowa kluczowe:
przemoc seksualna, Międzynarodowy Trybunał Karny dla byłej Jugosławii, Międzynarodowy Trybunał Karny dla RwandyBibliografia
Adams, A. (2018), The Legacy of the International Criminal Tribunals for the Former Yugoslavia and Rwanda and Their Contribution to the Crime of Rape, „European Journal of International Law” 29: 749–769. (Crossref)
Altunjan, T. (2021), The International Criminal Court and Sexual Violence: Between Aspirations and Reality, „German Law Journal” 22: 878–893. (Crossref)
Amnesty International (2020), Forced Pregnancy. A Commentary on the Crime in International Criminal Law, (London: Peter Benenson House).
Askin, K.D. (1997), War Crimes Against Women: Prosecution in International War Crimes Tribunals, (The Hague–London –Boston: Publishers Nijhoff Publishers). (Crossref)
Askin, K.D. (2003), Prosecuting Wartime Rape and Other Gender-Related Crimes under International Law: Extraordinary Advances, Enduring Obstacles, „Berkeley Journal of International Law” 21: 288–349.
Brouwer, A.M. (2005), Supranational Criminal Prosecution of Sexual Violence: The ICC and the Practice of the ICTY and the ICTR, (Antwerp: Intersentia).
Chenault, S. (2008), And Since Akayesu? The Development of ICTR Jurisprudence on Gender Crimes: A Comparison of Akayesu and Muhimana, „New England Journal of International and Comparative Law” 14: 221–237.
Crimes of Sexual Violence in Numbers (2023), https://www.icty.org/en/features/crimes-sexual-violence/in-numbers (19.08.2023).
Elements of Crimes (2010), Official Records of the Review Conference of the Rome Statute of the International Criminal Court. Kampala, 31 May – 11 June 2010, International Criminal Court Publication, RC/11, https://www.icc-cpi.int/sites/default/files/Publications/Elements-of-Crimes.pdf (9.09.2023).
Eriksson, M. (2010), Defining Rape. Emerging Obligations for States under International Law?, (Orebro: Orebro University Press). (Crossref)
Final Report (1998), Commission on Humane Rights, on Contemporary Form of Slavery: Systematic Rape, Sexual Slavery and Slavery-like Practices During Armed Conflicts: Submitted by Gay J. McDougall, Special Rapporteur, June 22, 1998 (E/CN.4/Sub.2/1998/13).
Fountain, C. (2013), Sexual Violence, the Ad Hoc Tribunals and the International Criminal Court: Reconciling Akayesu and Kunarac, „ILSA Journal of International & Comparative Law” 19: 251–262.
Gardam, J., H. Charlesworth (2000), Protection of Women in Armed Conflict, „Human Rights Quarterly” 22: 148–166. (Crossref)
Grey, R. (2019), Prosecuting Sexual and Gender-Based Crimes at the International Criminal Court. Practice, Progress and Potential, (Cambridge: Cambridge University Press). (Crossref)
Hayes, N. (2010), Creating a Definition of Rape in International Law: The Contribution of the International Criminal Tribunals, [w:] S. Darcy, J. Powderly (red.), Judicial Creativity at the International Criminal Tribunals, (Oxford: Oxford University Press): 129–156. (Crossref)
Henry, N. (2013), Memory of an Injustice: The “Comfort Women” and the Legacy of the Tokyo Trial, „Asian Studies Review” 3: 362–380. (Crossref)
Isikozlu, E., A. Milard (2010), Towards a Typology of Wartime Rape, (Bonn: Bonn International Centre for Coversion).
Jørgensen, N.H.B., D. Friedmann (2014), Enforced Prostitution in International Law Through the Prism of the Dutch Temporary Courts Martial at Batavia, [w:] M. Bergsmo, W.L. Cheah, P. Yi (red.), Historical Origins of International Criminal Law, (Brussels: Torkel Opsahl Academic EPublisher): 331–354.
McIntyre, G. (2011), The International Residual Mechanism and the Legacy of the International Criminal Tribunals for the Former Yugoslavia and Rwanda, „Goettingen Journal of International Law” 3: 923–983.
Konwencje (1949/38/171) o ochronie ofiar wojny, podpisane w Genewie dnia 12 sierpnia 1949 r., Dz. U. z 1956 r. Nr 38, poz. 171.
Konwencja (1949/2/9) w sprawie zapobiegania i karania zbrodni ludobójstwa, uchwalona przez Zgromadzenie Ogólne Narodów Zjednoczonych dnia 9 grudnia 1948 r. (ratyfikowana zgodnie z ustawą z dnia 18 lipca 1950 r.), Dz. U. z 1952 r. Nr 2, poz. 9.
La Haye, E. (2001), Article 8(2)(b)(xxii), [w:] R.S. Lee (red.), The International Criminal Court: Elements of Crimes and Rules of Procedure and Evidence, (New York: Transnational Publishers): 187–198.
Luping, D. (2009), Investigation and Prosecution of Sexual and Gender-Based Crimes before the International Criminal Court, „Journal of Gender, Social Policy & the Law” 17: 431–496.
Orzeczenie Izby Odwoławczej Międzynarodowego Trybunału Karnego dla byłej Jugosławii (2002) z dnia 12 czerwca 2002 r. w sprawie Kunarac, Kovač, Vuković (IT-96-23 i 23/1).
Orzeczenie Międzynarodowego Trybunału Karnego dla byłej Jugosławii (1997) z dnia 14 czerwca 1997 r. w sprawie Tadić (IT-94-1).
Orzeczenie Międzynarodowego Trybunału Karnego dla byłej Jugosławii (1998a) z dnia 16 listopada 1998 r. w sprawie Čelebići (IT-96-21-T).
Orzeczenie Międzynarodowego Trybunału Karnego dla byłej Jugosławii (1998b) z dnia 10 grudnia 1998 r. w sprawie Furundzija (IT-95-17/1-T).
Orzeczenie Międzynarodowego Trybunału Karnego dla byłej Jugosławii (2001a) z dnia 22 lutego 2001 r. w sprawie Kunarac, Kovač, Vuković (IT-96-23 i 23/1).
Orzeczenie Międzynarodowego Trybunału Karnego dla byłej Jugosławii (2001b) z dnia 2 listopada 2001 r. w sprawie Kvočka (IT-98-30/1).
Orzeczenie Międzynarodowego Trybunału Karnego dla byłej Jugosławii (2003) z dnia 18 grudnia 2003 r. w sprawie Nikolić (IT-94-2).
Orzeczenie Międzynarodowego Trybunału Karnego dla byłej Jugosławii (2004) z dnia 13 marca 2004 r. w sprawie Češić (IT-95-10/1).
Orzeczenie Międzynarodowego Trybunału Karnego dla byłej Jugosławii (2007) z dnia 4 kwietnia 2007 r. w sprawie Zelenović (IT-96-23/2-S).
Orzeczenie Międzynarodowego Trybunału Karnego dla byłej Jugosławii (2013a) z dnia 23 marca 2013 r. w sprawie Stanišić i Župljanin (IT-08-91).
Orzeczenie Międzynarodowego Trybunału Karnego dla byłej Jugosławii (2013b) z dnia 29 maja 2013 r. w sprawie Prlić i in. (IT-04-74-T).
Orzeczenie Międzynarodowego Trybunału Karnego dla Rwandy (1998) z dnia 2 września 1998 r. w sprawie Akayesu (ICTR-96-4-T).
Orzeczenie Międzynarodowego Trybunału Karnego dla Rwandy (2003) z dnia 15 maja 2003 r. w sprawie Semanza (ICTR-97-20).
Orzeczenie Międzynarodowego Trybunału Karnego dla Rwandy (2004a) z dnia 22 stycznia 2004 r. w sprawie Kamuhanda (ICTR-99-54A).
Orzeczenie Międzynarodowego Trybunału Karnego dla Rwandy (2004b) z dnia 17 czerwca 2004 r. w sprawie Gacumbitsi (ICTR-2001-64-T).
Orzeczenie Międzynarodowego Trybunału Karnego dla Rwandy (2005) z dnia 28 kwietnia 2005 r. w sprawie Muhimana (ICTR-95-1-I).
Orzeczenie Międzynarodowego Trybunału Karnego dla Rwandy (2015) z dnia 14 grudnia 2015 r. w sprawie Nyiramasuhuko i in. (ICTR-98-42).
Poprawiony akt oskarżenia Międzynarodowego Trybunału Karnego dla byłej Jugosławii (1999) z dnia 7 listopada 1999 r. w sprawie Kunarac, Kovač, Vuković (IT-96-23 i 23/1).
Protokoły dodatkowe (1992/41/175) do Konwencji genewskich z dnia 12 sierpnia 1949 r., dotyczący ochrony ofiar międzynarodowych konfliktów zbrojnych (Protokół I) oraz dotyczący ochrony ofiar niemiędzynarodowych konfliktów zbrojnych (Protokół II), sporządzone w Genewie dnia 8 czerwca 1977 r., Dz. U. z 1992 r. Nr 41, poz. 175.
Przegląd aktu oskarżenia Międzynarodowego Trybunału Karnego dla byłej Jugosławii (1996) z dnia 11 lipca 1996 r. w sprawie Karadžić, Mladić, Review of the Indictments Pursuant to Rule 61 of the Rules of Procedure and Evidence (IT-95-5-R61, IT-95-18-R61).
Rzymski Statut (2003/78/708) Międzynarodowego Trybunału Karnego sporządzony w Rzymie dnia 17 lipa 1998 r., Dz. U. z 2003 r. Nr 78, poz. 708.
van Schaack, B. (2009), Obstacles on the Road to Gender Justice: The International Criminal Tribunal for Rwanda as Object Lesson, „American University Journal of Gender, Social Policy & the Law” 17: 361–406.
Szpak, A. (2018), Ewolucja definicji gwałtu w orzecznictwie międzynarodowych trybunałów karnych ad hoc, „Polityka i Społeczeństwo” 4: 115–129. (Crossref)
Totani, Y. (2000), The Case against the Accused, [w:] Y. Tanaka, T. McCormack, G. Simpson (red.), Beyond Victor’s Justice? The Tokyo War Crimes Trial Revisited, (Leiden–Boston: Martinus Nijhhoff Publishers): 147–161.
US Military Commission (1945), Trial of General Tomoyuki Yamashita, Case No. 21, IV Law Reports of Trials of War Criminals, 8th October – 7th December, http://lawofwar.org/Yamashita%20Commission.htm (18.08.2023).
Uniwersytet Wrocławski https://orcid.org/0000-0003-4974-7618
