Summum supplicium in the Legislation of Christian Roman Emperors
Andrzej Chmiel
Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie , Polskahttps://orcid.org/0000-0002-8577-1183
Abstrakt
Niniejsza publikacja została poświęcona próbie udzielenia odpowiedzi na pytanie – jaką rolę pełniła kara kryminalna, a zwłaszcza jej najsurowszy wymiar (summum supplicium), w ustawodawstwie rzymskich cesarzy chrześcijańskich? W końcu, czy na przykładzie summum supplicium można zauważyć, że chrześcijaństwo wpłynęło w jakiś sposób na rzymskie prawo karne. Jak wykazano, nowa religia państwowa nie zmieniła w radykalny sposób rzymskiego ustawodawstwa karnego. Prawodawstwo cesarzy chrześcijańskich utwierdziło istniejący od wieków w państwie rzymskim podział społeczeństwa na servi i liberii oraz zróżnicowanie sytuacji prawnej poszczególnych grup społecznych. Kara w ustawodawstwie cesarzy chrześcijańskich nadal spełniała te funkcje, które pełniła w poprzednich wiekach, ale stała się w jeszcze większym stopniu niż do tej pory, zasadniczym narzędziem walki politycznej obecnej władzy państwowej. Najlepszym tego przykładem było ustawodawstwo Konstantyna Wielkiego, ale także cała surowość represji karnej, której efektem było wydanie tego aktu prawnego. W surowości ustawodawstwa Konstantyna widać wielką chęć zaprowadzenia nowego porządku, utrzymania władzy, ale jeszcze bardziej strach przed jej utratą. W końcu prześladowani wcześniej chrześcijanie zaczęli postępować tak, jak ich poprzedni prześladowcy.
Słowa kluczowe:
summum supplicium, kara śmierci, rzymskie ustawodawstwo karne, chrześcijaństwoBibliografia
Amielańczyk K., Parricidium i poena cullei, in: Religia i prawo karne w starożytnym Rzymie, ed. A. Dębiński, M. Kuryłowicz, Lublin 1998.
Amielańczyk K., Poena Legis Corneliae, in: Kara śmierci w starożytnym Rzymie, ed. H. Kowalski, M. Kuryłowicz, Lublin 1996.
Amielańczyk K., Praktyka kastrowania niewolników i jej zakazy w prawie rzymskim, in: Crimina et mores. Prawo karne i obyczaje w starożytnym Rzymie, ed. M. Kuryłowicz, Lublin 2001.
Amielańczyk K., Prawo karne i polityka. Czy rzymscy prawodawcy prowadzili ukierunkowaną politykę karną?, in: Prawo karne i polityka w państwie rzymskim, ed. K. Amielańczyk, A. Dębiński, D. Słapek, Lublin 2015.
Amielańczyk K., Rzymskie prawo karne w reskryptach cesarza Hadriana, Lublin 2006.
Amielańczyk K., Środki przeciwdziałania unikaniu odpowiedzialności karnej w prawie rzymskim okresu pryncypatu, Czasopismo Prawno-Historyczne 2007, vol. 59, no. 2.
Arce J., Sub eculeo incurvus: tortura e pena di morte nella societa tardo romana, in: Atti dell’ Accademia Romanistica Costantiniana, XI Convegno Internazionale in onore di Felix B.J. Wubbe, Napoli 1996.
Biondi B., Il diritto romano cristiano, vol. 3. La famiglia, rapporti patrimoniali, diritto pubblico, Milano 1954.
Brasiello U., La repressione penale nel diritto Romano, Napoli 1937.
Cantarella E., I supplizi capitali in Grecia e a Roma, Milano 1991.
Cantarella E., Les peines de mort en Grece et à Rome. Origines et fonctions des supplices capitaux dans l’Antiquite classique, transl. N. Gallet, Paris 2000.
Cardascia G., L’apparition dans le droit des classes d’“Honestiores” et d’“Humiliores”, Revue Historique de Droit Français et Étranger 1950, vol. 27.
Desanti L., Costantino, il ratto e il matrimonio riparatore, Studia et Documenta Historiae et Iuris 1986, vol. 52.
Dębiński A., Kara śmierci w świetle literatury wczesnochrześcijańskiej, in: Religia i prawo karne w starożytnym Rzymie, ed. A. Dębiński, M. Kuryłowicz, Lublin 1998.
Dębiński A., Kara śmierci za przestępstwa religijne w okresie dominatu, in: Kara śmierci w starożytnym Rzymie, ed. H. Kowalski, M. Kuryłowicz, Lublin 1996.
Dillon J.N., The Justice of Constantine: Law, Communication, and Control, Ann Arbor 2012.
Dupont C., Le droit criminel dans les Constitutions de Constantin. Les infractions, Lille 1953.
Dupont C., Le droit criminel dans les Constitutions de Constantin. Les peines, Lille 1955.
Dyjakowska M., Uwagi Marka Tulliusza Cycerona o karze śmierci, in: Kara śmierci w starożytnym Rzymie, ed. H. Kowalski, M. Kuryłowicz, Lublin 1996.
Engberg J., Impulsore Chresto. Opposition to Christianity in the Roman Empire c. 50–250 A.D., Frankfurt am Main 2007.
Franchi de’ Cavalieri P., Della furca et della sua sostituzione alla croce nell diritto penale Romano, Nuovo Bullettino di Archeologia Cristiana 1907, vol. 13.
Gajda E., “Summum supplicium” za przestępstwo manicheizmu – dlaczego?, in: Kara śmierci w starożytnym Rzymie, ed. H. Kowalski, M. Kuryłowicz, Lublin 1996.
Gray-Fow M.J.G., Why the Christians? Nero and the Great Fire, Latomus 1998, vol. 57, no. 3.
Grodzynski D., Ravies et coupables. Un essai d’interprétation de la loi IX, 24, 1 du Code Théodosien, Mélanges de l’École Française de Rome. Antiquité 1984, vol. 96, no. 2.
Grodzynski D., Tortures mortelles et catégories sociales. Les Summa Supplicia dans le droit romain aux IIIe et IVe siècles, in: Du chȃtiment dans la cité. Supplices corporels et peine de mort dans le monde antique, Collection de l’École Française de Rome 79, Rome 1984.
Hillner J., Prison, Punishment and Penance in Late Antiquity, Cambridge 2015.
Jońca M., “Parricidium” w prawie rzymskim, Lublin 2008.
Jońca M., “Poena cullei”. Kara czy rytuał?, Zeszyty Prawnicze UKSW 2005, vol. 5, no. 1.
Jońca M., The Criminal Liability of the Honestiores in the 2nd and 3rd Centuries AD. According to Selected Legal Acts, Review of Comparative Law 2004, vol. 9.
Kowalski H., Prawne i filozoficzne aspekty kary śmierci w procesie Katylinarczyków, in: Kara śmierci w starożytnym Rzymie, ed. H. Kowalski, M. Kuryłowicz, Lublin 1996.
Kuryłowicz M., Lucjusz Anneusz Seneka o karze śmierci, in: Kara śmierci w starożytnym Rzymie, ed. H. Kowalski, M. Kuryłowicz, Lublin 1996.
Latte K., s.v. Todestrafe, in: Paulys Realencyclopädie der classischen Alterumswissenschaft, neue Bearbeitung von G. Wissowa, Supplementband vol. 7. Adobogiona – Triakadieis, Stuttgart 1940.
Liebs D., Das Recht der Römer und die Christen: Gesammelte Aufsätze in überarbeiteter Fassung, Tübingen 2015.
MacMullen R., Judicial Savagery in the Roman Empire, “Chiron” 16 (1986).
Mleczek A., Dekadencja moralna społeczeństwa rzymskiego w “Res Gestae” Ammiana Marcellina, Kraków 2019.
Morabito M., Les réalités de l’esclavage d’après le Digeste, Paris 1981.
Pawłowska-Mucha A., Sposoby wykonania kary śmierci w państwie rzymskim: polityka a fantazja cesarska, in: Prawo karne i polityka w państwie rzymskim, ed. K. Amielańczyk, A. Dębiński, D. Słapek, Lublin 2015.
Pawłowska A., Sposoby wykonania kary śmierci w relacjach Tacyta i Swetoniusza, Studia Prawnoustrojowe 2007, vol. 7.
Reitzenstein-Ronning Ch., Performing Justice. The Penal Code of Constantine the Great, in: Contested Monarchy. Integrating the Roman Empire in the Fourth Century AD, ed. J. Wienand, New York 2015.
Santalucia B., Diritto e processo penale nell’ antica Roma, Milano 1989.
Rilinger R., Honestiores – Humiliores: zu einer sozialen Dichotomie im Strafrecht der römischen Kaiserzeit, München 1988.
Sitek B., “Abigeatus crimen”. Ze studiów nad “crimina extraordinaria”, Studia Prawnoustrojowe 2005, vol. 4.
Świrgoń-Skok R., Prawno-karna ochrona granic gruntów w państwie rzymskim, in: Ochrona bezpieczeństwa i porządku publicznego w prawie rzymskim, ed. K. Amielańczyk, A. Dębiński, D. Słapek, Lublin 2010.
Świrgoń-Skok R., “Crimen termini moti”. Ochrona znaków granicznych w państwie rzymskim, in: “Salus rei publicae suprema lex”. Ochrona interesów państwa w prawie karnym starożytnej Grecji i Rzymu, ed. A. Dębiński, H. Kowalski, M. Kuryłowicz, Lublin 2007.
Valditara G., Riflessioni sulla pena nella Roma repubblicana, Torino 2015.
Veyne P., in: G. Ville , La gladiature en Occident des origines à la mort de Domitien, préface P. Veyne, Rome 1981.
Wiewiorowski J., Porywanie kobiet jako zjawisko społeczne w późnym antyku. Moralność i prawo, in: “Homo, qui sentit”. Ból i przyjemność w średniowiecznej kulturze Wschodu i Zachodu, ed. J. Banaszkiewicz, K. Ilski, Poznań 2013.
Wipszycka E., Kościół w świecie późnego antyku, Warszawa 2017.
Zbiór prawa Mojżeszowego i rzymskiego. Tekst łacińsko-polski, ed. A. Dębiński, Lublin 2011.
Żak E., Prawnicy rzymscy o sposobach wykonania kary śmierci w starożytnym Rzymie, in: Kara śmierci w starożytnym Rzymie, ed. H. Kowalski, M. Kuryłowicz, Lublin 1996.
Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie https://orcid.org/0000-0002-8577-1183
Licencja
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe.
Autor oświadcza, że utwór jest dziełem oryginalnym i nie narusza jakichkolwiek praw osobistych lub majątkowych osób trzecich oraz, że jego prawa autorskie do utworu nie są ograniczone w zakresie objętym umową podpisywaną z Wydawcą.
Autor publikacji przenosi nieodpłatnie na Wydawcę autorskie prawa majątkowe do składanego do publikacji Utworu (artykułu) bez ograniczeń czasowych i terytorialnych na następujących polach eksploatacji:
a) wytwarzanie, utrwalanie i zwielokrotnianie określoną techniką egzemplarzy Utworu, w tym techniką drukarską, zapisu magnetycznego oraz techniką cyfrową;
b) wprowadzanie do obrotu, użyczenie lub najem oryginału albo egzemplarzy Utworu, oraz rozpowszechnianie w postaci otwartego dostępu, zgodnie z treścią licencji Creative Commons Uznanie Autorstwa 4.0 Międzynarodowa (zwanej również jako CC BY), dostępnej pod adresem: https://creativecommons.org/licenses/by/4.0/legalcode.pl;
c) włączenie Utworu w skład utworu zbiorowego;
d) opublikowanie na stronie internetowej czasopisma, publiczne wykonanie, wystawienie, wyświetlenie, odtworzenie oraz nadawanie i reemitowanie, oraz publiczne udostępnianie Utworu w taki sposób, aby każdy mógł mieć do nich dostęp w miejscu i w czasie przez siebie wybranym;
e) wprowadzanie Utworu w postaci elektronicznej na platformy elektroniczne lub inne wprowadzanie Utworu w postaci elektronicznej do Internetu lub innej sieci.
Przeniesienie autorskich praw majątkowych do utworu następuje nieodpłatnie, z chwilą podpisania umowy.
