Humanitas and Severitas On Possible Impact of Christianity on Roman Criminal Law in Fourth Century
Bartosz Zalewski
Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie , Polskahttps://orcid.org/0000-0001-7508-354X
Abstrakt
Artykuł w syntetyczny sposób prezentuje główne kierunki możliwych wpływów chrześcijaństwa na rzymskie prawo karne, przejawiające się w dwu przeciwstawnych tendencjach: wzmożenia oraz złagodzenia represji karnej. Wpływów chrześcijaństwa na rzymskie prawo karne w omawianym okresie, obejmującym lata 313–380, nie można jednak przeceniać. Chrystianizm nie wywarł zasadniczego wpływu na prawodawstwo cesarskie w tym okresie i nie przyczynił się do przełamania tendencji występujących już w okresie późnego pryncypatu.
Słowa kluczowe:
chrześcijaństwo, rzymskie prawo karne, humanitas, severitasBibliografia
Alföldy G., The Social History of Rome, transl. D. Braund, F. Pollock, Baltimore 1988.
Amielańczyk K., Crimina legitima w rzymskim prawie publicznym, Lublin 2013.
Barnes T.D., Athanasius and Constantius. Theology and Politics in the Constantinian Empire, London 2001.
Barnes T.D., Constantine and Eusebius, London 1996.
Baviera G., Concetto e limiti dell’influenza del Cristianesimo sul diritto romano, in: Mélanges P.F. Girard, vol. 1, Paris 1912.
Biondi B., Il diritto romano cristiano, vol. 1–3, Milano 1952–1954.
Bralewski S., Uwagi na temat antyheretyckiego ustawodawstwa cesarza Konstantyna Wielkiego, Przegląd Nauk Historycznych 2002, no. 1.
Brasiello U., Premesse relative allo studio dell’influenza del Cristianesimo sul diritto romano, in: Scritti in onore di Contardo Ferrini pubblicati in occasione della sua beatificazione, vol. 2, Milano 1947.
Cameron A., Późne cesarstwo rzymskie, transl. M. Kwiecień, Warszawa 2005.
Carusi E., Diritto romano e patristica, in: Studi giuridici in onore di Carlo Fadda pel 25. anno del suo insegnamento, vol. 2, Napoli 1906.
Dębiński A., Church and Roman Law, transl. K. Szulga, Lublin 2010.
Dębiński A., Kara śmierci w świetle literatury wczesnochrześcijańskiej, in: Religia i prawo karne w starożytnym Rzymie, ed. A. Dębiński, M. Kuryłowicz, Lublin 1998.
Dębiński A., Ustawodawstwo karne rzymskich cesarzy chrześcijańskich w sprawach religijnych, Lublin 1990.
Evans-Grubbs J., Abduction Marriage in Antiquity: A Law of Constantine (CTh IX. 24. 1) and Its Social Context, The Journal of Roman Studies 1989, vol. 79.
Farina R., L’Impero e l’Imperatore cristiano in Eusebio di Cesarea. La prima teologia politica del cristianesimo, Roma–Zürich 1966.
Frare M., L’humanitas romana. Vessillo del potere imperiale, Padova 2013. Garnsey P., Why Penalties Become Harsher: The Roman Case, Late Republic to Fourth Century Empire, Natural Law Forum 1968, 1/1.
Garofalo L., L’“humanitas” nel pensiero della giurisprudenza classica, in: L’humanitas nel mondo antico: filantropia, cultura, pietas. Convegno nazionale di studi, Chiesa S. Croce in San Leonardo all’Università, 22 novembre 2003, Treviso 2003.
Gaudemet J., La formation du droit séculier et du droit de l’Église aux IVe et Ve siècles, Paris 1957.
Gaudemet J., L’Église dans l’Empire romain (IV–V siècles), Paris 1958.
Geanakoplos D.J., Church Building and “Caesaropapism,” A.D. 312–565, Greek, Roman and Byzantine Studies 1966, vol. 7, no. 2.
Giuffrè V., La repressione criminale nell’esperienza romana, Napoli 1998.
Gothofredus J., Codex Theodosianus cum perpetuis commentariis Iacobi Gothofredi, vol. 3, Lipsiae 1738.
Gray C., Il diritto nel Vangelo e l’influenza del cristianesimo sul diritto romano, Torino 1922.
Harries J., Law and Empire in Late Antiquity, Cambridge 2004.
Hillner J., Prison, Punishment and Penance in Late Antiquity, Cambridge 2015.
Kaser M., Borys Łapicki. Etyczna kultura starożytnego Rzymu a wczesne chrześcijaństwo (La culture éthique de la Rome ancienne et les premiers temps du christianisme). Łódź, Ossoliński, 1958. 322 S. [review], Zeitschrift der Savigny-Stiftung für Rechtsgeschichte. Romanistische Abteilung (1959), vol. 76.
Krüger H., Die humanitas und die pietas nach den Quellen des römischen Rechtes, Zeitschrift der Savigny-Stiftung für Rechtsgeschichte. Romanistische Abteilung 1898, vol. 19, no. 1.
Kubiak P., Damnatio ad bestias i inne kary wykonywane na arenie w antycznym Rzymie, Łódź 2014.
Kumor B., Historia Kościoła, vol. 1. Starożytność chrześcijańska, Lublin 1973.
Kunderewicz C., Traktowanie więźniów w konstytucjach cesarskich z okresu dominatu, Prawo Kanoniczne. Kwartalnik Prawno-Historyczny 1977, vol. 20, no. 3/4.
Kupiszewski H., Prawo rzymskie a współczesność, Kraków 2013. Liebs D., Das Recht der Römer und die Christen, Tübingen 2015.
Lovato A., Il carcere nel diritto penale romano. Dai Severi a Giustiniano, Bari 1994.
Łapicki B., Etyczna kultura starożytnego Rzymu a wczesne chrześcijaństwo, Wrocław– Łódź 1958.
Łapicki B., O spadkobiercach ideologii rzymskiej. Okres chrystianizacji cesarstwa rzymskiego, Łódź 1962.
Marchi A., Dell’influenza del cristianesimo sulla Codificazione Giustinianea, Studi Senesi 1924, vol. 38.
Maschi C.A., “Humanitas” come motivo giuridico, in: Scritti in memoria di Luigi Cosattini, Trieste 1948.
Merkwa M., U źródeł idei praw człowieka. Kształtowanie prawnych i filozoficznych podstaw koncepcji praw człowieka, Lublin 2018.
Mommsen T., Römisches Strafrecht, Leipzig 1899.
Palma A., Humanior interpretatio: “Humanitas” nell’interpretazione e nella normazione da Adriano ai Severi, Torino 1992.
Paribeni R., Storia di Roma, vol. 8. Da Diocleziano alla caduta dell’impero d’occidente, Bologna 1941.
Potter D., Constantine and the Gladiators, Classical Quarterly 2010, vol. 60, no. 2.
Purpura G., Brevi riflessioni sull’“humanitas”, Annali del Dipartimento di Storia del Diritto dell’Università di Palermo 2009, vol. 53.
Riccobono S. (Jr.), L’idea di “humanitas” come fonte di progresso del diritto, in: Studi in onore di Biondo Biondi, vol. 2, Milano 1965.
Riccobono S. (Sr.), Cristianesimo e diritto privato, Rivista di Diritto Civile 1911, no. 3.
Riccobono S. (Sr.), Influenza del Cristianesimo sulla codificazione di Giustiniano, Scientia 1909, vol. 5, no. 3.
Sadowski P., Constantin le Grand et les gladiateurs. Autour de la constitution impériale affichée à Beyrouth (C. Th. 15,12,1), in: Niš and Byzantium: Twelfth Symposium, Niš, 3–6 June 2013 [the collection of scientific works XII], Niš 2014.
Salerno F., “Minime in … facie scribatur”: Constantine and the “damnati ad metalla”, in: Esclavage antique et discriminations socio-culturelles, ed. V.I. Anastasiadis, P.N. Doukellis, Berne–New York 2005.
Schmitt C., Politische Theologie II. Die Legende von der Erledigung jeder Politischen Theologie, Berlin 2017.
Świat rzymski w IV w., ed. P. Filipczak, R. Kosiński, Kraków 2015.
Świętoń A., Humanitaryzm w rzymskim późnoantycznym ustawodawstwie cesarskim na przykładzie konstytucji zamieszczonych w CTh 9.3. “De custodia reorum”, Studia Prawnoustrojowe 2009, vol. 9.
Tarwacka A., O tym, że termin “humanitas” nie oznacza tego, co się powszechnie sądzi, natomiast ci, którzy mówili czystszym językiem, używali go bardziej właściwie. Aulus Gellius, “Noce attyckie” 13,17. Tekst – tłumaczenie – komentarz, Zeszyty Prawnicze 2015, vol. 15, no. 2.
Troplong R.T., De l’influence du christianisme sur le droit civiles des Romains, Paris 1855. Veyne P., Humanitas: Romans and Non-Romans, in: The Romans, ed. A. Giardina, transl. L. Cochrane, Chicago 1993.
Veyne P., Païens et chrétiens devant la gladiature, Mélanges de l’École Française de Rome 1999, vol. 111, no. 2.
Veyne P., Qu’était-ce qu’un empereur romain?, Diogène 2002, vol. 199, no. 3.
Ville G., La gladiature en Occident des origines à la mort de Domitien, Rome 1981.
Volterra E., Quelques remarques sur le style des constitutions de Constantin, in: Droits de l’Antiquité et sociologie juridique: Mélanges Henri Lévy-Bruhl, Paris 1959.
Wiewiorowski J., Porywanie kobiet jako zjawisko społeczne w późnym antyku. Moralność a prawo, in: Homo, qui sentit. Ból i przyjemność w średniowiecznej kulturze Wschodu i Zachodu, ed. J. Banaszkiewicz, K. Ilski, Poznań 2013.
Wiewiorowski J., The Judiciary of Diocesan Vicars in the Later Roman Empire, transl. S. Nowak, Poznań 2015.
Wipszycka E., Kościół w świecie późnego antyku, Warszawa 1994.
Wójcik M., Cesarz w Kościele czy ponad Kościołem? Relacje między imperium a sacerdotium w IV wieku, in: Romanitas et Christianitas. Stanislao Płodzień (1913–1962) in memoriam, ed. A. Dębiński, S. Jóźwiak, Lublin 2008.
Wubbe F.B.J., L’“humanitas” de Justinien, Tijdschrift voor Rechtsgeschiedenis 1990, vol. 58, no. 3.
Zalewski B., Inspiracje filozoficzne i religijne dla zakazu piętnowania twarzy skazańców. Ze studiów nad konstantyńską humanitas, Czasopismo Prawno-Historyczne 2017, vol. 69, no. 2.
Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie https://orcid.org/0000-0001-7508-354X
Licencja
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe.
Autor oświadcza, że utwór jest dziełem oryginalnym i nie narusza jakichkolwiek praw osobistych lub majątkowych osób trzecich oraz, że jego prawa autorskie do utworu nie są ograniczone w zakresie objętym umową podpisywaną z Wydawcą.
Autor publikacji przenosi nieodpłatnie na Wydawcę autorskie prawa majątkowe do składanego do publikacji Utworu (artykułu) bez ograniczeń czasowych i terytorialnych na następujących polach eksploatacji:
a) wytwarzanie, utrwalanie i zwielokrotnianie określoną techniką egzemplarzy Utworu, w tym techniką drukarską, zapisu magnetycznego oraz techniką cyfrową;
b) wprowadzanie do obrotu, użyczenie lub najem oryginału albo egzemplarzy Utworu, oraz rozpowszechnianie w postaci otwartego dostępu, zgodnie z treścią licencji Creative Commons Uznanie Autorstwa 4.0 Międzynarodowa (zwanej również jako CC BY), dostępnej pod adresem: https://creativecommons.org/licenses/by/4.0/legalcode.pl;
c) włączenie Utworu w skład utworu zbiorowego;
d) opublikowanie na stronie internetowej czasopisma, publiczne wykonanie, wystawienie, wyświetlenie, odtworzenie oraz nadawanie i reemitowanie, oraz publiczne udostępnianie Utworu w taki sposób, aby każdy mógł mieć do nich dostęp w miejscu i w czasie przez siebie wybranym;
e) wprowadzanie Utworu w postaci elektronicznej na platformy elektroniczne lub inne wprowadzanie Utworu w postaci elektronicznej do Internetu lub innej sieci.
Przeniesienie autorskich praw majątkowych do utworu następuje nieodpłatnie, z chwilą podpisania umowy.
