O prawie oskarżonego do obrońcy w rzymskim procesie karnym
Andrzej Chmiel
Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie , Polskahttps://orcid.org/0000-0002-8577-1183
Abstrakt
Niniejszy artykuł został poświęcony zagadnieniu prawa oskarżonego do ustanowienia obrońcy w rzymskim procesie karnym. Celem publikacji jest ukazanie, jak starożytni Rzymianie rozumieli najważniejsze obecnie uprawnienie procesowe oskarżonego, czyli prawo do ustanowienia obrońcy, a zwłaszcza udzielenie odpowiedzi na tak szczegółowe kwestie, jak m.in. kiedy takie prawo mu przysługiwało, mianowicie na jakim etapie procesu karnego oskarżony mógł z niego skorzystać, a także czy rzymski proces karny znał instytucję obrony obligatoryjnej. Celem niniejszego opracowania jest również ukazanie, jakie zmiany zaszły w zakresie omawianego zagadnienia w historycznym rozwoju rzymskiego procesu karnego (pomiędzy procesem zwyczajnym a nadzwyczajnym) i jakie były przyczyny owych przemian. Przedstawione w niniejszym opracowaniu badania zostały przeprowadzone przy wykorzystaniu metody historyczno-prawnej, niemniej drugą, zastosowaną równolegle, była metoda dogmatyczno-prawna. W postępowaniu przed quaestiones perpetuae pretor miał obowiązek ustanowienia obrońcy na rzecz oskarżonego, jeżeli ten ostatni nie mógł sam go sobie znaleźć i zażądałby tego, ale dopiero wówczas, kiedy reus stał się stroną procesu, czyli kiedy miało miejsce tzw. inscriptio inter reos. Prawo oskarżonego do ustanowienia obrońcy stało się zaś jego powszechną gwarancją procesową w kognicyjnym procesie karnym, a w okresie dominatu zostało przekształcone w powszechny przymus obrończy. Ponadto przyczyny tych zmian były podyktowane faktem, iż w kognicyjnym procesie karnym organ jurysdykcyjny rozstrzygający sprawę został w końcu wyposażony w prawo inicjatywy dowodowej. Z kolei fakt przekształcenia prawa oskarżonego do ustanowienia obrońcy w powszechny przymus „adwokacki” w okresie poklasycznym należy potraktować jako przejaw postępującego w okresie poklasycznym zjawiska ujednolicania reguł i zasad kognicyjnego procesu karnego, ale również jako przejaw wzmacniania gwarancji procesowych oskarżonego.
Słowa kluczowe:
oskarżony, prawo do obrony, prawo do obrońcy, rzymski proces karny, przymus adwokacki, patronusBibliografia
Bablitz L., Actors and Audience in the Roman Courtroom, London–New York 2007. (Crossref)
Bablitz L., The Selection of Advocates for Repetundae Trials. The Cases of Pliny the Younger, Athenaeum 2009, vol. 97.
Banfi A., Acerrima indagio. Considerazioni sul procedimento criminale Romano nel IV sec. D.C., 2nd ed. Torino 2016.
Chmiel A., Defence Right of the Accused and the Evidence from Slave’s Testimony in the Roman
Criminal Procedure, Studia Iuridica Lublinensia 2021, vol. 30, no. 5.
Chmiel A., Reus vel suspectus? On the Status of the Accused and the Suspect in the Roman
Criminal Procedure, Studia Iuridica Lublinensia 2021, vol. 30, no. 2.
Chmiel A., Zasada kontradyktoryjności w rzymskim procesie karnym, Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Rzeszowskiego. Seria Prawnicza. Prawo 2018, vol. 22. (Crossref)
Chmiel A., Zeznania świadków i ich wartość dowodowa w rzymskim procesie karnym, Lublin 2013 [non-published].
Crook J.A., The Legal Advocacy in the Roman World, London 1995.
Greenidge A.H.J., The Legal Procedure of Cicero’s Time, New York 1901.
Hofmański P., Kuczyńska H., Międzynarodowe prawo karne, Warszawa 2020.
Humfress C., Orthodoxy and the Courts in the Late Antiquity, Oxford 2007. (Crossref)
Kołodko P., Ustawodawstwo rzymskie w sprawach karnych. Od Ustawy XII Tablic do dyktatury Sulli, Białystok 2012.
Kubiak P., Kilka uwag na temat znajomości prawa u mówców sądowych republikańskiego Rzymu, Krakowskie Studia z Historii Państwa i Prawa 2015, vol. 8, no. 1.
Kunkel W., Quaestio, in: Kleine Schriften. Zum römischen Strafverfahren und zur römischen Verfassungsgeschichte, Weimar 1974.
Lintott A., Crawford M.H., Mattingly H.B., Lex repetundarum, in: Roman Statutes, ed. M.H. Crawford, vol. 1, London 1996.
Litewski W., Rzymski proces cywilny, Warszawa–Kraków 1988.
Litewski W., Rzymski proces karny, Kraków 2003.
Litewski W., Słownik encyklopedyczny prawa rzymskiego, Kraków 1998.
Mossakowski W., Accusator w rzymskich procesach de repetundis w okresie republiki, Toruń 1994.
Mossakowski W., „Laudatores” w procesie rzymskim, Zeszyty Prawnicze UKSW 2001, no. 1. (Crossref)
Neuhauser W., Patronus und Orator, Innsbruck 1958.
Pugliese G., Le garanzie dell’imputato nella storia del processo penale romano, Temi Romana 1969, vol. 18.
Sowiński P., Uprawnienia składające się na prawo oskarżonego do obrony. Uwagi na tle czynności oskarżonego oraz organów procesowych, Rzeszów 2012.
Vincenti U., Duo genera sunt testium. Contributo allo studio della prova testimoniale nel processo romano, Padova 1989.
Waltoś S., Hofmański P., Proces karny. Zarys systemu, Warszawa 2018.
Wiliński P., Zasada prawa do obrony, Warszawa 2006.
Zumpt A.W., Der Criminalprocess der römischen Republik, Leipzig 1871.
Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie https://orcid.org/0000-0002-8577-1183
Licencja
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe.
Autor oświadcza, że utwór jest dziełem oryginalnym i nie narusza jakichkolwiek praw osobistych lub majątkowych osób trzecich oraz, że jego prawa autorskie do utworu nie są ograniczone w zakresie objętym umową podpisywaną z Wydawcą.
Autor publikacji przenosi nieodpłatnie na Wydawcę autorskie prawa majątkowe do składanego do publikacji Utworu (artykułu) bez ograniczeń czasowych i terytorialnych na następujących polach eksploatacji:
a) wytwarzanie, utrwalanie i zwielokrotnianie określoną techniką egzemplarzy Utworu, w tym techniką drukarską, zapisu magnetycznego oraz techniką cyfrową;
b) wprowadzanie do obrotu, użyczenie lub najem oryginału albo egzemplarzy Utworu, oraz rozpowszechnianie w postaci otwartego dostępu, zgodnie z treścią licencji Creative Commons Uznanie Autorstwa 4.0 Międzynarodowa (zwanej również jako CC BY), dostępnej pod adresem: https://creativecommons.org/licenses/by/4.0/legalcode.pl;
c) włączenie Utworu w skład utworu zbiorowego;
d) opublikowanie na stronie internetowej czasopisma, publiczne wykonanie, wystawienie, wyświetlenie, odtworzenie oraz nadawanie i reemitowanie, oraz publiczne udostępnianie Utworu w taki sposób, aby każdy mógł mieć do nich dostęp w miejscu i w czasie przez siebie wybranym;
e) wprowadzanie Utworu w postaci elektronicznej na platformy elektroniczne lub inne wprowadzanie Utworu w postaci elektronicznej do Internetu lub innej sieci.
Przeniesienie autorskich praw majątkowych do utworu następuje nieodpłatnie, z chwilą podpisania umowy.
