Przyczynek do badań nad publicznymi posługami transportowymi i komunikacyjnymi w dawnym prawie polskim
Marcin Konarski
Wyższa Szkoła Menedżerska w Warszawie , PolskaAbstrakt
Celem niniejszych rozważań jest analiza zagadnień związanych z publicznymi posługami transportowymi i komunikacyjnymi w dawnym prawie polskim. Jak wiadomo ludność począwszy od czasów średniowiecza była zobowiązana do świadczenia różnego rodzaju powinności na rzecz władcy w ramach systemu prawa publicznego, jak i w stosunku do pana feudalnego w ramach systemu prawa prywatnego. Powinności transportowe i komunikacyjne będące przedmiotem niniejszych rozważań, obok danin, stanowiły najbardziej dokuczliwe ciężary jakie zmuszona była świadczyć ludność poddana. W ramach systemu prawa prywatnego posługi tego rodzaju wliczano zazwyczaj do obowiązującej normy robocizn tygodniowych, przy czym często były wymagane poza nią. Przedmiot analizy stanowią wyłącznie posługi transportowe i komunikacyjne o charakterze publicznym, czyli wymagane w ramach powinności prawa książęcego. Autor prezentuje poszczególne kategorie tych posług odwołując się do literatury przedmiotu oraz przywołując postanowienia wybranych aktów normatywnych traktujących o tych publicznych powinnościach.
Słowa kluczowe:
historia gospodarcza, dawne prawo polskie, powinności prawa książęcego, publiczne posługi transportowe i komunikacyjne, podwodyBibliografia
Balzer O., Historja ustroju Polski, Lwów 1933.
Bardach J., Historia państwa i prawa Polski, cz. 1. Do połowy XV wieku, Warszawa 1957.
Borowski S., Kształtowanie się rolniczego rynku pracy w Wielkopolsce w okresie wielkich reform agrarnych: 1807-1860, Poznań 1963.
Buczek K., Książęca ludność służebna w Polsce wczesnofeudalnej, Wrocław 1958.
Buczek K., Publiczne posługi transportowe i komunikacyjne w Polsce średniowiecznej, Kwartalnik Historii Kultury Materialnej 1967, nr 2.
Buczek K., O narzazie, w: K. Buczek, Studia z dziejów ustroju społeczno-gospodarczego Polski piastowskiej, t. 2, oprac. W. Bukowski, red. A. Kucińska-Kucharczyk, L. Lipowska, M. Wójcik, Kraków 2006.
Buczek K., Powołowe – poradlne – podymne, w: K. Buczek, Studia z dziejów ustroju społeczno-gospodarczego Polski piastowskiej, t. 2, oprac. W. Bukowski, red. A. Kucińska-Kucharczyk, L. Lipowska, M. Wójcik, Kraków 2006.
Buczek K., O chłopach w Polsce piastowskiej (Część pierwsza), w: K. Buczek, Studia z dziejów ustroju społeczno-gospodarczego Polski piastowskiej, t. 3, oprac. W. Bukowski, red. G. Marszałek, Warszawa–Kraków 2010.
Buczek K., O ustroju społeczno-gospodarczym Polski wczesnofeudalnej (wiek X-XIII). Uwagi krytyczne na marginesie prac Karola Modzelewskiego, w: K. Buczek, Studia z dziejów ustroju społeczno-gospodarczego Polski piastowskiej, t. 3, oprac. W. Bukowski, red. G. Marszałek, Warszawa–Kraków 2010.
Clark J.G.D., Europa przedhistoryczna. Podstawy gospodarcze, tłum. J. Kostrzewski, Warszawa 1957.
Czacki T., O litewskich i polskich prawach, o ich duchu, źródłach, związku, i o rzeczach zawartych w pierwszem Statucie dla Litwy 1529 roku wydanem, t. 1, Kraków 1861.
Czapski M., Historya powszechna konia, t. 2, Poznań 1874.
Ćwiek Z., Z dziejów wsi koronnej XVII wieku, Warszawa 1966.
Falniowska-Gradowska A., Świadczenia poddanych na rzecz dworu w królewszczyznach województwa krakowskiego w drugiej połowie XVIII wieku, Wrocław 1964.
Gąsiorowski A., Stacje królewskie w średniowiecznej Polsce, Kwartalnik Historii Kultury Materialnej 1972, nr 2.
Gąsiorowski A., Podróże panującego w średniowiecznej Polsce, Czasopismo Prawno-Historyczne 1973, z. 2.
Grabski S., Historja wsi w Polsce, Warszawa 1929.
Grodecki R., Początki immunitetu w Polsce, Lwów 1930.
Hegel G.W.F., Wykłady z filozofji dziejów, tłum. A. Zieleńczyk, Warszawa 1919.
Kaczmarczyk Z., Monarchia Kazimierza Wielkiego, t. 1. Organizacja państwa, Poznań 1939.
Kaczmarczyk Z., Kasztelanowie konarscy. Studium z historii urzędów ziemskich i nadwornych, Czasopismo Prawno-Historyczne 1949, z. 2.
Kamler M., Mila, w: Encyklopedia historii gospodarczej Polski do 1945 roku, t. 1, red. A. Mączak, Warszawa 1981.
Karpluk M., Mila, w: Słownik polszczyzny XVI wieku, red. K. Wilczewska, M. Karpluk, Wrocław 1982.
Korta W., Powinności transportowo-komunikacyjne, w: Historia chłopów polskich, t. 1. Do upadku Rzeczypospolitej szlacheckiej, red. S. Inglot, [Warszawa] 1970.
Kula W., O charakterze gospodarki chłopskiej w Polsce XVIII w. Charakter „wyżywieniowy” czy produkcja towarowa?, Czasopismo Prawno-Historyczne 1975, z. 2.
Kuliszer J. i in., Powszechna historia gospodarcza średniowiecza i czasów nowożytnych, t. 1, tłum. W. Głuchowski, Warszawa 1961.
Kultura Polski średniowiecznej: X-XIII w., red. J. Dowiat, Warszawa 1985.
Małowist M., O niektórych warunkach rozwoju feodalizmu, Przegląd Historyczny 1948, nr 37.
Manteuffel T., Geneza feodalizmu, w: Pamiętnik V Powszechnego Zjazdu Historyków Polskich w Warszawie, 28 listopada do 4 grudnia 1930 r., [t.] 1. Referaty, red. K. Tyszkowski, Lwów 1930.
Manteuffel T., Problem feodalizmu polskiego, Przegląd Historyczny 1948, nr 37.
Materyały do dziejów robocizny w Polsce w XVI wieku, oprac. S. Kutrzeba, Kraków 1911.
Matuszewski J., Początki nowożytnego zaprzęgu konnego. Część I, Kwartalnik Historii Kultury Materialnej 1953, nr 1/2.
Matuszewski J., Początki nowożytnego zaprzęgu konnego. Część II, Kwartalnik Historii Kultury Materialnej 1954, nr 4.
Mączak A., Rozwój folwarku pańszczyźnianego, w: B. Zientara i in., Dzieje gospodarcze Polski do 1939 r., Warszawa 1965.
Modzelewski K., Grody i dwory w gospodarce polskiej monarchii wczesnofeudalnej, cz. 1. Osady służebne a dwory książęce, Kwartalnik Historii Kultury Materialnej 1973, nr 1.
Modzelewski K., Chłopi w monarchii wczesnopiastowskiej, Wrocław 1987.
Modzelewski K., Organizacja gospodarcza państwa piastowskiego: X-XIII wiek, Poznań 2000.
Nowak A., Przeobrażenia struktury społecznej ludności wiejskiej w Polsce w okresie panowania systemu folwarczno-pańszczyźnianego (XV-XVIII wieku). Próba ujęcia modelowego, w: Badania nad historią gospodarczo-społeczną w Polsce. Problemy i metody. Publikacja poświęcona Profesorowi Władysławowi Rusińskiemu z okazji 40-lecia pracy naukowo-dydaktycznej przez uczniów i przyjaciół, red. J. Topolski i in., Warszawa–Poznań 1978.
Nowak T., Wojskowość polska w latach 1138-1340, w: Zarys dziejów wojskowości polskiej do roku 1864, t. 1. Do roku 1648, red. J. Sikorski, Warszawa 1965.
Orzechowski K., Własność feudalna i jej przemiany u schyłku epoki (głównie na tle stosunków Europy środkowej i ze szczególnym uwzględnieniem Śląska), Czasopismo Prawno-Historyczne 1957, z. 2.
Orzechowski K., „Glebae adscriptio” śląskich chłopów, Czasopismo Prawno-Historyczne 1987, z. 1.
Piekosiński F., O powstaniu społeczeństwa polskiego w wiekach średnich i jego pierwotnym ustroju, Kraków 1881.
Piekosiński F., Ludność wieśniacza w Polsce w dobie piastowskiej, Kraków 1896.
Piotrowski K.J., O drogach pocztowych i o transporcie poczt w Polsce w wiekach XVI-XVIII, Studia i Materiały z Dziejów Nauki Polskiej. Seria D 1969, z. 5.
Rosset A., Drogi i mosty w średniowieczu i w czasach odrodzenia, Warszawa 1974.
Rusiński W., Drogi rozwojowe folwarku pańszczyźnianego, Przegląd Historyczny 1956, nr 4.
Russocki S., Powinność przewodu na tle posług transportowych Polski piastowskiej, Kwartalnik Historii Kultury Materialnej 1965, nr 2.
Russocki S., M. Kamler, Podwody, w: Encyklopedia historii gospodarczej Polski do 1945 roku, t. 2, red. A. Mączak, Warszawa 1981.
Rutkowski J., Poddaństwo włościan w XVIII wieku w Polsce i niektórych innych krajach Europy, Poznań 1921.
Rutkowski J., Historia gospodarcza Polski, t. 1. Czasy przedrozbiorowe, Poznań 1947.
Rutkowski J., Studia z dziejów wsi polskiej XVI-XVIII w., Warszawa 1956.
Składanek B., Historia Persji, t. 1. Od czasów najdawniejszych do najazdu Arabów, Warszawa 2008.
Szajnocha K., Jadwiga i Jagiełło. 1374-1413. Opowiadanie historyczne, t. 1 i 2, Lwów 1855.
Szelągowski A., Chłopi dziedzice we wsiach na prawie polskim do końca XIII wieku, Lwów 1899.
Tymieniecki K., Przypisańcy w gospodarstwie feudalnym, Roczniki Historyczne 1963, nr 29.
Tymieniecki K., Historia chłopów polskich, t. 2. Schyłek Średniowiecza, Warszawa 1966.
Urbańczyk S., O wyrazach konary, konarski, koniuch, podkonie, Czasopismo Prawno-Historyczne 1949, z. 2.
Wajs H., Powinności feudalne chłopów na Mazowszu od XIV do początku XVI wieku, w dobrach monarszych i kościelnych, Wrocław 1986.
Weber M., Gospodarka i społeczeństwo. Zarys socjologii rozumiejącej, tłum. D. Lachowska, Warszawa 2002.
Wielopolski A., Zarys gospodarczych dziejów transportu: do roku 1939, Warszawa 1975.
Wojciechowski Z., Państwo polskie w wiekach średnich. Dzieje ustroju, Poznań 1948.
Wolfarth W., „Ascripticii” w Polsce, Wrocław–Kraków 1959.
Wyrozumska B., Drogi w Ziemi krakowskiej do końca XVI wieku, Wrocław–Kraków 1977.
Wysłouch S., Posługi komunikacyjne w miastach Wielkiego Księstwa Litewskiego na prawie magdeburskim do połowy XVI w., Wilno 1936.
Wyższa Szkoła Menedżerska w Warszawie
Licencja
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe.
Autor oświadcza, że utwór jest dziełem oryginalnym i nie narusza jakichkolwiek praw osobistych lub majątkowych osób trzecich oraz, że jego prawa autorskie do utworu nie są ograniczone w zakresie objętym umową podpisywaną z Wydawcą.
Autor publikacji przenosi nieodpłatnie na Wydawcę autorskie prawa majątkowe do składanego do publikacji Utworu (artykułu) bez ograniczeń czasowych i terytorialnych na następujących polach eksploatacji:
a) wytwarzanie, utrwalanie i zwielokrotnianie określoną techniką egzemplarzy Utworu, w tym techniką drukarską, zapisu magnetycznego oraz techniką cyfrową;
b) wprowadzanie do obrotu, użyczenie lub najem oryginału albo egzemplarzy Utworu, oraz rozpowszechnianie w postaci otwartego dostępu, zgodnie z treścią licencji Creative Commons Uznanie Autorstwa 4.0 Międzynarodowa (zwanej również jako CC BY), dostępnej pod adresem: https://creativecommons.org/licenses/by/4.0/legalcode.pl;
c) włączenie Utworu w skład utworu zbiorowego;
d) opublikowanie na stronie internetowej czasopisma, publiczne wykonanie, wystawienie, wyświetlenie, odtworzenie oraz nadawanie i reemitowanie, oraz publiczne udostępnianie Utworu w taki sposób, aby każdy mógł mieć do nich dostęp w miejscu i w czasie przez siebie wybranym;
e) wprowadzanie Utworu w postaci elektronicznej na platformy elektroniczne lub inne wprowadzanie Utworu w postaci elektronicznej do Internetu lub innej sieci.
Przeniesienie autorskich praw majątkowych do utworu następuje nieodpłatnie, z chwilą podpisania umowy.
