The Humanist Lawyer David Hilchen in the Polish Livonian and Polish Courts 1600-1609: The Reflection of His Proceedings in Letters

Hesi Siimets-Gross

University of Tartu , Estonia
https://orcid.org/0000-0002-6568-8200

Kristi Viiding

Under and Tuglas Literature Centre of the Estonian Academy of Sciences , Estonia
https://orcid.org/0000-0003-2488-7163


Abstrakt

Artykuł umożliwia wgląd w polską historię prawa czasów wczesnonowożyt­nych z niezwykłej perspektywy, a mianowicie z punktu widzenia współczesnych uczestników polskiego systemu prawnego, w szczególności systemu sądowego. Z tego względu niniejsza praca prezentuje niezgłębiane dotąd źródła epoki wcze­snonowożytnej, niepublikowane listy w języku łacińskim głównego humanisty Polskich Inflantów, Dawida Hilchena (1561–1610). Artykuł koncentruje się na zasadniczej kwestii wskazanej przez Hilchena, jego własnym udziale w postępo­waniach przed inflanckimi (ryskimi) i polskimi sądami w powództwie przeciw Ryskiej Radzie Miasta na terytorium Rzeczypospolitej Obojga Narodów. Przypa­dek ten stanowi dobry przykład tego, jak łatwo sprawa, pomimo wielu obostrzeń prawnych na przestrzeni dłuższego okresu i mimo nie najsilniejszej w tym czasie władzy królewskiej, była w stanie zmienić swoją właściwość z jurysdykcji miasta na właściwość państwową.

Słowa kluczowe:

polski system prawny, epistolografia czasów nowożytnych, wątki prawne w listach, pochwalny/gratulacyjny wiersz wprowadzający, inflancki humanizm, humanizm prawniczy

Album studiosorum universitatis Cracoviensis Tomus III. Ab anno 1551 ad annum 1606, Adam Chmiel (Ed.), Cracoviae 1894.

Bukowska K., Tomasz Drezner 1560–1616, Warszawa 1960.

Catharini Santonellae Horti Musarum in Monte Helicone custodis [=David Hilchen] contra Cerberum [=Georg Herbers] in Elysijs vallibus excubitorem Heliconi oblatrantem Satyra, S.l, s.a. [Riga 1599].

Decretum regium inter generosum Davidem Hilchen Sacr. Reg. Mtis. et Secretarium et Notarium Terrestrem Vendensem Actorem: et Spectabilem Senatum Rigensem, una cum parte adhaerente egregio Iacobo Godemano Citatum Varsaviae die X. Iunij Anno MDC latum. Cui adnexum est Rescriptum Regium, Vilnae 1600.

Dogiel M., Codex Diplomaticus Regni Polonicae et Magni Ducatus Lithuaniae In Quo Pacta, Foedera, Tractatus Pacis, Mutuae Amicitiae, Subsidiorum, Induciarum, Commerciorum Nec non Conventiones, Pactiones, Concordata, Transactiones, Declarationes, Statuta, Ordinationes, Bullae, Decreta, Edicta, Rescripta, Sententiae Arbitrales, Infeudationes, Homagia, Pacta etiam Matrimonalia et Dotalia … Aliaque … Monumenta Nunc Primum Ex Archivis Publicis Eruta ac in Lucem Protracta … exhibentur, Tomus V, Vilnius 1759.

Erasmus Rotterodamus, De conscribendis epistolis opus, Lugduni 1542.

Falk U., Consilia. Studien zur Praxis der Rechtsgutachten in der frühen Neuzeit, Frankfurt am Main 2006.

Friedrich A.C.A., Darstellung Alt- und Neupolens, Berlin 1839.

Fuchs R.-P., Um die Ehre. Westfälische Beleidigungsprozesse vor dem Reichskammergericht 1525–1805 (Westfälisches Institut für Regionalgeschichte. Landschaftsverband Westfalen-Lippe, Münster: Forschungen zur Regionalgeschichte 28), Paderborn 1999.

Görgen A., Rechtssprache in der Frühen Neuzeit. Eine vergleichende Untersuchung der Fremdwortwendung in Gesetzen des 16. und 17. Jahrhunderts, Frankfurt/M et al. 2002.

Gottzmann C. L., Hörner P., Lexikon der deutschsprachigen Literatur des Baltikums und St. Petersburgs, Berlin 2007.

Grzebień L., Encyklopedia wiedzy o jezuitach na ziemiach Polski i Litwy: 1564–1995, Kraków 1996.

Helk V., Die Jesuiten in Dorpat 1583–1625: ein Vorposten der Gegenreformation in Nordosteuropa, Odense 1977.

Henderson J.R, Humanist Letter Writing: Private Conversation or Public Forum?, in: T. Van Houdt, J. Papy, G. Tournoy, C. Matheuussen (Eds.), Self-presentation and Social Identification. The Rhetoric and Pragmatics of Letter Writing in Early Modern Times, Leuven 2002.

Hilchen D., Disputatio de successione ex testamento. Qvam Divini numinis auspicio, praeside clarissimo viro D. Andrea Laubmario, V.I.D. et in celeberrima Tubingensi Academia ordinario professore, praeceptore suo singulariter observando, die 29. Maji hora 6. In auditorio Jureconsultorum, ingenij exercendi gratia, defendere conabitur David Heliconius, Livonus, Tubingae 1584.

Hilchen D., De legatis et fideicommissis disputatio in antiqua Heidelbergensi academia sub excellentissimi viri Domini Matthiae Entzellini V.J.D. et professoris ordinarii: Praeceptoris sui omni officio observandi praesidio: ingenii retexendi gratia publice proposita a Davide Heliconio Livono die 20. Februarii horis ante et pomeridiani discutienda, Heydelbergae 1585.

Hilchen D., Nomina regia trajectione quadam litterarum inter litteratos hodie vsitata, breviter expressit David Hilchen, Regiae Maiestatis per Livoniam Secretarius et Syndicus Rigensis, Cracoviae 1595.

Hilchen D., Clypevs innocentiae et veritatis Davidis Hilchen. Serenissimi Sigismvndi iii. Poloniae et Sveciae Regis Secretarij, et Notarij Terrestris Vendensis contra Iacobi Godemanni Lvnebvrgensium et Rigensium quorundam, Senatus nomine ad proprium odium abutentium, cum iniquissima crudelissimaque quaedam decreta, tum alia

calumniarum tela, editus, Zamość 1604.

Hilchen D., Gegenwehr der Unschuld und Warheit. Wieder Jacob Godemans Luneburgensis, und etzlicher des Rathes zu Riga Rethleinfürer gesprengte calumnien, schmeund schandlibellen. Durch den Edlen und Ehrnvesten David Hilchen, Kon. May. zu Polen und Schweden Secretarien unnd Wendischen Landschreiber offentlich auffgestellet, Kraków 1605.

Hüppe S., Verfassung der Republik Polen, Berlin 1867.

Ianociana sive clarorum atque illustrium Poloniae auctorum, vol. 2, Varsaviae et Lipsiae 1779.

Ius municipale Magdeburgense. Ex optimis itidem Exemplaribus latinis ac teutonicis, pari studio ac fide Polonice reditum per Paulum Sczerbicz, Leopoli 1581.

Justi Lipsii Politicorum sive civilis doctrinae libri sex, e latino sermone in Polonicum convertit Paulus Sczerbicz, Cracoviae 1595.

Jonca M., „Multa turbat temeritas fortunae“: zwei Briefe von Stanisław Żółkiewski in Sachen David Hilchen, in: K. Viiding, H. Siimets-Gross, T. Hoffmann (Eds.), Letters, Law and Court in Polish Livonia: the case of David Hilchen, Münster 2021 (in publication).

Karabowicz A., The legal activities of King Stephen Bathory in Livonia (1576–1586), in: Einheit und Vielfalt in der Rechtsgeschichte im Ostseeraum, Frankfurt am Main 2011.

Königlicher Mayestat DECRET vnnd MANDAT, die zwischen dem Edlen vnnd Ehrnuesten Dauid Hilchen Königlichen Secretarien inn Liffland vnd Wendischen Landt Notarien Klegern/ vnnd einem Erbaren Ratth von Riga Beklagte zunebenst dem Namhafften Jacob Godeman jungsthin zu Warschaw den 10 Junij 1600 ergangen,

Wilde [sic] 1600.

Krüger P., Mommsen T. (Eds.), Corpus iuris civilis. Editio streotypa, vol. 1: Institutiones. Digesta, Berolini 1922.

Leitsch W., Das Leben am Hof König Sigismunds III. von Polen, Wien 2009.

Leliwa S., Dawid Hilchen. Szkic biograficzny na tle dziejów inflancko-polskich osnuty, “Biblioteka Warszawska” 1880, 157.1.

Lepri V., Knowledge Transfer and the Early Modern University: Statecraft and Philosophy at the Akademia Zamojska (1595–1627), Leiden 2019.

Lück H., Urban Law: the Law of Saxony and Magdeburg, in: H. Pihlajamäki, M.D. Dubber, M. Godfrey (Eds.), The Oxford Handbook of European Legal History, Oxford 2018.

Mack P., A History of Renaissance Rhetoric 1380–1620, Oxford 2011.

Mohnhaupt H., Grundlinien in der Geschichte der Gesetzgebung auf dem europäischen Kontinent vom 16. bis 18. Jahrhundert. Ein experimenteller Überblick, Zeitschrift für Neuere Rechtsgeschichte 2006, No 1/2.

Moniuszko A., King’s courts in the Polish-Lithuanian Republic at the turn of the 17th century, in: K. Viiding, H. Siimets-Gross, T. Hoffmann (Eds.), Letters, Law and Court in Polish Livonia: the case of David Hilchen, Münster 2021 (in publication).

Orationes tres: E quibus duae honoratissima dignitate, tum sapientia et virtute ornatissimorum D.D. Scholarcharum, Nicolai Ekii, Proconsulis: et Davidis Hilchen Syndici. Tertia Ioannis Rivii, cum solenni et publico ritu produceretur, ad demandatam sibi ab Amplissimo Senatu Inspectionem Scholasticam Ineundam. Habitae in restitutione seu instauratione Scholae Rigensis XV. CLS. VILS. Adiuncta sunt iisdem: primum, publicae doctrinae series, tabellis expressa: inque curias V. distributa. Deinde, docendi in singulis curiis, praescripta ratio et demonstratum iter, quod utiliter Praeceptores hujus Ludi sequerentur: cum in tradendis artibus: tum in tractando et interpretando omni genere, utriusque linguae, Autorum, Rigae 1594.

von Ramm-Helmsing H., David Hilchen 1561–1610. Syndikus der Stadt Riga, Posen 1936.

Siimets-Gross H., A Letter from Detention: The Edition of Letters of Livonian Humanistic Lawyer David Hilchen as an Interdisciplinary Challenge, in: V. Amorosi; V.M. Minale (Eds.), History of Law and other Humanities: Views of the Legal World Across the Time, Madrid 2019.

Speculum Saxonum, hoc est ius provinciale Saxoniae, ex optimis exemplaribus Latinis Teutonisque cum industria et fide maxima, in linguam Polonicam translatum per Paulum Scerbicz, Leopoli 1581.

Szczerbicz P., Promptuarium Statutorum Omnium et Constitutionum Regni Poloniae per Paulum Scerbic Secretarium Sacrae Regiae Maiestatis conscriptum cum indice rerum et verborum copiosissimo singulari eiusdem Pauli Sczerbic studio et diligentia confecto, Brunsbergae 1605.

Tering A., Eesti-, liivi- ja kuramaalased Euroopa ülikoolides 1561–1798 [Estonians, Livonians and Curonians in the European Universities 1561–1798], Tartu 2008.

Tering A., Lexikon der Studenten aus Estland, Livland und Kurland an europäischen Universitäten 1561–1800. Unter Mitarbeit von Jürgen Beyer (Quellen und Studien zur baltischen Geschichte 28), Köln-Weimar-Wien 2018.

Trelińska B., Album armorum nobilium Regni Poloniae XV-XVIII saec: herby nobilitacji i indygenatów XV-XVIII w., Warszawa 2001.

Tygielski W., Politics of Patronage in Renaissance Poland. Chancellor Jan Zamoyski, his supporters and the political map of Poland 1572–1605, Warszawa 1990.

Van Dam H.-J., Poems on the Threshold: Neo-Latin carmina liminaria, in: A. Steiner- Weber, Enenkel K.A.E. (Eds.), Acta Conventus Neo-Latini Monasteriensis. Proceedings of the Fifteenth International Congress for Neo-Latin Studies (Münster 2012), Leiden–Boston 2015.

Viiding K., Gefährliche Bücher, gefährliche Gattungen, gefährliche Vorlagen: Die Geburt der Satire in Livland, in: O. Merisalo (Ed.), Book in context. Renæssanceforum 2019, No 15, http://www.renaessanceforum.dk/rf_15_2019.htm.

Viiding K., Klöker M. (Eds.), Sub velis poeticis. Lateinische Gedichte. Mit Übersetzungen und einer Einleitung, Münster 2021.

Watson A. (Ed.), The Digest of Justinian, vol. 1, Philadelphia 2009.

Ziemlewska A., “Rozruchy kalendarzowe” w Rydze (1584–1589), Zapiski Historyczne 2006.

Viiding K., Hoffmann T., Siimets-Gross H., Sapala P. (Eds.), The Correspondence of David Hilchen, in: Early Modern Letters Online, Cultures of Knowledge, http://emlo-portal.bodleian.ox.ac.uk/collections/?catalogue=david-hilchen (access: 30.06.2020).


Opublikowane
30-12-2020


Siimets-Gross, H., & Viiding, K. (2020). The Humanist Lawyer David Hilchen in the Polish Livonian and Polish Courts 1600-1609: The Reflection of His Proceedings in Letters. Studia Prawnicze KUL, (2), 275–305. https://doi.org/10.31743/sp.5803

Hesi Siimets-Gross  hesi@ut.ee
University of Tartu https://orcid.org/0000-0002-6568-8200
Kristi Viiding 
Under and Tuglas Literature Centre of the Estonian Academy of Sciences https://orcid.org/0000-0003-2488-7163



Licencja

Autor oświadcza, że utwór jest dziełem oryginalnym i nie narusza jakichkolwiek praw osobistych lub majątkowych osób trzecich oraz, że jego prawa autorskie do utworu nie są ograniczone w zakresie objętym umową podpisywaną z Wydawcą.

Autor publikacji przenosi nieodpłatnie na Wydawcę autorskie prawa majątkowe do składanego do publikacji Utworu (artykułu) bez ograniczeń czasowych i terytorialnych na następujących polach eksploatacji:

a) wytwarzanie, utrwalanie i zwielokrotnianie określoną techniką egzemplarzy Utworu, w tym techniką drukarską, zapisu magnetycznego oraz techniką cyfrową;

b) wprowadzanie do obrotu, użyczenie lub najem oryginału albo egzemplarzy Utworu, oraz rozpowszechnianie w postaci otwartego dostępu, zgodnie z treścią licencji Creative Commons Uznanie Autorstwa 4.0 Międzynarodowa (zwanej również jako CC BY), dostępnej pod adresem: https://creativecommons.org/licenses/by/4.0/legalcode.pl;

c) włączenie Utworu w skład utworu zbiorowego;

d) opublikowanie na stronie internetowej czasopisma, publiczne wykonanie, wystawienie, wyświetlenie, odtworzenie oraz nadawanie i reemitowanie, oraz publiczne udostępnianie Utworu w taki sposób, aby każdy mógł mieć do nich dostęp w miejscu i w czasie przez siebie wybranym;

e) wprowadzanie Utworu w postaci elektronicznej na platformy elektroniczne lub inne wprowadzanie Utworu w postaci elektronicznej do Internetu lub innej sieci.

Przeniesienie autorskich praw majątkowych do utworu następuje nieodpłatnie, z chwilą podpisania umowy.