Приобретение права от неуполномоченного лица и правило "nemo plus iuris" в римском праве – размышления, в том числе, современные
Krzysztof Amielańczyk
Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej , Польшаhttps://orcid.org/0000-0001-6076-5417
Аннотация
Цель настоящей статьи – показать, что правило nemo plus iuris в римском праве достигло характеристики универсальности и в целом не подвергалось существенным исключениям. Исключения, на которые указывается в римской науке, основаны на предположении, что в римском праве иногда происходило отчуждение имущества не собственником, а, например, залогодержателем, имеющим право по pactum de vendendo. При таком подходе предполагается, что исключение из правила состоит в том, что имущество было отчуждено несобственником. Однако – в широком смысле этого определения – в римском праве лицом, «уполномоченным к отчуждению» следует считать того, кому было позволено (по воле или в интересах собственника) отчуждение имущества. В современном гражданском праве дело обстоит иначе. Правило nemo plus iuris влечет уже за собой целый ряд радикальных исключений, гораздо более серьезных, чем в римском праве. Наиболее важными из них являются приобретение добросовестного права собственности на движимое имущество от несобственника (статья 169 Гражданского кодекса) и приобретение недвижимого имущества от несобственника на основании законной гарантии публичной достоверности кадастрового реестра. Когда закон создает столь радикальные исключения, он тем самым отступает от духа римского права и однозначно нарушает правило. Если возникнет дискуссия о необходимости еще одного исключения из правила nemo plus iuris, следует напомнить, что в римском праве это правило было незыблемым по своей природе, и ключ к допустимости его немногочисленных исключений лежал в признании полномочия распоряжаться правом другого лица, но только с его согласия или в его интересах.
Ключевые слова:
правило nemo plus iuris, римское право, приобретение права от неуполномоченного лица, производное приобретение праваБиблиографические ссылки
Amielańczyk K., O rzymskim pochodzeniu zasady „nemo plus iuris…” i jej aktualności we współczesnym prawie polskim, w: W kręgu historii i współczesności polskiego prawa. Księga jubileuszowa dedykowana profesorowi Arturowi Korobowiczowi, red. W. Witkowski, Lublin 2008.
Amielańczyk K., Zastosowanie rzymskiej zasady ‘nemo plus iuris ad alium transferre potest quam ipse habet’ do oceny skuteczności zbycia nie istniejących udziałów w spółce z ograniczoną odpowiedzialnością, w: Polska lat dziewięćdziesiątych. Przemiany państwa i prawa, red. M. Mozgawa i in., Lublin 1997.
Dajczak W., Giaro T., Longchamps de Bérier F., Prawo rzymskie. U podstaw prawa prywatnego, Warszawa 2018.
De Zulueta F., The Institutes of Gaius, Part II. Commentary, Oxford 1953.
Dębiński A., Rzymskie prawo prywatne. Kompedium, Warszawa 2021.
Digesta Iustiniani. Digesta Justyniańskie. Tekst i przekład, t. 2, red. T. Palmirski, Kraków 2013.
Giesen B., Zasada nemo plus iuris in alium transferre potest a dobra wiara nabywcy autorskich praw majątkowych, Studia Iuridica 2021, t. 89, DOI: 10.31338/2544-3135.si.2022-89.5. (Crossref)
Górniak K., Nabycie własności rzeczy ruchomej w dobrej wierze, Warszawa 2021. (Crossref)
Kacprzak A., Sprzedaż rzeczy kradzionej, Zeszyty Prawnicze 2002, z. 2.1. (Crossref)
Kacprzak A., Krzynówek J., Wołodkiewicz W., Regulae iuris. Łacińskie inskrypcje na kolumnach Sądu Najwyższego Rzeczypospolitej Polskiej, Warszawa 2001.
Kowalski W., Nabycie własności rzeczy ruchomej „a non domino” w prawie rzymskim i współczesne zmagania z problemem, w: Consul est iuris et patriae defensor. Księga pamiątkowa dedykowana doktorowi Andrzejowi Kremerowi, red. F. Longchamps de Bérier, R. Sarkowicz, M. Szpunar, Warszawa 2012.
Krzynówek J., Volenti non fit iniuria. Powstanie i historia reguły, w: Łacińskie paremie w europejskiej kulturze prawnej i orzecznictwie sądów polskich, red. W. Wołodkiewicz, J. Krzynówek, Warszawa 2001.
Kupiszewski H., Prawo rzymskie a współczesność, Kraków 2013.
Kuryłowicz M., Wiliński A., Rzymskie prawo prywatne, Zakamycze 2005.
Lenel O., Palingenesia iuris civilis, t. 2, Leipzig 1899 (przedruk Graz 1960).
Litewski W., Jurysprudencja rzymska, Kraków 2000.
Longchamps de Bérier F., Z uwag do metodologii nauki prawa prywatnego: powoływanie łacińskich reguł i maksym na przykładzie nemo plus iuris, Krakowskie Studia z Historii Państwa i Prawa 2014, z. 7.1, DOI: 10.4467/20844131KS.14.002.2243.
Palmirski T., O różnych regułach dawnego prawa – 17 tytuł 50 księgi Digestów: tekst – tłumaczenie – komentarz, Zeszyty Prawnicze 2006, z. 6.2. (Crossref)
Palmirski T., O różnych regułach dawnego prawa – 17 tytuł 50 księgi Digestów: tekst – tłumaczenie – komentarz, Zeszyty Prawnicze 2007, z. 7.2. (Crossref)
Pikulska-Robaszkiewicz A., Kilka uwag o sposobach nabycia własności w D. 41,1, Acta Universitatis Lodziensis. Folia Iuridica 1988, z. 38.
Rozwadowski W., Gai Institutiones. Instytucje Gajusa. Tekst i przekład, Poznań 2003.
Safjan M., Zasady prawa prywatnego, w: System Prawa Prywatnego, t. 1. Prawo cywilne – część ogólna, red. M. Safjan, Warszawa 2007.
Salomone A., Intorno alla regula ‘nemo plus iuris’ (D. 50.17.54 Ulp. 46 ad ed.), Teoria e Storia del Diritto Privato 2017, nr 10.
Schulz F., Classical Roman Law, Oxford 1951.
Stefaniuk K., Nieważność umowy o przeniesienie własności nieruchomości zawartej przez osobę niebędącą właścicielem?, w: Współczesne problemy prawa handlowego. Księga jubileuszowa dedykowana prof. dr hab. Marii Poźniak-Niedzielskiej, red. A. Kidyba, R. Skubisz, Kraków 2007.
Szpringer I., Pierwszeństwo zastawów w prawie rzymskim, Lublin 2006.
Sondel J., Słownik łacińsko-polski dla prawników i historyków, Kraków 2011.
Wilke M., Nabycie własności rzeczy ruchomej na podstawie umowy z osobą nieuprawnioną, Warszawa–Poznań–Toruń 1980.
Wolter A., Ignatowicz J., Stefaniuk K., Prawo cywilne, Warszawa 2018.
Wołodkiewicz W., Czy prawo rzymskie przestało istnieć?, Zakamycze 2003.
Wołodkiewicz W., Łacińskie paremie w orzecznictwie sądów polskich, w: Łacińskie paremie w europejskiej kulturze prawnej i orzecznictwie sądów polskich, red. W. Wołodkiewicz, J. Krzynówek, Warszawa 2001.
Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej https://orcid.org/0000-0001-6076-5417
Лицензия
Это произведение доступно по лицензии Creative Commons «Attribution» («Атрибуция») 4.0 Всемирная.
Autor oświadcza, że utwór jest dziełem oryginalnym i nie narusza jakichkolwiek praw osobistych lub majątkowych osób trzecich oraz, że jego prawa autorskie do utworu nie są ograniczone w zakresie objętym umową podpisywaną z Wydawcą.
Autor publikacji przenosi nieodpłatnie na Wydawcę autorskie prawa majątkowe do składanego do publikacji Utworu (artykułu) bez ograniczeń czasowych i terytorialnych na następujących polach eksploatacji:
a) wytwarzanie, utrwalanie i zwielokrotnianie określoną techniką egzemplarzy Utworu, w tym techniką drukarską, zapisu magnetycznego oraz techniką cyfrową;
b) wprowadzanie do obrotu, użyczenie lub najem oryginału albo egzemplarzy Utworu, oraz rozpowszechnianie w postaci otwartego dostępu, zgodnie z treścią licencji Creative Commons Uznanie Autorstwa 4.0 Międzynarodowa (zwanej również jako CC BY), dostępnej pod adresem: https://creativecommons.org/licenses/by/4.0/legalcode.pl;
c) włączenie Utworu w skład utworu zbiorowego;
d) opublikowanie na stronie internetowej czasopisma, publiczne wykonanie, wystawienie, wyświetlenie, odtworzenie oraz nadawanie i reemitowanie, oraz publiczne udostępnianie Utworu w taki sposób, aby każdy mógł mieć do nich dostęp w miejscu i w czasie przez siebie wybranym;
e) wprowadzanie Utworu w postaci elektronicznej na platformy elektroniczne lub inne wprowadzanie Utworu w postaci elektronicznej do Internetu lub innej sieci.
Przeniesienie autorskich praw majątkowych do utworu następuje nieodpłatnie, z chwilą podpisania umowy.
