Юридическая истина vs. алгоритмизация права. Размышления по поводу определения границ ответственности комодатария в традиции римского права
Wojciech Dajczak
Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu , Польшаhttps://orcid.org/0000-0002-1565-0319
Аннотация
Представленные в статье источники древнеримского права и ius commune до начала XVIII века посвящены вопросу о том, может ли коммодатарий (ссудополугатель) быть обязан возместить вред от потери переданной ему вещи, когда это является следствием форс-мажорных обстоятельств. Они показывают, что ответ на этот вопрос был связан с поиском юридической истины (Ульпиан), а также с очевидностью, возникшей в результате введения исчисления вероятности в юридические рассуждения (Бернулли). Наряду с подобными рассуждениями в ius commune и в школе естественного права мы находим и другие способы рациональной поддержки или критики взглядов Ульпиана (Бартолус, Штрик, Струве, Пуфендорф). Однако в центре внимания статьи находится не договор ссуды, а юридическая аргументация. Данное исследование подчеркивает ущербность гарантии определенности в рассуждениях Ульпиана, предполагающих существование юридической истины, а также в рассуждениях Бернулли, который стремился устранить неопределенность, оставленную в результате аргументации в пользу рациональности или правоты, с помощью математики. Рассматриваемый случай ответственности комодатария послужил основой для более общих размышлений. Представленные источники можно рассматривать как данные. Оцифровка правовых текстов и их обработка в качестве данных открывают новые возможности для использования юридического опыта. Опыт римского права, представленный в статье как pars pro toto, является аргументом в пользу признания необходимой эластичности юридической аргументации. В то же время он демонстрирует потенциал поддержки рациональности в рамках этой эластичности.
Ключевые слова:
юридический метод, традиция римского права, ссуда, ответственность по возмещению вредаБиблиографические ссылки
Adamson D., Blaise Pascal. Mathematician, Physicist, and Thinker about God, New York 1995. (Crossref)
Bartolus de Saxoferrato, Commentaria in Digestum Vetus, t. 2, Venetiis 1526.
Bech J., Kozaczuk M., Palmirski T., Użyczenie, red. Z. Zarzycki, Kraków 2004.
Bernoulli N., De usu artis conjectandi in jure, Basileae 1709.
Braudel F., Historie et Sciences sociales: La longue durée, Annales. Économies, Sociétés, Civilisations 1958 t. 13, z. 4. (Crossref)
Condorcet M., Esquisse d’un tableau historique des progrès de l’esprit humain, Paris 1798
Dajczak W., Authority of the Roman Jurist, w: Authority in the Past and Present, red. K. Ilski, K. Marchlewicz, Poznań 2013.
Dajczak W., Der Allgemeine Teil des Privatrechts im Kontext der mathematischen Inspiration der Rechtswissenschaft ab dem 17 Jh. bis zur Entstehung der pandektistischen Systematik, w: Der Allgemeine Teil des Privatrechts. Historische Wurzeln – Leistungsfähigkeit im 21. Jahrhundert, red. Chr. Baldus, W. Dajczak, Berlin 2018.
Dajczak W., Problem „ponadczasowości” zasad prawa rzymskiego. Uwagi w dyskusji o „nowej europejskiej kulturze prawnej”, Zeszyty Prawnicze UKSW 2005, z. 5.2. (Crossref)
Descartes R., Discours de la méthode, w: Oeuvres de Descartes, t. 1, Paris 1964.
Giaro T., Römische Rechtswahrheiten. Ein Gedankenexperiment, Frankfurt am Main 2007.
Glenn H.P., Legal Traditions of the World, Oxford 2014. (Crossref)
Hannon Williams S., Probability Errors. Overoptimism, Ambiguity Aversion, and the Certainty Effect, w: The Oxford Handbook of Behavioral Economics in the Law, red. E. Zamir, D. Teichman, Oxford 2014. (Crossref)
Honoré T., Ulpian. Pioneer of Human Rights, Oxford 2002. (Crossref)
Kreeft P., Christianity for Modern Pagans. Pascal’s Pensées, San Francico 1993.
Mecke Ch.-E., Begriff des Rechts und Methode der Rechtswissenschaft bei Rudolph von Jhering, Göttingen 2018. (Crossref)
Pascal B.. Myśli, w układzie J. Chevaliera, tłum. T. Boy-Żeleński, Warszawa 1983
Pufendorf S., De Iure Naturae et Gentium, Amsteledami 1715.
Schreibelreiter Ph., Klage aus Leihe (actio commodati), w: Handbuch des Römischen Privatrechts, t. 2, red. U. Babusiaux, Chr. Baldus, W. Ernst, F.-S. Meissel, J. Platschek, T. Rüfner, Tübingen 2023.
Slicher W.A.W., De similitudine et differentia inter mutuum et commodatum, Trajecti ad Rhenum 1715.
Słonina J., Korzystanie z rzeczy użyczonej w prawie rzymskim, Prawo Kanoniczne 1983, t. 26, z. 3–4. (Crossref)
Sobczyk M., Siła wyższa w rzymskim prawie prywatnym, Toruń 2005.
von Stephanitz D., Exakte Wissenschaft und Recht, Berlin 1970.
Struve G.A., Syntagma Iurisprudentiae secundum Ordinem Pandectarum concinnatum, Jena 1702.
Stryk S., Specimen Usus Modernus Pandectarum a Libro XIII usque XXII, Halae Magdeburgicae 1745.
Szabo N., Formalizing and Securing Relationships on Public Networks, http://myinstantid.com/szabo.pdf [dostęp: 5.02.2024 r.].
Wieacker F., Privatrechtsgeschichte der Neuzeit, Göttingen 1967.
Wrbka S., Comments on Legal Certainty from the Perspective of European, Austrian and Japanese Private Law, w: Legal Certainty in a Contemporary Context: Private and Criminal Law Perspectives, red. M. Fenwick, S. Wrbka, Singapore 2016. (Crossref)
Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu https://orcid.org/0000-0002-1565-0319
Лицензия
Это произведение доступно по лицензии Creative Commons «Attribution» («Атрибуция») 4.0 Всемирная.
Autor oświadcza, że utwór jest dziełem oryginalnym i nie narusza jakichkolwiek praw osobistych lub majątkowych osób trzecich oraz, że jego prawa autorskie do utworu nie są ograniczone w zakresie objętym umową podpisywaną z Wydawcą.
Autor publikacji przenosi nieodpłatnie na Wydawcę autorskie prawa majątkowe do składanego do publikacji Utworu (artykułu) bez ograniczeń czasowych i terytorialnych na następujących polach eksploatacji:
a) wytwarzanie, utrwalanie i zwielokrotnianie określoną techniką egzemplarzy Utworu, w tym techniką drukarską, zapisu magnetycznego oraz techniką cyfrową;
b) wprowadzanie do obrotu, użyczenie lub najem oryginału albo egzemplarzy Utworu, oraz rozpowszechnianie w postaci otwartego dostępu, zgodnie z treścią licencji Creative Commons Uznanie Autorstwa 4.0 Międzynarodowa (zwanej również jako CC BY), dostępnej pod adresem: https://creativecommons.org/licenses/by/4.0/legalcode.pl;
c) włączenie Utworu w skład utworu zbiorowego;
d) opublikowanie na stronie internetowej czasopisma, publiczne wykonanie, wystawienie, wyświetlenie, odtworzenie oraz nadawanie i reemitowanie, oraz publiczne udostępnianie Utworu w taki sposób, aby każdy mógł mieć do nich dostęp w miejscu i w czasie przez siebie wybranym;
e) wprowadzanie Utworu w postaci elektronicznej na platformy elektroniczne lub inne wprowadzanie Utworu w postaci elektronicznej do Internetu lub innej sieci.
Przeniesienie autorskich praw majątkowych do utworu następuje nieodpłatnie, z chwilą podpisania umowy.
