Rekwizycje na ziemiach polskich w latach 1919–1920 w świetle ustawodawstwa i orzecznictwa sądowego

Marcin Jerzy Konarski

Wyższa Szkoła Menedżerska w Warszawie , Polska
https://orcid.org/0000-0001-8791-884X


Abstrakt

Będąca przedmiotem niniejszej analizy instytucja rekwizycji przynależy do materii związanych z obowiązkiem ponoszenia świadczeń rzeczowych przez ludność znajdującą się na obszarze działań zbrojnych, stanowiąc pole zainteresowania przede wszystkim nauki prawa międzynarodowego publicznego i prawa ad­ministracyjnego. Instytucja rekwizycji wojennej, rozumianej jako sposób pozyskiwania na potrzeby zaopatrze­nia wojsk istotnych z jego punktu widzenia przedmiotów, posiada wielowiekową tradycję i pozostaje związana z działaniami wojennymi prowadzonymi na przestrzeni wieków przez poszczególne narody i państwa. Celem artykułu jest analiza zagadnień normatywnych związanych ze stosowaniem tej instytucji przez wojsko polskie w okresie wojny polsko-bolszewickiej 1920 r., w świetle ówczesnego ustawodawstwa regulującego tę materię oraz orzecznictwa sądów polskich w tym zakresie po zakończeniu działań wojennych.

 

Słowa kluczowe:

II Rzeczpospolita, prawo administracyjne, świadczenia wojenne, prawo wojenne, rekwizycje, rozkaz wojskowy, sądownictwo administracyjne

Antonowicz L., Podręcznik prawa międzynarodowego, Warszawa 1993.

Babiński L., Rejestracja i indemnizacja strat wojennych w świetle ustaw wydanych we Francji po r. 1814–15 i 1870–71, w Niemczech po r. 1870–71, w Austrji po r. 1866, w Rosji por. 1904–5, w: Likwidacja skutków wojny w dziedzinie stosunków prawnych i ekonomicznych w Polsce, t. 2, Warszawa 1917.

Bardach J., Themis a Clio, czyli o potrzebie podejścia historycznego w prawoznawstwie, w: J. Bardach, Themis a Clio, czyli prawo a historia, Warszawa 2001.

Berman C., Mobilizacja w teorii i praktyce, Warszawa 1964.

Bierzanek R., Wojna a prawo międzynarodowe, Warszawa 1982.

Bierzanek R., Symonides J., Prawo międzynarodowe publiczne, Warszawa 2005.

Byers M., War Law. Understanding International Law and Armed Conflict, New York 2005.

Chróścielewski W., Akt administracyjny generalny, Łódź 1994.

Cichoń P., Wpływy francuskie w administracji Księstwa Warszawskiego, Prace Historyczne 2013, t. 140, nr 1.

Clausewitz C. von, On War, tłum. J.J. Graham, Ware 1997.

Cybichowski Z., Międzynarodowe prawo wojenne, Lwów 1914.

Cybichowski Z., Polskie prawo państwowe na tle uwag z dziedziny nauki o państwie i porównawczego

prawa państwowego, t. 3, Warszawa 1933.

Czekaj A., Obywatele czy kondotierzy? Postawy obywatelskie i moralne żołnierzy narodowego autoramentu wojsk Rzeczypospolitej w pierwszej połowie XVII wieku, w: Staropolska sztuka wojenna XVI–XVII wieku. Prace ofiarowane Profesorowi Jaremie Maciszewskiemu, red. I.M. Dacka-Górzyńska, A. Karpiński, M. Nagielski, Warszawa 2002.

Dembiński H., Wojna jako narzędzie prawa i przewrotu, Lublin 1936.

Dinstein I., The International Law of Belligerent Occupation, Cambridge 2019.

Dobosz P., Problemy metodologii współczesnej nauki prawa administracyjnego na tle metody historyczno-prawnej, Kwartalnik Prawa Publicznego 2001, nr 1.

Domański L., Przegląd przepisów prawnych, wydanych we Francji w związku z wojną 1914–1915 roku (dokończenie), Gazeta Sądowa Warszawska 1915, nr 25 + dodatek.

Dyrda I., Podstawowe cechy nauki angielskiego prawa administracyjnego, Wrocław 1979.

Faszcza M.N., Kulturowe implikacje rzymskiej deditio w III–I wieku przed Chrystusem, w: Kapitulacje w dziejach wojen. Z dziejów wojskowości polskiej i powszechnej, red. A. Niewiński, Oświęcim 2017.

Filipek J., Rola prawa w działalności administracyjnej państwa, Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Jagiellońskiego. Prace Prawnicze 1974, z. 65.

Filipiak Z., Kwaterunek wojskowy w domach prywatnych Księstwa Warszawskiego. Regulacje prawne, Studia Iuridica Toruniensia 2011, t. 9.

Gąsiorowska N., Rekwizycje w Księstwie Warszawskim okupowanym przez Rosję w roku 1813–15, w: Likwidacja skutków wojny w dziedzinie stosunków prawnych i ekonomicznych w Polsce, t. 2, Warszawa 1917.

Gilas J., Położenie prawnomiędzynarodowe Powiśla, Warmii i Mazur w latach 1918–1920, Komunikaty Mazursko-Warmińskie 1970, nr 2.

Grabski W., Ciężary samorządu w Królestwie Polskim, Warszawa 1908.

Hart H.L.A., Pojęcie prawa, tłum. J. Woleński, Warszawa 1998.

Huchla A., Ciężary i świadczenia publiczne a podatki w świetle art. 84 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, w: Konstytucyjne uwarunkowania tworzenia i stosowania prawa finansowego i podatkowego, red. P.J. Lewkowicz, J. Stankiewicz, Białystok 2010.

Iwaszkiewicz J., Rejestracja i indemnizacja strat wojennych na Litwie po roku 1812, w: Likwidacja skutków wojny w dziedzinie stosunków prawnych i ekonomicznych w Polsce, t. 2, Warszawa 1917.

Jaworski E., „Military Necessity” and „Civilian Immunity”: Where is the Balance, Chinese Journal of International Law 2003, t. 2, nr 1.

Jaworski W.L., Nauka prawa administracyjnego. Zagadnienia ogólne, Warszawa 1924.

Juszkiewicz R., Działania militarne na Mazowszu północnym i w korytarzu pomorskim. 1920 rok, Warszawa 1997.

Kasznica S., Polskie prawo administracyjne. Pojęcia i instytucje zasadnicze, Poznań 1946.

Koch M., Wojskowa ekonomika zaopatrzenia materiałowo-technicznego, Warszawa 1980.

Konarski M., Godność osoby ludzkiej a wojna lądowa w świetle prawa międzynarodowego, w: Normatywny wymiar godności człowieka, red. W. Lis, A. Balicki, Lublin 2012.

Konarski M., Jakość wartości sądowej kontroli administracji publicznej, w: Problemy z sądową ochroną praw człowieka, t. 1, red. R. Sztychmiler, J. Krzywkowska, Olsztyn 2012.

Konarski M., Legal Aspects of Organising the Administration of Food for the Army in the Duchy of Warsaw between 1807 and 1812, Biuletyn Stowarzyszenia Absolwentów i Przyjaciół Wydziału Prawa Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego 2020, t. 25, nr 1.

Konarski M., Powinności podwodowe w świetle przekazu pierwszych sześciu tomów „Volumina Legum”, Biuletyn Stowarzyszenia Absolwentów i Przyjaciół Wydziału Prawa Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego 2019, t. 14, nr 2.

Konarski M., Prawo i rewolucja: Rozważania jurysty o rewolucji francuskiej 1789–1794, Studia Prawnicze i Administracyjne 2016, nr 1 (15).

Konarski M., Przyczynek do badań nad publicznymi posługami transportowymi i komunikacyjnymi w dawnym prawie polskim, Studia Prawnicze KUL 2019, nr 3.

Konarski M., Publiczne posługi transportowe w okresie Księstwa Warszawskiego w świetle postanowień dekretu z dnia 22 maja 1810 roku „względem koni i podwód dostarczonych pod transporty i wojskowych”, Czasopismo Prawno-Historyczne 2019, nr 2.

Konic H., Samorząd gminny w Królestwie Polskiem w porównaniu z innemi krajami europejskiemi, Warszawa 1906.

Kraushar A., Sprawa likwidacji strat wojennych za Księstwa Warszawskiego (1807–15), w: Likwidacja skutków wojny w dziedzinie stosunków prawnych i ekonomicznych w Polsce, t. 2, Warszawa 1917.

Krzymkowski M., Rada Stanu Księstwa Warszawskiego, Poznań 2011.

Kubiak-Kozłowska A., Ewolucja i ustrój sądownictwa administracyjnego w Polsce, w: Polskie sądownictwo administracyjne, red. Z. Kmieciak, Warszawa 2006.

Langrod J.S., Zarys sądownictwa administracyjnego ze szczególnym uwzględnieniem sądownictwa administracyjnego w Polsce, Warszawa 1925.

Lewy M., Uwagi w kwestji szacowania wynagrodzenia za rekwizycje, dokonane przez Niemców w b. Królestwie Polskiem, Warszawa 1920.

Luban D., Military Necessity and the Cultures of Military Law, Leiden Journal of International Law 2013, t. 26, nr 2.

Łopatecki K., Zawłaszczenie nieruchomości na przykładzie działań wojennych z początku XVII wieku w Rzeczypospolitej Obojga Narodów. Z badań nad prawem zdobyczy wojennej w epoce nowożytnej, Zeszyty Prawnicze 2016, t. 16, nr 4.

Łyskowski I., O metodzie w badaniach prawno-historycznych, Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny 1929, t. 9, z. 1.

Maisel W., Wojewódzkie sądy administracyjne w Drugiej Rzeczypospolitej, Warszawa‒Poznań 1976.

Makowski J.E., Prawo międzynarodowe, Warszawa‒Lublin 1918.

Makowski W., Kodeks karny wojskowy z dodaniem ustaw i przepisów wprowadczych, przechodnich i uzupełniających oraz komentarza, Warszawa 1921.

Malec D., Najwyższy Trybunał Administracyjny 1922–1939 w świetle własnego orzecznictwa, Warszawa‒Kraków 1999.

Marszałek P., Najwyższe władze wojskowe w systemie ustrojowym II Rzeczypospolitej, Wrocław 2011.

Marszałek P., Rada Obrony Państwa z 1920 roku. Studium prawnohistoryczne, Wrocław 1995.

Martysz C., Sądownictwo administracyjne we Francji, Casus 1997, nr 6.

Orzechowski J., Dowodzenie i sztaby. II wojna światowa i współczesność, Warszawa 1986.

Ostanek A.A., Dowództwo Okręgu Generalnego „Lwów”, czyli o początkach terenowej administracji wojskowej w Małopolsce Wschodniej (1919–1921), Historia i Świat 2014, nr 3.

Podolska-Meducka A., Od wojny do wojny. System świadczeń wojennych w Polsce w latach 1918–1921, Warszawa 2011.

Popper K.R., Logika odkrycia naukowego, tłum. U. Niklas, Warszawa 1977.

Przeniosło M., Ziemiaństwo w Królestwie Polskim i jego straty poniesione w pierwszym roku Wielkiej Wojny, Dzieje Najnowsze 2004, nr 3.

Przybysz P., Modele sądowej kontroli administracji w państwach członkowskich Unii Europejskiej, Administracja. Teoria – Dydaktyka – Praktyka 2007, nr 1.

Przygodzki J., Rekwizycje w Księstwie Warszawskim w okresie rosyjskich rządów okupacyjnych, Acta Universitatis Wratislaviensis. Prawo 2001, nr 273.

Rundstein S., Szkody wojenne. Teoria nadzwyczajnych indemnizacji w prawie publicznym, Warszawa 1916.

Sczaniecki M., Powszechna historia państwa i prawa, Warszawa 1994.

Skrzypek W., Rozkaz wojskowy a decyzja administracyjna, Wojskowy Przegląd Prawniczy 2020, nr 1.

Skubiszewski K., Prawo wojny i neutralności w świecie współczesnym, Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny 1967, t. 29, z. 1.

Smolka F., Ptolemejska ustawa kwaterunkowa, Archiwum Towarzystwa Naukowego we Lwowie. Wydział 2, Historyczno-Filozoficzny 1935, t. 16, z. 3.

Smyk G., Administrative Judiciary in the European Doctrine of Administrative Law at the Turn of the 19th and 20th Centuries, Annales Universitatis Mariae Curie-Skłodowska. Sectio G. Ius 2018, t. 65, nr 1.

Sójka-Zielińska K., Drogi i bezdroża prawa. Szkice z dziejów kultury prawnej Europy, Wrocław 2010.

Srogosz T., Ekonomiczne i społeczne następstwa przemarszów oraz stacjonowania wojsk własnych na terenie województw łęczyckiego i sieradzkiego oraz ziemi wieluńskiej w XVII wieku, Acta Universitatis Lodziensis. Folia Historica 1990, t. 37.

Stelmach J., Brożek B., Metody prawnicze, Kraków 2006.

Suwaj R., Sądowa kontrola działań administracji publicznej jako przejaw judycjalizacji postępowania administracyjnego, Studia Prawnoustrojowe 2009, nr 9.

Szalewska M., Ciężary i świadczenia publiczne, w: System Prawa Administracyjnego, t. 7. Prawo administracyjne materialne, red. R. Hauser, Z. Niewiadomski, A. Wróbel, Warszawa 2012.

Tarnowska A., Sądownictwo administracyjne II RP a pruski model sądownictwa administracyjnego, Studia z Dziejów Państwa i Prawa Polskiego 2006, t. 9, nr 2.

Tocqueville A. de, Dawny ustrój i rewolucja, tłum. H. Szumańska-Grossowa, Warszawa 2009.

Wagner K., „Potop” a wielka wojna północna w Warszawie w świetle rejestrów podatkowych – przyczynek do porównania dwóch szwedzkich okupacji, Saeculum Christianum 2013, t. 20.

Wasiutyński, Z powodu właściwości Najwyższego Trybunału Administracyjnego, Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny 1923, t. 3, z. 4.

Wise M., Requisition During the French Revolution (1789–1815), Louisiana Law Review 1944, t. 6, nr 1.

Witkowski W., Sądownictwo administracyjne w Księstwie Warszawskim i Królestwie Polskim 1807–1867, Warszawa 1984.

Wróbel A., Prawo podmiotowe publiczne, w: System Prawa Administracyjnego, t. 1. Instytucje prawa administracyjnego, red. R. Hauser, Z. Niewiadomski, A. Wróbel, Warszawa 2010.

Zakrzewski T., Organizowanie siły zbrojnej w państwie, Warszawa 1938.

Zdziechowski Z., O zaskarżalności orzeczeń Głównej Komisji Rekwizycyjnej przy M. S. Wojsk., Wojskowy Przegląd Prawniczy 1928, nr 2.

Ziewiński J., Rozkaz wojskowy w prawie karnym, Warszawa 1986.

Ziewiński J., Z ogólnych rozważań nad istotą i pojęciem rozkazu, Wojskowy Przegląd Prawniczy 1962, nr 3.

Pobierz

Opublikowane
12-07-2021


Konarski, M. J. (2021). Rekwizycje na ziemiach polskich w latach 1919–1920 w świetle ustawodawstwa i orzecznictwa sądowego. Studia Prawnicze KUL, (2), 81–101. https://doi.org/10.31743/sp.10624

Marcin Jerzy Konarski  marcin.konarski@wsm.warszawa.pl
Wyższa Szkoła Menedżerska w Warszawie

I was born on 19 July 1977 in Lublin, Poland. Between 1992 and 1996 I attended Mikołaj Kopernik Secondary School of General Education No. 9 in Lublin (class with an extended programme in biology and chemistry). In 1996, I began studies in law at the Faculty of Law, Canon Law and Administration of the John Paul II Catholic University of Lublin. Having prepared a master's thesis under the supervision of prof. Anna Przyborowska-Klimaczak, on 21 June 2001 I passed a master's exam with a very good result and received an MA degree in law.

Between 2001 and 2005 I completed doctoral studies at the Faculty of Law, Canon Law and Administration of the Catholic University of Lublin. On 26 June 2007, I defended a doctoral dissertation prepared under the supervision of prof. Stanisław Wrzosek (reviewers: prof. Stefan Korycki and prof. Maciej Rudnicki). On 25 September 2007, by the unanimous resolution of the Council of the Faculty of Law, Canon Law and Administration, I was granted the PhD degree in law, specialisation: administrative law.

Since 1 October 2007, I have held the position of an adiunkt [associate professor] at the Department of Administration (formerly the Department of Judicial and Administrative Proceedings and the Department of Civil Law) of the Faculty of Law and Administration, Warsaw Academy of Management (since 2015, at the Faculty of Social Sciences and Administration; from 2019, at the Institute of Legal Sciences, Administration and Security). I am a member of the Editorial Board of the Warsaw Academy of Management Publishing House (since 2010); member of the Scientific Council of the Institute of Legal Studies, Administration and Security of the Warsaw Academy of Management (from 2019); member of the Legal Committee of the Polish Academy of Sciences, Lublin Branch (since 2011); member of the Legal Department of the Scientific Society at the Catholic University of Lublin (since 2013); reviewer in “Scientific Journal of Students” - the Faculty of Law and Administration of the Maria Curie Skłodowska University (from 2018); reviewer in "Konteksty Społeczne" - the Faculty of Philosophy and Sociology of the Maria Curie Skłodowska University (from 2019); member of the Association of Alumni and Friends of the Law Faculty of the Catholic University of Lublin (from 2018); member of the Polish Association of Law & Economics (from 2018). Between 2009-2014 I was the secretary of prof. Mieczysław Sawczuk (1930-2014), MAE.

https://orcid.org/0000-0001-8791-884X



Licencja

Autor oświadcza, że utwór jest dziełem oryginalnym i nie narusza jakichkolwiek praw osobistych lub majątkowych osób trzecich oraz, że jego prawa autorskie do utworu nie są ograniczone w zakresie objętym umową podpisywaną z Wydawcą.

Autor publikacji przenosi nieodpłatnie na Wydawcę autorskie prawa majątkowe do składanego do publikacji Utworu (artykułu) bez ograniczeń czasowych i terytorialnych na następujących polach eksploatacji:

a) wytwarzanie, utrwalanie i zwielokrotnianie określoną techniką egzemplarzy Utworu, w tym techniką drukarską, zapisu magnetycznego oraz techniką cyfrową;

b) wprowadzanie do obrotu, użyczenie lub najem oryginału albo egzemplarzy Utworu, oraz rozpowszechnianie w postaci otwartego dostępu, zgodnie z treścią licencji Creative Commons Uznanie Autorstwa 4.0 Międzynarodowa (zwanej również jako CC BY), dostępnej pod adresem: https://creativecommons.org/licenses/by/4.0/legalcode.pl;

c) włączenie Utworu w skład utworu zbiorowego;

d) opublikowanie na stronie internetowej czasopisma, publiczne wykonanie, wystawienie, wyświetlenie, odtworzenie oraz nadawanie i reemitowanie, oraz publiczne udostępnianie Utworu w taki sposób, aby każdy mógł mieć do nich dostęp w miejscu i w czasie przez siebie wybranym;

e) wprowadzanie Utworu w postaci elektronicznej na platformy elektroniczne lub inne wprowadzanie Utworu w postaci elektronicznej do Internetu lub innej sieci.

Przeniesienie autorskich praw majątkowych do utworu następuje nieodpłatnie, z chwilą podpisania umowy.