Słowa pogranicza (na materiale gwarowym wschodniej Lubelszczyzny)
Abstrakt
Przedmiotem rozważań jest słownictwo usytuowane geograficznie, mentalnie i historycznie na obszarze Lubelszczyzny wschodniej, rozpatrywane w relacji nazwy do desygnatu i zmian cywilizacyjno-kulturowych wynikających z procesów globalizacyjnych. Są to: 1) nazwy genetycznie wschodniosłowiańskie, a więc wyrazy (lub ich znaczenia) pochodzenia ukraińskiego, białoruskiego; 2) „geograficzne dialektyzmy kresowe” wspólne dla gwar pogranicza wschodniego po obu stronach Bugu, przy czym wspólnota ta wynika wyłącznie z sąsiedztwa terytorialnego; 3) wyrazy funkcjonujące w świadomości językowej mieszkańców wsi jako przynależne do określonej nacji.
Słowa kluczowe:
słowo, pogranicze, gwary, LubelszczyznaBibliografia
Arkušin Grigorìj. 2000. Slovnik zahidniopolisʹkih govirok t. 1–2. Lucʹk: Volinsʹkij deržavnij unìversitet im. Lesì Ukraïnki. [Аркушин Григорій. 2000. Cлoвник захiднополiських говiрок т. 1–2. Луцьк: Вoлинський державний університет im. Лесі Українки].
Atlas ukraïnsʹkoï movi t. 1–2. 1984–1988. Kiïv [Amлac yкраїнcької мови т. 1–2. 1984–1988. Kиїв].
Bartmiński Jerzy. 2007. Czym zajmuje się etnolingwistyka?. J. Bartmiński. Stereotypy mieszkają w języku. Studia etnolingwistyczne. Lublin: Wydawnictwo UMCS: 32–39.
Bączkowska Grażyna. 1988. Korowaj, „Etnolingwistyka” 1: 79–99.
Czyżewski Feliks. 1986. Atlas gwar polskich i ukraińskich okolic Włodawy. Lublin: Wydawnictwo UMCS.
Czyżewski Feliks. 1988. O problemach interferencji językowej w ukraińskich gwarach wschodniej Lubelszczyzny. „Z Polskich Studiów Slawistycznych”. Seria VII. Językoznawstwo: 87–93.
Czyżewski Feliks. 2018. Kilka uwag leksykograficznych (na marginesie Słownika gwar zachodniopoleskich Hryhorija Arkuszyna). „Poznańskie Studia Polonistyczne. Seria Językoznawcza”. vol. 25 (45), nr 1: 33–44. (Crossref)
Dejna Karol. 1984. W sprawie tzw. dialektów kresowych, „Język Polski” 64: 51–57.
Doroszewski Witold. 1958. Red. Słownik jezyka polskiego t. 1. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
Gala Sławomir. Gala-Milczarek Beata. 2006. Jeszcze w sprawie metodyki badań pogranicza językowego. W: Spotkania polsko-ukraińskie. Język – Kultura – Literatura. Red. Pelcowa H. Chełm: Wydawnictwo PWSZ: 141–149.
Karaś Halina. 2017. Język polski pogranicza litewsko-łotewsko-białoruskiego w świetle frekwencji cech językowych. Warszawa: Wydawnictwo Uniwersytetu Warszawskiego.
Kostecka-Sadowa Anna. 2015. Rzeczownikowe zapożyczenia wschodniosłowiańskie w gwarach polskich. Kraków: Prace Instytutu Języka Polskiego PAN.
Kość Józef. 1999. Polszczyzna południowokresowa na polsko-ukraińskim pograniczu językowym w perspektywie historycznej. Lublin: Wydawnictwo UMCS.
Kuraszkiewicz Władysław. 1932. Przegląd gwar województwa lubelskiego. W: Monografia statystyczno-gospodarcza województwa lubelskiego t. 1. Lublin: 273–324.
Kurzowa Zofia. 1983. Polszczyzna Lwowa i kresów południowo-wschodnich do 1939 roku. Warszawa–Kraków: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
Kurzowa Zofia. 1985. O polskich dialektach kresowych. „Język Polski” 65: 98–108.
Leksìčny atlas belaruskìh harodnyh gavorak t. 1–2. 1993–1994. Minsk: Akadèmìâ Navuk Belarusì. [Лексічны аmлас беларускіх хародных гаворак т. 1–2. 1993–1994. Мiнск: Акадэмія Навук Беларусі].
Łesiów Michał. 1978. Polsko-ukraińskie oboczności leksykalne w gwarach pogranicza. „Z Polskich Studiów Slawistycznych” seria V. Językoznawstwo: 279–286.
Mazur Jan. 1976–1978. Gwary okolic Biłgoraja. Cz. 1. Fonologia. Cz. 2. Fleksja, Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
Obŝeslavânskij lingvističeskij atlas. Vypusk I. Životnyj mir. Moskva: „NAUKA”. [Общеславянский лингвистический атлас. Выпуск I. Животный мир. Москва: „НАУКА”].
Pelcowa Halina. 1993. Głos w dyskusji nad gwarami przejściowymi i mieszanymi wschodniej Polski. W: Studia nad polszczyzną kresową t. 7. Red. Rieger J. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich: 159–169.
Pelcowa Halina. 1994. Mazowizmy leksykalne w gwarach Lubelszczyzny. Lublin: Wydawnictwo UMCS.
Pelcowa Halina. 1997. Słownictwo wschodniosłowiańskie w gwarach Polski środkowo--wschodniej w świetle związków językowych polsko-ukraińskich. W: Ze studiów nad gwarami wschodniosłowiańskimi w Polsce. „Rozprawy Slawistyczne” 12. Red. Czyżewski F., Łesiów M. Lublin: Wydawnictwo UMCS: 189–211.
Pelcowa Halina. 2001. Interferencje leksykalne w gwarach Lubelszczyzny. Lublin: Wydawnictwo UMCS.
Pelcowa Halina. 2001. Kulturowa wartość słownictwa w gwarach pogranicza (na przykładzie gwar wschodniolubelskich). W: Język i kultura na pograniczu polsko-ukraińsko--białoruskim. Red. Czyżewski F. Lublin: Wydawnictwo UMCS: 43–59.
Pelcowa Halina. 2001. Polsko-białorusko-ukraińskie paralele leksykalne w świetle kulturowego dziedzictwa prasłowiańskiego. W: Język i kultura białoruska w kontakcie z sąsiadami. Red. Smułkowa E., Engelking A. Warszawa: Wydział Polonistyki UW: 141–151.
Pelcowa Halina. 2012. Słownictwo kresowe jako element tożsamości pogranicza (na materiale gwar Lubelszczyzny). W: Polskie dziedzictwo językowe na dawnych Kresach. Język polski dawnych Kresów Wschodnich t. 5. Red. Dzięgiel E., Czarnecka K., Kowalska D. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Semper: 257–264.
Pelcowa Halina. 2015. Dziedzictwo leksykalne pogranicza polsko-wschodniosłowiańskiego w interpretacji mieszkańców wsi. W: Pogranicza słowiańskie w opisach językoznawczych. W 110 rocznicę urodzin Profesora Władysława Kuraszkiewicza (1905–1997). Red. Czyżewski F., Olejnik M., Pihan-Kijasowa A. Lublin–Włodawa: Wydawnictwo Polihymnia: 91–98.
Pelcowa Halina. 2015. Nazwa i desygnat w zmieniającej się rzeczywistości wiejskiej. W: Odkrywanie słowa – historia i współczesność. Red. Sokólska U. Białystok: Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku: 551–568.
Pelcowa Halina. 2015. Słownik gwar Lubelszczyzny t. 3. Świat zwierząt. Lublin: Wydawnictwo UMCS.
Pelcowa Halina. 2016. Słownik gwar Lubelszczyzny t. 4. Sad i ogród warzywny. Budownictwo i przestrzeń podwórza. Lublin: Wydawnictwo UMCS.
Pelcowa Halina. 2017. Słownik gwar Lubelszczyzny t. 5. Świat roślin. Lublin: Wydawnictwo UMCS.
Pelcowa Halina. 2019. Słownik gwar Lubelszczyzny t. 6. Pokarmy. Lublin: Wydawnictwo UMCS.
Pihan-Kijasowa Alicja. 2015. Polszczyzna Kresów Wschodnich – efekt pogranicza językowego. W: Pogranicza słowiańskie w opisach językoznawczych. W 110 rocznicę urodzin Profesora Władysława Kuraszkiewicza (1905–1997). Red. Czyżewski F., Olejnik M., Pihan-Kijasowa A. Lublin–Włodawa: Wydawnictwo Polihymnia: 97–104.
Reichan Jerzy. 1998. Wyraz kutia w gwarach polskich, „Roczniki Humanistyczne KUL” 36. z. 7: 45–56.
Rembiszewska Dorota, Siatkowski Janusz. 2018. Pogranicze polsko-wschodniosłowiańskie. Studia wyrazowe. Warszawa: Wydział Polonistyki UW.
Rieger Janusz. 1997. Interferencje ukraińskie w gwarach polskich na Podolu. W: Interferencje w językach i dialektach słowiańskich. Red. Umińska-Tytoń E. Łódź: Wydawnictwo ŁTN: 134–140.
Rieger Janusz. 2008. Red. Słownictwo kresowe. Studia i materiały. Warszawa: Wydawnictwo DiG.
Walczak Bogdan. 2015. Pogranicze polsko-wschodniosłowiańskie od średniowiecza do dziś, W: Pogranicza słowiańskie w opisach językoznawczych. W 110 rocznicę urodzin Profesora Władysława Kuraszkiewicza (1905–1997). Red. Czyżewski F., Olejnik M.,Pihan-Kijasowa A. Lublin–Włodawa: Wydawnictwo Polihymnia: 149–156.
Warchoł Stefan. 1992. Specyfika gwar mieszanych i przejściowych na terenach etnicznie zróżnicowanych. Rozprawy Slawistyczne 5. Lublin: Wydawnictwo UMCS.
Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej https://orcid.org/0000-0002-1380-4943
