O pograniczu słowotwórczo-leksykalnym werbalnych struktur wieloznacznych w gwarach polskich

Izabela Ejsmunt-Wieczorek

Uniwersytet Łódzki , Polska
https://orcid.org/0000-0002-1802-0005


Abstrakt

Jest to kolejny z cyklu artykuł, poświęcony zjawisku polisemii werbalnej w gwarach polskich. Wychodząc od zagadnienia pogranicza słowotwórczo-leksykalnego, w artykule podjęto problem funkcji kategorialnych formantów tworzących konstrukcje czasownikowe tożsame formalnie, które m.in. w wyniku przesunięć znaczeniowych, implikują dublety oraz ciągi polisemantyczne. Problem zilustrowano na przykładach pochodzących z eksploracji terenowej pogranicza małopolsko-mazowieckiego oraz z dostępnych źródeł publikowanych, zawierających dokumentację dialektalną.

Słowa kluczowe:

gwara, słowotwórstwo, semantyka, pogranicze, czasownik, polisemia, kategoria słowotwórcza

Bąk Piotr. 1968. Gwara okolic Kramska w powiecie konińskim. (Zarys fonetyki i słowotwórstwa). Wrocław–Warszawa–Kraków: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.

Blank Andreas. 2003. Polysemy in the lexicon and in discourse. W: Polysemy. Flexible patterns of Meaning in Mind and Language. Red. Nerlich B., Todd Z., Herman V., Clarke D.D., de Gruyter M., Berlin–New York: 267–293.

Buttler Danuta. 1968. Problematyka badań nad homonimią. „Przegląd Humanistyczny” t. 3: 57–80.

Buttler Danuta. 1991. Procesy eliminacji wieloznaczności w drugiej połowie XIX wieku. „Prace Filologiczne” t. 36: 229–235.

Czelakowska Anna. 2014. Polisemia regularna – między semantyką a kontekstem. „LingVaria” 9 nr 1 (17): 45–58. (Crossref)

Dejna Karol. 1974–1985. Słownictwo ludowe z terenów województw kieleckiego i łódzkiego. „Rozprawy Komisji Językowej Łódzkiego Towarzystwa Naukowego” t. 20: 189–277, t. 21: 135–290, t. 22: 135–268, t. 23: 147– 290, t. 24: 149–274, t. 25: 123–276, t. 26: 117–257, t. 27: 129–281, t. 28: 119–261, t. 29: 83–233, t. 30: 91–213, t. 31:143–265.

Doroszewski Witold. 1949. Język Teodora Tomasza Jeża (Zygmunta Miłkowskiego). Studium z dziejów języka polskiego XIX wieku. Warszawa: Towarzystwo Naukowe Warszawskie.

Ejsmunt-Wieczorek Izabela. 2012. O nieostrości granic słowotwórczych kategorii werbalnych w gwarach. „Rozprawy Komisji Językowej Łódzkiego Towarzystwa Naukowego” t. 58: 73–84.

Ejsmunt-Wieczorek Izabela. 2017. Polisemia werbalna w gwarach. „Rozprawy Komisji Językowej Łódzkiego Towarzystwa Naukowego” t. 64: 43–57.

Fadecka Anna. 2010. Słowotwórstwo czasownika w gwarze. Łódź: Wydawnictwo Akademii Humanistyczno-Ekonomicznej w Łodzi.

Gala Beata. 2012. Znaczenie leksykalne jako współwyznacznik kategorialnej funkcji derywatu. „Rozprawy Komisji Językowej Łódzkiego Towarzystwa Naukowego” t. 58: 103–109.

Gala Sławomir. 2001. Z metodyki badań pogranicza językowego (na materiale polskim). W: Język i kultura na pograniczu polsko-ukraińsko-białoruskim. Red. Czyżewski F. Lublin: Instytut Europy Środkowo-Wschodniej: 29–39.

Gala Sławomir. Gala Beata. 2006. Słowotwórcze a leksykalne znaczenie wyrazu. W: Ze studiów nad gramatyką i leksyką języka polskiego i ukraińskiego. Red. Czyżewski F., Gala S. Lublin: Wydawnictwo UMCS: 3–19.

Gala Sławomir. 2010. Glosa do zagadnienia homonimii/polisemii w słowotwórstwie gwarowym. „Rozprawy Komisji Językowej Łódzkiego Towarzystwa Naukowego” t. 55: 81–88.

Górnowicz Hubert. 1967, 1973–1974. Dialekt malborski t. 1–2. Gdańsk: Gdańskie Towarzystwo Naukowe.

Grodziński Edward. 1969. O pojęciu wieloznaczności „łańcuchowej”. „Poradnik Językowy” t. 5: 258–265.

Grodziński Edward. 1972. Wieloznaczność a homonimia. „Poradnik Językowy” t. 10: 585–592.

Grzegorczykowa Renata. 1966. O tak zwanych homonimach słowotwórczych. „Poradnik Językowy” t. 6: 244–249.

Honowska Maria. 1979. Ewolucja metod polskiego słowotwórstwa synchronicznego (w dziesięcioleciu 1967–1977). Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich – Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk.

Janowska Aleksandra, Pastuchowa Magdalena. 2005. Słowotwórstwo czasowników staropolskich. Stan i tendencje rozwojowe. Katowice: Wydawnictwo Universitas.

Janowska Aleksandra. 2007a. O roli analogii w słowotwórstwie (na przykładzie czasowników staropolskich). „LingVaria” 2 (4): 115–120.

Janowska Aleksandra. 2007b. Polisemia staropolskich czasowników. Źródła, swoistość, konsekwencje. Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego.

Janowska Aleksandra. 2012. Polisemia jako czynnik przemian w polskich czasownikach prefiksalnych. W: Słowotwórstwo słowiańskie: system i tekst. Red. Sierociuk J. Poznań: Prace Komisji Słowotwórczej przy Międzynarodowym Komitecie Slawistów t. 13: 203–210.

Jaros Irena. 2009. Nazwy środków czynności w gwarach łęczycko-sieradzkich. Studium słowotwórczo-leksykalne. Łódź: Wydawnictwo UŁ.

Jochym-Kuliszkowa Lucyna. 1986. Uwagi o homonimii i polisemii leksykalnej w formacjach słowotwórczych. W: Problemy semantyki leksykalnej. Red. Blicharski M. Katowice: Prace Naukowe Uniwersytetu Śląskiego: 7–16.

Kąś Józef. 2011. Słownik gwary orawskiej t. 1–2. Kraków: Księgarnia Akademicka.

Kleszczowa Krystyna. 2000. Trwałość i zmienność w systemie słowotwórczym. W: Studia historycznojęzykowe III. Red. Rymut K., Rzepka W.R. Kraków: 115–122.

Kleszczowa Krystyna. 2007. Na straży niezmienności modeli słowotwórczych, „Biuletyn Polskiego Towarzystwa Językoznawczego” t. 63: 115–124.

Kucała Marian. 1957. Porównawczy słownik trzech wsi małopolskich. Wrocław: Zakład im. Ossolińskich – Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk.

Kucała Marian. 1994. Wieloznaczność wyrazów w staropolszczyźnie a we współczesnym języku. W: Studia historycznojęzykowe I. Red. Kucała M., Krążyńska Z. Kraków: 51–58.

Kurdyła Tomasz. 2012. Kilka uwag o kategoryzacji słowotwórczej w języku współczesnej wsi na tle polszczyzny ogólnej. „Rozprawy Komisji Językowej Łódzkiego Towarzystwa Naukowego” t. 64: 189–199.

Majewska Małgorzata. 2001. O tak zwanych prawdziwych homonimach słowotwórczych. „Prace Filologiczne” t. 46: 417–424.

Majewska Małgorzata. 2006. Rzeczownikowe homonimy heterogeniczne: analiza synchroniczna i diachroniczna. Kraków: Wydawnictwo Lexis.

Marciniak-Firadza Renata. 2014. Zagadnienie polisemii rzeczownikowych derywatów gwarowych o charakterze czynnościowym. W: Bogactwo współczesnej polszczyzny. Red. Żmigrodzki P., Przęczek-Kisielak S. Kraków: Towarzystwo Miłośników Języka Polskiego: 427–437.

Nagórko Alicja. 2003. Zarys gramatyki polskiej. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.

Osowski Błażej. 2019. Wariantywność leksykalno-semantyczna języka wielkopolskich inwentarzy z drugiej połowy XVIII wieku. Studia z dialektologii historycznej. Poznań: Wydawnictwo Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk.

Pelcowa Halina. 2003. Synonimia i wieloznaczność w słowniku gwarowym. W: Gwary dziś 2. Regionalne słowniki i atlasy gwarowe. Red. Sierociuk J. Poznań: Wydawnictwo Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk: 203–261.

Puzynina Jadwiga. 1962. Uwagi o układzie kategorialnym słowotwórstwa. „Poradnik Językowy” z. 1: 34–40.

Raszewska-Klimas Agnieszka. 2018. Wieloznaczność nazwisk Polaków. Łódź: Łódzkie Wydawnictwo Naukowe.

Sierociuk Jerzy. 2007. Problemy ustalania repertuaru kategorii słowotwórczych w dialektach polskich. W: Sprachliche Kategorien und die slawische Wortbildung. Red. von Burkhardt H., Nagórko A., Verlag G.O. Hildesheim–Zürich–New York: 447–459.

Skarżyński Mirosław. 1999. Powstanie i rozwój polskiego słowotwórstwa opisowego. Kraków: Towarzystwo Autorów i Wydawców Prac Naukowych „Universitas”.

Sychta Bernard. 1980, 1985. Słownictwo kociewskie na tle kultury ludowej t. 1–3. Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk: Ossolineum.

Szymczak Mieczysław. 1962–1973. Słownik gwary Domaniewka w powiecie łęczyckim t. 1–8. Wrocław–Warszawa–Kraków: Zakład Narodowy im. Ossolińskich – Wyd. PAN.

Śmiech Witold. 1986. Derywacja prefiksalna czasowników polskich. Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk–Łódź: Zakład Narodowy im. Ossolińskich – Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk.

Tokarski Jan. 1981. Derywacja semantyczna jako jedno ze źródeł polisemii wyrazowej. W: Pojęcie derywacji w lingwistyce. Red. Bartmiński J. Lublin: Wydawnictwo UMCS: 91–105.

Walczak Bogdan. 2001. Bug nie musi dzielić. W: Język i kultura na pograniczu polsko--ukraińsko-białoruskim. Red. Czyżewski F. Lublin: Instytut Europy Środkowo--Wschodniej: 13–19.

Witkowska-Gutkowska Maria. 1999. Staropolskie prefiksalne dublety czasownikowe i ich współczesne odpowiedniki. Łódź: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego.

Wojan Katarzyna. 2010. Wstęp do badań wieloznaczności leksemów w ujęciu kontrastywnym. Gdańsk: Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego.

Wróbel Henryk. 1998. Czasownik. W: Gramatyka współczesnego języka polskiego. Morfologia. Red. Grzegorczykowa R., Laskowski R., Wróbel H. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN: 536–583.

Wróblewski Janusz. 1980. Polisemia (wieloznaczność) i homonimia – problemy, postulaty. W: Język, teoria – dydaktyka. Materiały IV konferencji Młodych Językoznawców–Dydaktyków. Opole, 20–21 maja 1979. Red. Tokarski J. Kielce: 136–151.

Wyderka Bogusław. 2000–2016. Słownik gwar śląskich t. 1–16.Opole: Państwowy Instytut Naukowy – Instytut Śląski w Opolu.


Opublikowane
2021-12-13


Ejsmunt-Wieczorek, I. (2021). O pograniczu słowotwórczo-leksykalnym werbalnych struktur wieloznacznych w gwarach polskich. TEKA Komisji Polsko-Ukraińskich Związków Kulturowych, 6, 137–150. https://doi.org/10.31743/teka.13349

Izabela Ejsmunt-Wieczorek  izabela.ejsmunt@uni.lodz.pl
Uniwersytet Łódzki https://orcid.org/0000-0002-1802-0005