Krajobrazy (nie) pamięci we współczesnej literaturze ukraińskiej
Jarosław Poliszczuk
Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu , Polskahttps://orcid.org/0000-0001-9081-7900
Abstrakt
Przedmiotem rozważań w tym artykule są metody przyswojenia lub rewizji pamięci miejsca praktykowane we współczesnej literaturze ukraińskiej, w szczególności w powieści popularnej. Jako materiał egzemplifikacyjny służą ostatnio opublikowane utwory Wołodymyra Łysa, Oksany Zabużko, Sofiji Andruchowycz, Serhija Żadana, Wołodymyra Rafiejenki etc. Reprezentują one bowiem rozmaite opcje pamięci, a tym samym świadczą o różnorodności literackich intencji wobec prób odzyskania tradycji, która stałaby się oparciem tożsamościowym dla współczesnego człowieka. Autor wykorzystuje teoretyczne koncepcje pamięci Pierre’a Nory i nie-miejsca Marca Augé. Ukraińscy pisarze najczęściej odwołują się do miejsc ustabilizowanych i dobrze oswojonych w pamięci zbiorowej, są to Wołyń, Galicja, Bukowina, Kijowszczyzna. Z drugiej strony przestrzeń Wschodu (Donbas) w literaturze popularnej jest opisywana jako zbiór nie-miejsc, które powodują wydziedziczenie i demoralizację człowieka. Trzeba jednakże zauważyć, że Żadan i Rafiejenko nie tylko konstatują fatalny wpływ nie-miejsc na człowieka, lecz próbują zbudować narrację historyczną wobec miejsc, które jej wcześniej nie posiadały.
Słowa kluczowe:
miejsce pamięci, nie-miejsce, tożsamość, pamięć zbiorowa, powieśćBibliografia
Ože Mark. 2017. Ne-mesta.Vvedenie v antropologiû gipermoderna. Per. s fr. Konnova A. Moskva: Novoe literaturnoe obozrenie [Оже Марк. 2017. Не-места. Введение в антропологию гипермодерна. Пер. с фр. Коннова А. Москва: Новое литературное обозрение].
Augé Marc. 2011. Nie-miejsca: wprowadzenie do antropologii hipernowoczesności. Przeł. Chyłkowski R. W arszawa: PWN.
Gosk Hanna. 2012. Nie-mieszkańcy, nie-miejsca. Literackie ślady powojennego osadzania się „gdzieś” ludzi „skądś”. W: Narracje migracyjne w literaturze polskiej XX i XXI wieku. Red. Gosk H. Kraków: Universitas: 193–208.
Grinevič Vladislav. 2005. Raskolotaâ pamâtʹ. Vtoraâ mirovaâ vojna vistoričeskom soznanii ukrainskogo obŝestva. „Neprikosnovennyj zapas” nr 2–3 (40–41) [Гриневич Владислав. 2005. Расколотая память. Вторая мировая война в историческом сознании украинского общества. „Неприкосновенный запас”, № 2–3 (40–41)]. W: magazine.russ.ru/nz/2005/2/gri24-pr-html.
Kilian Anna. 2011. „Kurczy nam się czas i przestrzeń – rozmowa z Markiem Augé”. „Życie Warszawy”. 9.07. W: http://ww.zw.com.pl/artykul/0,614569.html.
Nora P`êr. 2014. Teperìšnê, nacìâ, pam`âtʹ. Per. z franc.Rêpi A. Kiïv: Vidavnictvo “Klìo” [Нора П’єр. 2014. Теперішнє, нація, пам’ять. Пер. з франц. Рєпи А. Київ: Видавництво “Кліо”].
Nora Pierre. 1996. Poszukiwanie bohatera. W: Obraz głupca i szaleńca w kulturach słowiańskich. Red. Dąbek-Wigrowa T. W arszawa: Wydawnictwo UW.
Nora Pierre. 2001. Czas pamięci. Przeł. Dłuski W. „Res Publica Nowa”.
Pomian Krzysztof. 2008. Pamięć podzielona: miejsca pamięci w Europie jako zjawisko polityczne i kulturowe. „Przegląd Polityczny” nr 89: 4–11.
Poroda: Antologìâ ukraïnsʹkih pisʹmennikìv Donbasu. 2017. Upor. Bìlâvsʹkij V., Grigorov M. Peredmova Dzûba Ì. Kiïv: “Legenda” [Порода: Антологія українських письменників Донбасу. 2017. Упор. Білявський В., Григоров М. Передмова Дзюба І. Київ: “Легенда”].
Potasińska Paulina. 2017. „Jak pisarze pamiętają?” – teorie badań nad pamięcią a praktyka literacka. Trzy „retoryki odtworzenia”. W: Świadectwa pamięci. W kręgu źródeł i dyskursów (od XIX wieku do dzisiaj). Red. Dąbrowicz E., Larenta B., Domurad M. Białystok: Wydawnictwo Uniwersytetu w Białystoku: 27–49.
Puhonsʹka Oksana. 2018. Lìteraturnij vimìr pam’âtì. Kiïv: Akademvidav [Пухонська Оксана. 2018. Літературний вимір пам’яті. Київ: Академвидав].
Ŝerbak Ûrìj. 2010. Ukraïna v zonì turbulentnostì. Demoni minulogo ì trivogi XXI stolìttâ. Kiïv: Âroslavìv Val [Щербак Юрій. 2010. Україна в зоні турбулентності. Демони минулого і тривоги ХХІ століття. Київ: Ярославів Вал].
Szpociński Andrzej. 2008. Miejsca pamięci (lieux de mémoire). „Teksty Drugie” nr 4: 11–20.
Świadectwa pamięci. W kręgu źródeł i dyskursów (od XIX wieku do dzisiaj). 2017. Red. Dąbrowicz E., Larenta B., Domurad M. Białystok: Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku.
Tożsamość ukraińska wobec przemian XVII-XXI wieku. 2017. Red. Nowacki A., Jakubowska-Krawczyk K. Lublin: Wydawnictwo KUL.
Žadan Sergìj. 2015. „Z odnogo boku, nam potrìbnì «Makdonalʹdzi», z ìnšogo – pam`âtniki Lenìnu”. “Gazeta po-ukraïnsʹki”. 3 bereznâ [Жадан Сергій. 2015. „З одного боку, нам потрібні «Макдональдзи», з іншого – пам’ятники Леніну”. “Газета по-у-країнськи”. 3 березня]. W: http://gazeta.ua/articles/people-and-things-journal/_zodnogo-boku-nam-potribni-makdonaldzi-z-inshogo-pamyatniki-leninu/613092.
Zvereva Vera. 2011. Sraženiâ za pamâtʹ, vojny vospominanij. „Novoe literaturnoe obozrenie” nr 107: 416–425 [Зверева Вера. 2011. Сражения за память, войны воспоминаний. „Новое литературное обозрение” № 107: 416–425]. W: http:/www.nlobooks.ru/node/2839.
Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu https://orcid.org/0000-0001-9081-7900
