Początki baroku ukraińskiego w kontekście wpływów kontrreformacyjnych w Rzeczpospolitej w XVI wieku
Jurij Mynenko
Uniwersytet Narodowy "Akademia" Ostrogska , Ukrainahttps://orcid.org/0000-0002-2916-4274
Abstrakt
Niniejszy artykuł stanowi wkład do badań nad proweniencją baroku w literaturze ukraińskiej. Na wstępie Autor przywołuje prace wybitnych XX-wiecznych mediewistów ukraińskich (Wołodymyra Peretsa, Mychajła Wozniaka Dmytra Czyżewskiego), powołuje się także na dokonania młodszego pokolenia badaczy (Wiktoria Nazaruk, Bohdan Kris, Wałerij Szewczuk).
Na podstawie przeprowadzonych analiz stwierdzono, że na pojawienie się stylu barokowego w literaturze ukraińskiej miały wpływ zarówno ukraińska twórczość ludowa, jak też i poezja polska, która na ziemiach ukraińskich pojawiła się po podporządkowaniu tych ziem jurysdykcji polskiej na mocy postanowień sejmu lubelskiego w 1569 roku. W dalszej części Autor konstatuje, że niebagatelne znaczenie dla rozwoju baroku ukraińskiego miały ruchy kontrreformacyjne w ówczesnej Rzeczpospolitej, zgadzając się przy tym z Czesławem Hernasem, że w przestrzeni kultury ukraińskiej styl barokowy pojawił się już w latach 80. XVI wieku, czyli tuż po zaistnieniu w kulturze polskiej. W artykule podkreślono, że pierwszym ukraińskim utworem barokowym jest wiersz Herasyma Smotryckiego z 1581 roku na herb księcia Ostrogskiego, umieszczony w Biblii Ostrogskiej, będącej pierwszym pełnym ukraińskojęzycznym wydaniem Pisma Świętego. We wspomnianym utworze widać wyraźny wpływ polskich stemmatów na tłumaczenie symboliki herbu ukraińskiego magnata. Kolejnym przykładem wczesnego baroku w literaturze ukraińskiej jest Chronologia Andrzeja Rymszy, która również ukarała się w 1569 roku nakładem drukarni ostrogskiej. Autor podkreśla, że obydwa utwory łączą w sobie renesansową treść i barokową formę.
Słowa kluczowe:
barok, kontrreformacja, zakon jezuitów, ostrogskie środowisko literackieBibliografia
Arhiêpiskop Ìgor (Ìsìčenko). 2011. Ìstorìâ ukraïnsʹkoï lìteraturi: epoha Baroko (XVII–XVIII st.). Navčalʹnij posìbnik dlâ studentìv viŝih navčalʹnih zakladìv. Lʹvìv: Svâtogorecʹ [Архиєпископ Ігор (Ісіченко). 2011. Історія української літератури: епоха Бароко (XVII–XVIII ст.). Навчальний посібник для студентів вищих навчальних закладів. Львів: Святогорець].
Bìlous Petro. 2009. Ìstorìâ ukraïnsʹkoï lìteraturi XÌ–XVIII st. Kiïv: VC “Akademìâ” [Білоус Петро. 2009. Історія української літератури ХІ–XVIII ст. Київ: ВЦ “Академія”].
Bìlous Petro. 2012. Lìteraturna medìêvìstika. Vibranì studìï: u 3-h tomah. T. 2: Hudožnìj svìt davnʹoï ukraïnsʹkoï lìteraturi: Ìzbornik. Žitomir: PP “Ruta” [Білоус Петро. 2012. Літературна медієвістика. Вибрані студії: у 3-х томах. Т. 2: Художній світ давньої української літератури: Ізборник. Житомир: ПП “Рута”].
Čiževsʹkij Dmitro. 2003. Ukraïnsʹke lìteraturne baroko: Vibranì pracì z davnʹoï lìteraturi. Kiïv: Oberegi [Чижевський Дмитро. 2003. Українське літературне бароко: Вибрані праці з давньої літератури. Київ: Обереги].
Hernas Czesław. 1973. Barok. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
Krisa Bogdana. 2010. Ontologìâ rannʹobarokovogo vìršovanogo tekstu. V: Krisa Bogdana. Bìlâ džerel ukraïnsʹkogo baroko: Zbìrnik naukovih pracʹ. Lʹvìv: Svìčado: 120-127 [Криса Богдана. 2010. Онтологія ранньобарокового віршованого тексту. В: Криса Богдана. Біля джерел українського бароко: Збірник наукових праць. Львів: Свічадо: 120-127].
Nazaruk Vìktorìâ. 2013. Perepletennâ renesansnih ta barokovih motivìv v relìgìjnìj poeticì prosvìtnikìv ostrozʹkogo kola. “Naukovì zapiski. Serìâ «Fìlologìčna»” Vip. 32: 181-187 [Назарук Вікторія. 2013. Переплетення ренесансних та барокових мотивів в релігійній поетиці просвітників острозького кола. “Наукові записки. Серія «Філологічна»” Вип. 32: 181-187].
Ostrozʹka akademìâ XVI–XVII st. Enciklopedìâ. 2011. Ostrog: Vidavnictvo Nacìonalʹnogo unìversitetu “Ostrozʹka akademìâ” [Острозька академія XVI–XVII ст. Енциклопедія. 2011. Острог: Видавництво Національного університету “Острозька академія”].
Peretc Volodimir. 1962. Iz nablûdenij nad ukrainskim viršepisaniem XVI–XVII vv. V: Peretc Volodimir. Issledovaniâ i materialy po istorii starinnoj ukrainskoj literatury XVI-XVIII vekov. Moskva-Leningrad: Izdatelʹstvo Akademii nauk SSSR: 137-161 [Перетц Володимир. 1962. Из наблюдений над украинским виршеписанием ХVІ–ХVІІ вв. В: Перетц Володимир. Исследования и материалы по истории старинной украинской литературы XVI-XVIII веков. Москва-Ленинград: Издательство Академии наук СССР: 137-161].
Pilarczyk Franciszek. 1982. Stemmata w drukach polskich ХVI wieku. Zielona Góra: Wydawnictwo Wyższej Szkoły Pedagogicznej.
Ševčuk Valerìj. 2005. Muza Roksolansʹka: Ukraïnsʹka lìteratura XVI–XVIII stolìtʹ: u 2 kn. T. 2: Rozvinene baroko. Pìznê baroko. Kiïv: Libìdʹ [Шевчук Валерій. 2005. Муза Роксоланська: Українська література XVI–XVIII століть: у 2 кн. Т. 2: Розвинене бароко. Пізнє бароко. Київ: Либідь].
Ukraïnsʹka poezìâ XVI–XVII st. V: http://www.litopys.kiev.ua [Data dostupu: 11.01.2014] [Українська поезія XVI–XVII ст. В: http://www.litopys.kiev.ua [Дата доступу: 11.01.2014].
Voznâk Mihajlo. 1992. Ìstorìâ ukraïnsʹkoï lìteraturi. U 2 knigah. T. 1. Lʹvìv: Svìt [Возняк Михайло. 1992. Історія української літератури. У 2 книгах. Т. 1. Львів: Світ].
Uniwersytet Narodowy "Akademia" Ostrogska https://orcid.org/0000-0002-2916-4274
