About the Examples niewstyd, niewstydnik and niewstydliwiec in Polish and Other Slavic Languages
Abstract
On the basis of Polish and other Slavic historical and dialect sources, the author discusses the genesis and extent of the lexemes, niewstyd, niewstydnik, niewstydnica and niewstydliwiec in the common meaning of "a man without shame, despicable". These are archaisms that functioned relatively briefly in standard Polish (17th–18th centuries). They were displaced by the derivatives, bezwstydnik i bezwstydnica which had been spreading since the mid-17th century. The current occurrence of similar formations with the prefix nie- in the Czech language, and their historical presence in all East Slavic languages prove that these forms were previously functioning in extensive parts of the Slavic lands. In the Polish language area, they have only survived in regional dialects. Their presence, relatively limited in central and northern Poland, is mainly in the south (Silesia, Lesser Poland) and south-east.
Keywords:
history of the Polish language, dialectology, vocabulary, word formationReferences
Ânkova T.S., 1982. Dyâlektny sloǔnìk Loeǔščyny. Mìnsk: „Navuka ì tèhnìka”. W: https://knihi.com/Tamara_Jankova/Dyjalektny_slounik_Lojeuscyny.html#2 [Dostęp: 14.08.2020]. [Янкова Т.С., 1982. Дыялектны слоўнік Лоеўшчыны. Мінск: „Навука і тэхніка”]. W: https://knihi.com/Tamara_Jankova/Dyjalektny_slounik_Lojeuscyny. html#2 [Dostęp: 14.08.2020].
Bulyka A.M. Rèd. 1986. Gìstaryčny sloǔnìk belaruskaj movy, vyp. 20, Mìnsk: „Navuka ì tèhnìka”. [Булыка А.М. Pэд. 1986. Гістaрычны слоўнік беларускай мовы. Bып. 20, Мінск: „Навука і тэхніка”].
Chludzińska-Świątecka Jadwiga. 1972. Budowa słowotwórcza rzeczowników w gwarach Warmii i Mazur. „Prace Filologiczne”. R. 22: 159–289.
Dalʹ Vladimir. 1880. Tolkovyj slovarʹ živago velikoruskogo âzyka.T. 1. Moskva: Izdanie knigoprodavca–tipografa M.O. Volʹfa. [Даль Владимир. 1880. Толковый словарь живаго великорускoго языка t. 1. Москва: Изданiе книгопродавца – типографа М.О. Вольфа].
Długosz-Kurczabowa Krystyna. 2018. Wielki słownik etymologiczno-historyczny języka polskiego. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN
Doroszewski Witold. Red. 1997 (1957–1969). Słownik języka polskiegot. 1–10. Przedruk elektroniczny. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PAN.
Dubisz Stanisław. Red. 2003. Uniwersalny słownik języka polskiego t. 1–4. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Elektroniczny słownik języka polskiego XVII i XVIII wieku. Online: https://sxvii.pl/ [Dostęp 25.02.2020].
Górnowicz Hubert. 1973–1974. Dialekt malborski t. 1–2. Gdańsk: Gdańskie Towarzystwo Naukowe.
Grzegorczykowa Renata, Laskowski Roman, Wróbel Henryk. 1998. Gramatyka współczesnego języka polskiego. Morfologia. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Karłowicz Jan, Kryński Adam Antoni, Niedźwiedzki Władysław. 1900–1927. Słownik języka polskiego t. 1–8. Warszawa: [brak wydawcy].
Karłowicz Jan. 1900–1911. Słownik gwar polskich t. 1–6. Kraków: Akademia Umiejętności.
Kąś Józef. 2018. Ilustrowany leksykon gwary i kultury podhalańskiej t. 6. Nowy Sącz: Małopolskie Centrum Kultury Sokół.
KORBA – Elektroniczny Korpus Tekstów Polskich z XVII i XVIII w. (do 1772 r.). Online: https://korba.edu.pl/query_corpus/ [Dostęp 16.02.2020].
KSGP PAN – kartoteka Słownika gwar polskich PAN. Online https://rcin.org.pl/dlibra/publication/37740/edition/21859/content [Dostęp 16.02.2020].
KSJPXVII/XVIII – kartoteka Słownika języka polskiego XVII wieku i 1. połowy XVIII wieku. Online: https://www.rcin.org.pl/dlibra/publication/21804/edition/7639 [Dostęp 16.02.2020].
Linde Samuel Bogumił. 1854–1860. Słownik języka polskiego t. 1–6. Wyd. 2. Lwów: Zakład Ossolińskich.
Mackevìč Ûzefa F. Réd. 1982. Sloǔnìk belaruskìh gavorak paǔnočna-zahodnâj Belarusì ìâe pagranìčča t. 3, Mìnsk:„Navuka ì tèhnìka”, 249. [Мацкевіч Юзефа Ф. Pэд. 1982. Слоўнік беларускіх гаворак паўночна-заходняй Беларусі і яе пагранічча t. 3, Мінск: „Навука і тэхніка”, 249].
Mayenowa Maria Renata, Pepłowski Franciszek. Red. 1966–2012. Słownik polszczyzny XVI wieku t. 1–34. K. Mrowcewicz, P. Potoniec. Red. t. 35–37. Wrocław: Ossolineum.1966–1994. Warszawa: IBL PAN 1995–2012.
Narodowy Korpus Języka Polskiego. Online: http://www.nkjp.uni.lodz.pl [Dostęp 17.02.2020].
Nowak Józef Karol. 2012. Słownik gwary górali żywieckich. Żywiec–Grójec–Warszawa: Wydawnictwo Żywia.
Oniškevič Mihajlo. 1984. Slovnik bojkìvsʹkih govìrok. Kiïv: „Naukova Dumka”. [Онишкевич Михайло. 1984. Словник бойківських говірок. Київ: „Наукова Думка”].
Pìpaš Ûrìj, Galas Boris. 2005. Materìali do slovnika guculʹsʹkih govìrok. Kosìvsʹka Polâna ì Rosìška Rahìvsʹkogo rajonu Zakarpatsʹkoï oblastì, Užgorod: Užgorodsʹkij nacìonalʹnij unìversitet. [Піпаш Юрій, Галас Борис. 2005. Матеріали до словника гуцульських говірок. Косівська Поляна і Росішка Рахівського району Закарпатської області, Ужгород: Ужгородський національний університет].
Pstyga Alicja. 2010. Słowotwórcza kategoria negacji. Prefiksalne negatywa rzeczownikowe we współczesnym języku polskim i rosyjskim. Gdańsk: Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego.
Satoła-Staśkowiak Joanna, Koseska-Toszewa Violetta, przy współpr. Ludmiły Dimitrovej. 2014. Współczesny słownik bułgarsko-polski z. 1. Warszawa: Slawistyczny Ośrodek Wydawniczy.
Siatkowski Janusz. 1991. Słownik czesko-polski. Warszawa: Wiedza Powszechna.
Steffen Wiktor. 1984. Słownik warmiński. Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk: Zakład Narodowy im. Ossolińskich. Wydawnictwo PAN.
Sychta Bernard. 1967–1976. Słownik gwar kaszubskich na tle kultury ludowej t. 1–7. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich – Wydawnictwo PAN.
Šmelev Dmitrij. Red. 1986. Slovarʹ russkogo âzyka XI–XVII vv. Vyp.11. Moskva: „Nauka”. [Шмелев Дмитрий. Pед. 1986. Словарь русcкoго языка XI–XVII вв. Bып. 11. Москва: „Наука”].
Szymczak Mieczysław. 1962–1973. Słownik gwary Domaniewka w powiecie łęczyckim t. 1–8. Wrocław–Warszawa–Kraków: Zakład Narodowy im. Ossolińskich – Wydawnictwo PAN.
Talanov Oleg. 2016. Polʹsʹko-ukraïnsʹkij ukraïnsʹko- polʹsʹkij slovnik. Kiïv: Vidavnictvo „Arìj”. [Tаланов Олег. 2016. Польсько-український українсько-польський словник. Київ: Видавництво „Арій”].
Urbańczyk Stanisław. Red. 1953–2002. Słownik staropolski t. 1–11. Kraków: Instytut Języka Polskiego PAN.
Jan Wawrzyńczyk. Red. 2009. Wielki słownik polsko-rosyjski. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Zdanowicz Aleksander i in. Red. 1861. Słownik języka polskiego t. 1–2. Wilno. Online: http://eswil.ijp-pan.krakow.pl [Dostęp 24.02.2020].
Zgółkowa Halina. Red. 1995–2005. Praktyczny słownik współczesnej polszczyzny t. 1–50. Poznań: Wydawnictwo „Kurpisz”.
