Reforma Kościoła i w Kościele. Formuła „Ecclesia semper reformanda” w aspekcie historycznym
Janusz Królikowski
Uniwersytet Papieski Jana Pawła II , Polskahttps://orcid.org/0000-0003-3929-6008
Abstrakt
Dzisiaj już wiemy, że Kościół, posiadający obok wymiaru boskiego także wymiar ludzki, stale potrzebuje adekwatnej i poprawnej teologicznie odnowy i reformy. Droga do powszechnego przyjęcia tego przekonania była bardzo długa, aż wyraziła się ostatecznie w znanej formule Ecclesia semper reformanda. Odwołujemy się do niej w teologii i w życiu Kościoła, starając się ją zrozumieć i odpowiednio zastosować. W tym miejscu proponujemy historyczne spojrzenie na jej genezę, która ukazuje także jej ogólne znaczenie eklezjalne i teologiczne, ale także jej ograniczenia, gdyż jej treść nie jest bynajmniej jednoznaczna.
Słowa kluczowe:
reformatio Ecclesiae, reformacja, reforma, odnowa, Kościół, słowo BożeBibliografia
Aleksander III, List „Cum in Ecclesia Dei” (29 października 1170 r.), PL 200, 743‒744.
Arndt J., Sześć ksiąg o prawdziwym chrześcijaństwie, przeł. S. Tschepius, Królewiec 1845.
Barth K., Kirchliche Dogmatik, t. IV/1, Zollikon‒Zürich 1953.
Bedouelle G., La réforme du catholicisme (1480‒1620), Paris 2002.
Benedetto di Aniane. Vita et riforma monastica, eds. G. Andenna, C. Bonetti, Cinisello Balsamo 1993.
Bookmann H., Reformatio Sigismundi, w: Theologische Realenzyklopädie, t. 28, Berlin‒New York 1997, s. 384‒386.
BowdS. D., Reform before the Reformation: Vincenzo Querini and the Religious Renaissance in Italy, Leiden 2002. (Crossref)
Brecht M., Philipp Jakob Spener, sein Programm und dessen Auswirkungen, w: Der Pietismus vom siebzehten bis zum frühen achtzehnten Jahrhundert, ed. M. Brecht, Göttingen 1993, s. 281‒389.
Bueno I., Le eresie medievali, Roma 2013.
Cacciotti A., Gli Ordini mendicanti. Riforme e innovazioni nella vita religiosa al tempo di Innocenzo III, w: Il Concilio Lateranense IV a 800 anni dalla sua celebrazione. Una rilettura teologica, eds. N. Ciola, A. Sabetta, P. Sguazzardo, Città del Vaticano 2016, s. 347‒373.
Campi E., Ecclesia semper reformanda. Metamorphosen einer altehrwürdigen Formel, „Zwingliana” 37 (2010), s. 1‒19.
Campi E., Shifting Patterns of Reformed Tradition, Göttingen 2014. (Crossref)
Congar Z., Prawdziwa i fałszywa reforma w Kościele, przeł. A. Ziernicki, Kraków 2001.
Conzemius V., Le „Cinque Piaghe” di Rosmini nel contesto dei progetti di riforma della Chiesa del XIX secolo, w: Il pensiero di Antonio Rosmini a due secoli dalla nascita, eds. G. Beschin, A. Valle, S. Zucal, Brescia 1999, s. 933‒995.
Desiderius Erasmus Roterdamus, Podręcznik żołnierza Chrystusowego, nauk zbożnych pełny, przeł., wstępem i przypisami opatrzył J. Domański, Warszawa 1965.
Dezyderiusz Erazm z Rotterdamu, List o filozofii ewangelicznej, Minuscula Humaniora 4, tekst wydał na nowo, przeł., wprowadzeniem i komentarzem opatrzył J. Domański, Warszawa 2022.
Dokumenty soborów powszechnych, t. IV: (1511‒1870) Lateran V. Trydent, Watykan I, Źródła Myśli Teologicznej 33, układ i oprac. A. Baron, H. Pietras, Kraków 2004.
Domański J., „Scholastyczne” i „humanistyczne” pojęcie filozofii, Kęty 2005.
Ecclesia sempe rreformanda. Kryzysy i reformy średniowiecznego Kościoła, red. G. Ryś, T. Gałuszka, T. Graff, Kraków 2013.
Egidio da Viterbo, Orazioni per il Concilio Lateranense V, Subsidia Augustiniana Italica II.5, eds. F. Troncarelli, G. Troncarelli, M.P. Saci, Roma 2012.
Erazm z Rotterdamu, Trzy rozprawy, przeł. J. Domański, Warszawa 1990.
Fasoli C., A New View of William Durant the Younger’s Tractatus de modo generali sconcilii celebrandi, „Traditio” 37 (1981), s. 291‒324. (Crossref)
Ferrario F., La sacra àncora. Il principio scritturale nella riforma zwingliana, 1522‒1525, Torino 1993.
Ferri R., I sermoni tenuti da Innocenzo III durante il Lateranense IV, w: Il Concilio Lateranense IV a 800 anni dalla sua celebrazione. Una rilettura teologica, eds. N. Ciola, A. Sabetta, P. Sguazzardo, Città del Vaticano 2016, s. 57‒66.
Formuła Zgody, Biblioteka Klasyki Ewangelickiej 2, przeł. J. Pośpiech, Bielsko-Biała 2014.
Fornasari G., Medioevo riformato del secolo XI. Pier Damiani e Gregorio VII, Napoli 1996.
Gaboriau F., L’Écriture seule?, Paris 1997.
Gastaldi U., I movimento di risveglio del mondo protestante. Dal „Great Awekening” (1720) ai „Revivals” del nostro secolo, Torino 1989.
Giustiniani P., Memoriał do Leona X, w: P. Giustiniani, Pisma, t. 3: Eremita w służbie Kościoła, Memoriał do Leona X i inne dzieła, Źródła Monastyczne 73, przeł. J. Partyka, Kraków 2016, s. 47‒347.
Grzegorz XVI, Encyklika „Mirari vos” (15 sierpnia 1832 r.), w: Enchiridion delle encicliche, t. 2: Gregorio XVI, Pio IX (1831‒1878), Edizione bilingue, Bologna 1996, nr 24‒57.
Grzegorz XVI, Encyklika „Singulari Nos” (25 czerwca 1834 r.), w: Enchiridion delle encicliche, t. 2: Gregorio XVI, Pio IX (1831‒1878), Edizione bilingue, Bologna 1996, nr 48‒57.
Hamm B., Zwinglis Reformation der Freiheit, Neukirchen-Vluyn 1988.
HolderR. W., Crisis and Renewal. The Era of the Reformations, Louisville (KY) 2009.
Huldreich Zwinglis sämtliche Werke, Leipzig‒Zürich 1905‒2003.
Il Concilio Vaticano I e la modernità, Miscellanea Historiae Pontificiae 72, eds. M. Baumeister, A. Ciampani, F. Jankowiak, R. Regoli, Roma 2020.
Il „Gran disegno” di Rosmini. Origine, fortuna e profezia delle „Cinque piaghe della Santa Chiesa”, Milano 1999.
Innocenty III, Bulla Vineam Domini (19 kwietnia 1213 r.), PL 216, 823‒827.
Ioannis Calvini opera quae supersunt omnia, Berlin 1863‒1900.
Jedin H., Katholische Reformation oder Gegenreformation? Ein Versuch zur Kläunder Begriff enebst einer Jubiläumsbetrachtung über das Triener Konzil, Luzern 1946.
Klueting E., Monasteria semper reformanda. Kloster- und Ordensreformen im Mittelalter, Münster 2005.
Köpf U., Reformation, w: Religion in Geschichte und Gegenwart, t. 7, Tübingen 2004, kol. 145‒159.
Królikowski J., Sobór Trydencki i jego inspirujące znaczenie, w: Synody diecezji tarnowskiej, Dzieje Diecezji Tarnowskiej 7, red. A. Żurek, J. Soprych, Kraków 2018, s. 47‒56. (Crossref)
Ladner G.B., The Idea of Reform. Its Impact on Christian Thought and Action in the Age of the Fathers, Cambridge 1959. (Crossref)
Lambert M., Herezje średniowieczne. Od reformy gregoriańskiej po reformację, przeł. W.J. Popowski, Gdańsk 2002.
Lohse B., Lutherdeutungen heute, Göttingen 1988.
Lutero 500 anni dopo. Una rilettura della Riforma Luterana nel suo contesto storico ed ecclesiale. Raccolta di Studi in occasione del V centenario (1517‒2017), eds. G. Melville, J. Saranyana Closa, Città del Vaticano 2019.
MacCulloch D., Riforma. La divisione della casa comune europea (1490‒1700), Roma 2010.
MahlmannTh., Ecclesia semper reformanda: eine historische Aufklärung. Neue Bearbeitung, w: Hermeneutica sacra. Studien zur auslegung der HeiligenSchriftim 16. und 17. Jahrhundert. Festschrift Bengt Hägglund zum 90. Geburtstag, eds. T. Johansson, R. Kolb, J. Anselm, Berlin 2010, s. 381‒442. (Crossref)
Martikainen E., Doctrina. Studien zu Luthers Begriff Lehre, Helsinki 1992.
Martin Luthers Werke. Kritische Gesammtausgabe, Weimar 1930‒1985.
Massa E., Una cristianità nell’alba del Rinascimento. Paolo Giustiniani e il „Libellus ad Leonem X” (1513), Genova‒Milano 2005.
O’Malley J.W., Giles of Viterbo on Church and Reform, Leiden 1968. (Crossref)
O’Malley J.W., Trydent. Co zdarzyło się podczas soboru, przeł. M. Chojnacki, Kraków 2014.
Regoliosi M., Lorenzo Valla e la Riforma del XVI secolo, „Studia Philologica Valentina” 10 (2007), s. 25‒45.
Rosmini A., Pięć ran Kościoła Świętego, przeł. T. Orzeł, Sandomierz 2023.
Rusconi R., Profezia e profeti alla fine del Medioevo, Roma 1999.
Salis M. de, Eklezjologia w służbie odnowy Kościoła, „Communio. Międzynarodowy przegląd teologiczny” 38 (2018) 5, s. 19‒53.
Sayers J., Innocenzo III 1198‒1216, Roma 2017.
Selderhuis H.J., Der Begriff ‘Doctrina’ in der reformirten Tradition des 16. Jahrhunderts, w: Bewegung und Beharrung. Aspekte des Reformierten Protestantismus, 1520‒1650, Studies in History of Christian Traditions 144, eds. C. Moser, P. Opitz, Leiden 2009, s. 413‒432. (Crossref)
Sinodalità e riforma. Una sfida ecclesiale, Biblioteca di Teologia Contemporanea 211, eds. R. Luciani, S. Noceti, C. Schickendantz, Brescia 2022.
Skwirczyński K., Recepcja idei gregoriańskich w Polsce, Toruń 2016.
Spener F.J., Pia desideria, Biblioteka Klasyki Ewangelickiej 5, przeł. M. Platajs, Bielsko-Biała 2014.
Teschenmacher W., Repetitio brevis catholicae et orthodoxae religionis, quae singularis Dei beneficie ante seculum a Papatu reformata in Cliviae, Juliae, monitum ducatibus cum attinentibus comitatibus et dominis, hactenus ex Dei verbo tradita et conservata est, Vesaliae 1635.
Valla L., O rzekomej, sfałszowanej donacji Konstantyna, przeł. K. Kokoszkiewicz, Warszawa 2015. (Crossref)
Vanderjagt A., Ad fontes! The Early Humanist Concern for the Hebraica veritas, w: Hebrew Bible. Old Testament: The History of its Interpretation. 2: From the Renaissance to the Enlightenment, ed. M. Saebø, Göttingen 2008, s. 154‒189. (Crossref)
Wallraff M., S. Seidel Menchi, K. von Greyerz, Basel 1516. Erasmus’ Edition of the New Testament, Tübingen 2016.
Weiss D.J., Katholische Reform und Gegenreformation. Ein Überblick, Darmstadt 2005.
Wicks J., Lutero e il suo patrimonio spirituale, Assisi 1984.
Xeres S., Ecclesia semper reformanda. Un itinerario storico, „Teologia” 29 (2004), s. 152‒179.
Licencja
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe.
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe.
