Kult eucharystyczny poza Mszą św. w drugim tysiącleciu Kościoła
Janusz Królikowski
Uniwersytet Papieski Jana Pawła II w Krakowie , Polskahttps://orcid.org/0000-0003-3929-6008
Abstrakt
W drugim tysiącleciu Kościoła dokonał się wyjątkowy postęp w rozwoju kultu eucharystycznego poza Mszą św., przyjmując bardzo zróżnicowane postacie. Był on efektem rozwoju doktrynalnego dotyczącego Eucharystii, a także związanych z tym odczuwanych w różnych środowiskach kościelnych potrzeb uczczenia Chrystusa, który stał się darem dla człowieka i drogą zbawienia. Głównymi i powszechnie przyjętymi formami tego kultu są: obrzęd podniesienia świętych postaci, prywatna i wspólnotowa adoracja Najświętszego Sakramentu, prywatne praktyki modlitewne, uroczystość Bożego Ciała z tradycyjną procesją eucharystyczną, praktyka nabożeństwa czterdziestogodzinnego, kongresy eucharystyczne lokalne, narodowe i międzynarodowe. W artykule zostają podjęte zagadnienia dotyczące historycznej genezy tych form pobożności, a także aspekty teologii, które je uzasadniają.
Słowa kluczowe:
kult eucharystyczny poza Mszą św., podniesienie, adoracja, Corpus Domini - Boże Ciało, tabernakulum, monstrancja, nabożeństwo czterdziestogodzinne, kongresy eucharystyczneBibliografia
Anselmo d’Aosta, Orazioni e meditazioni (Di Fronte e Atraverso 392; Sancti Anselmi opera omnia), Milano 1997.
Antologia mistyków franciszkańskich, t. 1: Wiek XIII, red. S. Kafel, Warszawa 1985.
Augustyn, De Trinitate, PL 48.
Avvertenze per l’orazione delle Quarantore, w: Acta Ecclesiae Mediolanensis, ed. A. Ratti, t. 2, Milano 1890, s. 1927–1930.
Bacci M., La Majestas, il Volto Santo e il Cristo di Beirut. Nuove riflessioni, „Iconographica” 13 (2014), s. 45–66.
Baix F., Lambot C., La dévotion à l’Eucharistie et le viie centenaire de la Fête-Dieu, Gamblux-Namur 1946.
Belting H., L’arte e il suo publico. Funzione e forme delle antiche immagini della passione, Bologna 1986.
Benedykt XVI, Adhortacja Sacramentum caritatis.
Bracaloni L., Origine, evoluzione e affermazione della Corona francescana mariana, „Studi Francescani” 29 (1932), s. 257–295.
Browe P., Die Verehrung der Eucharistie im Mittelalter, München 1967.
Bynum C., Women mystics and eucharistic devotion in the thirteenth century, „Women’s Studies” 11 (1984), s. 179–214. (Crossref)
Cargnoni C., Le Quarantore ieri e oggi. Viaggio nella storia della predicazione cattolica, della devozione popolare e della spiritualità, „Italia Francescana” 61 (1986), s. 329–460.
Cistellini A., S. Filippo Neri, l’Oratorio e la Compagnia Oratoriana, t. 1, Brescia 1989.
Congrès des Oeuvres Eucharistiques tenu à Avignon du 14 au 17 septembre 1882, Lille 1882.
Congrès des Oeuvres Eucharistiques tenu à Liège du 5 au 10 juin 1883, Lille 1884.
Cottiaux J., Delville J.-P., La Fête-Dieu. Ève, Julienne et la Fête-Dieu à Saint-Martin, w: Saint-Martin, memoire de Liège, Liège 1990, s. 31–53.
Coulet N., Processions et jeux de la Fête-Dieu en Occident (XIVe–XVe siècle), w: Pratiques de l’eucharistie dans l’Églises d’Orient et d’Occident, t. 1, s. 497–518.
Cargnoni C., Quarantore (1536–1665), w: I frati cappucini. Documenti e testimonianze del primo secolo, t. 3/2, Perugia 1991, s. 2895–3163.
Cioni E., Considerazioni sul reliquario del Corporale nel Duomo di Orvieto, „Annali Scuola Normale Superiore di Pisa” 24 (1994), s. 589–612.
Cottiaux J., L’office de la Fête-Dieu, sa valeur et son destin, „Revue d’histoire ecclésiastique” 58 (1963), s. 5−81, 407−459.
Denzinger H., Enchiridion symbolorum, definitionum et declarationum de rebus fidei et morum, ed. P. Hünermann, Bologna 1995.
Dokumenty soborów powszechnych, t. IV: (1511–1870) Lateran V, Trydent Watykan I, układ i oprac. A. Baron, H. Pietras, Źródła Myśli Teologicznej 33, Kraków 2004.
Dumoutet E., Le désir de voir l’hostie et les origines de devotion au Saint-Sacrament, Paris 1926.
Dumoutet E., Corpus Domini. Aux sources de la piété eucharistique médiévale, Paris 1942.
Falsini R., Eucaristia, w: Dizionario francescano, spiritualità, Padova 1985, kol. 519–548.
Felmy K.Ch., Das Buch der Christus-Ikonen, Freiburg−Basel−Wien 2004.
Graciotti S., Od renesansu do oświecenia, t. 1, Warszawa 1991.
Grant G.G., The Elevation of the Host. A Reaction to Twelfth Century Heresy, „Theological Studies” 1 (1940), s. 228–250. (Crossref)
Guidi P., L’origine delle Quarantore a Lucca, „Rassegna Ecclesiastica Lucchese” 1918, s. 129–132, 154–158.
Hugon z św. Wiktora, De modo orandi, PL 176.
Iacopo da Varazze, Legenda aurea, t. 1, Firenze–Milano 2007.
Joinville J. de, Histoire de Saint Louis, ed. M. Natalis de Wailly, Paris 1868.
Komunia święta i kult tajemnicy eucharystycznej poza Mszą świętą dostosowane do zwyczajów polskich, Katowice 1985.
Królikowski J., Patrystyczne początki kultu eucharystycznego poza Mszą, „Vox Patrum” 87 (2023), s. 405−420. (Crossref)
Ladame J., Duvin R., I miracoli eucaristici, Roma 1995.
Lamberts J., The Elevation Turing the Eucharist Celebration. To Much of a God Thing, „Questions Liturgiques – Studies in Liturgy” 75 (1994), s. 135–153. (Crossref)
Lauwers M., Les femmes et l’euchistie dans l’Occident médieval: interdits, transgression, dévotions, w: Pratiques de l’eucharistie dans l’Églises d’Orient et d’Occident (Antiquité et Moyen Âge), t. 1: L’institution, Actes du séminaire tenu à Paris, Institut catholique (1997–2004), eds. N. Bériou, B. Caseau, D. Rigaux, Paris 2009, s. 445–480.
Lazzarini A., Il miracolo di Bolsena. Testimonianze e documenti die secoli XIII e XIV, Temi e Testi 1, Roma 1952.
Leclercq J., La dévotion médiévale envers le crucifié, „La Maison-Dieu” 75 (1963), s. 119–132. (Crossref)
Lomastro Tognato F., Legge di Dio e Monti di Pietà. Marco da Montegallo (1425–1496), Venezia 1996.
Luiselli B., Lettura dell’Ave verum Corpus. L’Eucaristia nella fede e nel pensiero cristiano, „Studium” 103 (2007) 2, s. 189–205.
Magnum Bullarium Romanum…, t. 2: A Pio IV. ad Innocentium IX, Luxemburgi 1727.
Male É., L’art religieux de la fin du Moyen Âge en France. Etude sur ses sources d’inspiration, Paris 1995.
Mansi J.D., Sacrorum conciliorum nova et collectio, t. 22, Graz 1961.
Martina G., Cenni storici sui congressi eucaristici, „Presenza Pastorale” 53 (1983), s. 34–45.
Meier E., Die Gregorsmesse. Funktionen eines spätmittelalterlichen Bildtypus, Köln 2006.
Missaglia G., Storia die Congressi eucaristici internazionali, Viterbo 1980.
Mitchell N., Il culto eucaristico. A. Fuori della Messa, w: Scientia Liturgica. Manuale di Liturgia, ed. A.J. Cupungo, t. 3: L’Eucaristia, Casale Monferrat 1998, s. 278–291.
Montclos J. de, Jean de Lanfranc et Bérengar. La controverse eucharistique du XIe siècle, Spicilegium Sacrum Lovaniense 37, Louvain 1971.
Niero A., I patriarchi di Venezia, Venezia 1961.
Nowiński J., Ars eucharistica. Idee, miejsca i formy towarzyszące przechowywaniu eucharystii w sztuce chrześcijańskiej i średniowiecznej, Warszawa 2000.
Piazzi D., Pregare davanti all’eucaristia: rassegna di studi per l’adorazione eucaristica, „Rivista di Pastorale Liturgica” 67 (1980), s. 48–62.
Radding Ch.M., Newton F., Theology, Rhetoric and Politics in the Eucharistic Controversy, 1078–1079, New York 2003. (Crossref)
Rava E., Le recluse e il Corpus Domini, „Antonianum” 89 (2014), s. 277–299.
Ratti A., Contribuzione alla storia eucaristica di Milano, Milano 1895.
Ricetti L., Dal Consilio al miracolo: mistero eucaristico, concilio lateranense IV, miracolo del corporale, „Vivens Homo. Rivista di Teologia e Scienze Religiose”18 (2007) 1, s. 171–227.
Rigaux D., Miracle, reliques et images dans la chapelle du Corporal à Moyen Âge, w: Pratiques de l’eucharistie dans l’Églises d’Orient et d’Occident (Antiquité et Moyen Âge), t. 1: L’institution, Actes du séminaire tenu à Paris, Institut catholique (1997–2004), eds. N. Bériou, B. Caseau, D. Rigaux, t. 1, Paris 2009, s. 201–245.
Rigaux D., Autour de la messe de Saint Grégoire. Visée pastorale et réalisme rural, w: Pratiques de l’eucharistie dans l’Églises d’Orient et d’Occident (Antiquité et Moyen Âge), t. 2: Les receptions, Actes du séminaire tenu à Paris, Institut catholique (1997–2004), eds. N. Bériou, B. Caseau, D. Rigaux, Paris 2009, s. 951–983.
Righetti M., Manuale di storia liturgica, t. 1: Introduzione generale, Milano 1966.
Righetti M., Manuale di storia liturgica, t. 3: La messa, Milano 1966.
Rimoldi A., Profilo storico dei Congressi eucaristici nazionali, Milano 1981.
Rubin M., Corpus Christi. The Eucharist In Late Medieval Culture, Cambridge 1991.
Sansterre J.M., L’image blessée, l’immage souffarante: quelques récit de miracules entre Orient et Occident (VIe–XIIe siècle), w: Les images dans sociétès médièvales: pour une historie comparé, eds. J.M. Sansterre, J.C. Schmitt, Bruxelles 1999, s. 113–130.
Sawicki P., Wczesnobizantyńskie przegrody ołtarzowe (IV–IX w.). „Ikonosfera – Zeszyty Muzealne” 6 (2017), s. 19–26.
Schiller G., Arma Christi, w: Ikonographie der christilichen Kunst, t. 2: Die Passion Jesu Christi, Gütersloh 1983, s, 198–210.
Słomka W., Duszo Chrystusowa, uświęć mnie (łac. Anima Christi, sanctifica me), w: Encyklopedia katolicka, t. 4, Lublin 1985, kol. 386.
Snoek G.J.C., Medieval Piety from Relics to the Eucharist. A Process of Mutual Interaction, Leiden–New York–Köln 1995.
Tacchi Venturi P., La Vita religiosa in Italia durante la prima età della Compagnia di Gesù, t. 1/1, Roma 1930.
Tixier F., Saint Claire d’Assise et la monstrance eucharistique. Genèse et évolution d’un attribut (mil. XIIIe–fin XVe s.), w: Des signes dans l’image. Usages et fonctions de l’attribut dans l’iconographie médiévale, eds. M. Pastoureau, O. Vassilieva-Codognet, Brepols 2015, s. 91–104.
Tomasz z Akwinu, Summa theologiae. Vecchi E., La dimensione sociale dell’Eucaristia. Storia, radici e tradizione dei Congressi
Eucaristici Nazionali in Italia, Ponteranica 2004.
Verdon T., Vedere il Mistero. Il genio artistico della liturgia cattolica, Milano 2003.
Vincent C., Fiat Lux. Lumière et luminaires dans la vie religieuse du XIIIe au XVIe siècle, Histoire Religieusa de la France 24, Paris 2004.
Wilmart A., Pour lesprières de dévotion, „La Vie et les Artes liturgiques” 9 (1923) 106, s. 529–536.
Wilmart A., Prières médievales pour l’adoration de la Croix, „Ephemerides Liturgicae” 46 (1932), s. 25–26.
Rigaux D., Miracle, reliques et images dans la chapelle du Corporal à Moyen Âge, w: Pratiques de l’eucharistie dans l’Églises d’Orient et d’Occident (Antiquité et Moyen Âge), t. 1: L’institution, Actes du séminaire tenu à Paris, Institut catholique (1997–2004), eds. N. Bériou, B. Caseau, D. Rigaux, t. 1, Paris 2009, s. 201–245.
Rigaux D., Autour de la messe de Saint Grégoire. Visée pastorale et réalisme rural, w: Pratiques de l’eucharistie dans l’Églises d’Orient et d’Occident (Antiquité e Moyen Âge), t. 2: Les receptions, Actes du séminaire tenu à Paris, Institut catholique (1997–2004), eds. N. Bériou, B. Caseau, D. Rigaux, Paris 2009, s. 951–983.
Righetti M., Manuale di storia liturgica, t. 1: Introduzione generale, Milano 1966.
Righetti M., Manuale di storia liturgica, t. 3: La messa, Milano 1966.
Rimoldi A., Profilo storico dei Congressi eucaristici nazionali, Milano 1981.
Rubin M., Corpus Christi. The Eucharist In Late Medieval Culture, Cambridge 1991.
Sansterre J.M., L’image blessée, l’immage souffarante: quelques récit de miracules entre Orient et Occident (VIe–XIIe siècle), w: Les images dans sociétès médièvales: pour une historie comparé, eds. J.M. Sansterre, J.C. Schmitt, Bruxelles 1999, s. 113–130.
Sawicki P., Wczesnobizantyńskie przegrody ołtarzowe (IV–IX w.). „Ikonosfera – Zeszyty Muzealne” 6 (2017), s. 19–26.
Schiller G., Arma Christi, w: Ikonographie der christilichen Kunst, t. 2: Die Passion Jesu Christi, Gütersloh 1983, s, 198–210.
Słomka W., Duszo Chrystusowa, uświęć mnie (łac. Anima Christi, sanctifica me), w: Encyklopedia katolicka, t. 4, Lublin 1985, kol. 386.
Snoek G.J.C., Medieval Piety from Relics to the Eucharist. A Process of Mutual Interaction, Leiden–New York–Köln 1995. (Crossref)
Tacchi Venturi P., La Vita religiosa in Italia durante la prima età della Compagnia di Gesù, t. 1/1, Roma 1930.
Tixier F., Saint Claire d’Assise et la monstrance eucharistique. Genèse et évolution d’un attribut (mil. XIIIe–fin XVe s.), w: Des signes dans l’image. Usages et fonctions de l’attribut dans l’iconographie médiévale, eds. M. Pastoureau, O. Vassilieva-Codognet, Brepols 2015, s. 91–104.
Tomasz z Akwinu, Summa theologiae.
Vecchi E., La dimensione sociale dell’Eucaristia. Storia, radici e tradizione dei Congressi Eucaristici Nazionali in Italia, Ponteranica 2004.
Verdon T., Vedere il Mistero. Il genio artistico della liturgia cattolica, Milano 2003.
Vincent C., Fiat Lux. Lumière et luminaires dans la vie religieuse du XIIIe au XVIe siècle, Histoire Religieusa de la France 24, Paris 2004.
Wilmart A., Pour lesprières de dévotion, „La Vie et les Artes liturgiques” 9 (1923) 106, s. 529–536.
Wilmart A., Prières médievales pour l’adoration de la Croix, „Ephemerides Liturgicae” 46 (1932), s. 25–26.
Uniwersytet Papieski Jana Pawła II w Krakowie https://orcid.org/0000-0003-3929-6008
Licencja
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe.
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe.
