Prawo do grobu jako problem kulturowy i prawny
Jacek Sobczak
Maria Gołda-Sobczak
Abstrakt
Jakkolwiek problem śmierci nurtuje od dawna teologów, filozofów, psychologów, socjologów, antropologów, kulturoznawców, to jednak w ostatecznym rozrachunku regulacja obszarów związanych z zakończeniem życia ludzkiego należy do prawników. Oni muszą odpowiedzieć na pytanie, kiedy następuje kres życia człowieka oraz rozwiązanie skomplikowanych problemów prawnych, związanych z ochroną dóbr osobistych zmarłego. Wprawdzie rodzina zmarłego nie dysponuje jego zwłokami, to jednak jej w pierwszym rzędzie przysługuje prawo do decydowania o pochówku zmarłego. Może to oczywiście wywoływać konflikty. Prawo do grobu ma charakter osobisty i majątkowy. Reguluje je ustawa o cmentarzach i chowaniu zmarłych. Z pogrzebem wiążą się oczywiście kwestie natury finansowej, które nie stanowią długu spadkowego. W praktyce poważne trudności może nastręczać spełnienie woli zmarłego, co do miejsca, bądź sposobu pochówku. Kontrowersje mogą niekiedy budzić napisy na nagrobkach, z czym wiąże się prawo do wykonywania kultu zmarłego. Prawo do pochowania przysługujące najbliższej rodziny osoby zmarłej jest osobistym prawem podmiotowym. Istotna jest także kwestia ekshumacji.
Słowa kluczowe:
śmierć, grób, zwłoki ludzkie, ustawa o cmentarzach i chowaniu zmarłych, prawo podmiotowe rodziny, koszty pogrzebu, ekshumacjaBibliografia
Angenendt A., Seschichte der Religiosität im Mittelalter, Münster 1998
Ariès P., Essais sur l’histoire de la mort en Occident, du Moyen Age à nos jours, Paris 1979
Ariès P., Image de l’homme devant la mort, Paris 1983
Ariès P., Rozważania o historii śmierci, Warszawa 2007
Barta J., Dzieło muzyczne i jego twórca w świetle przepisów prawa autorskiego, Warszawa-Kraków 1980
Barta J., R. Markiewicz, [w:] J. Barta, M. Czajkowska-Dąbrowska, Z. Ćwiąkalski, R. Markiewicz, E. Traple, Prawo autorskie i prawa pokrewne. Komentarz, Warszawa 2001
Barta J., R. Markiewicz, Ochrona dóbr osobistych w zakresie twórczości naukowej i artystycznej, [w:] Dobra osobiste i ich ochrona w polskim prawie cywilnym. Zagadnienia wybrane, red. J.S. Piątkowski, Wrocław-Warszawa-Kraków-Gdańsk-Łódź 1986
Barta J., R. Markiewicz, Prawo autorskie, Warszawa 2008
Bidziński Z., J. Serda, Cywilnoprawna ochrona dóbr osobistych w praktyce sądowej, [w:] Dobra osobiste i ich ochrona w polskim prawie cywilnym. Zagadnienia wybrane, red. J.S. Piątkowski, Wrocław-Warszawa-Kraków-Gdańsk-Łódź 1986
Błachnio A., Zabójstwo jednym czynem więcej niż jednej osoby. Uwagi na tle art. 148 § 3 k.k., „Wojskowy Przegląd Prawniczy” 2014, nr 2
Delumeau J., Grzech i strach. Poczucie winy w kulturze Zachodu XIII-XVIII w., tłum. A. Szymanowski, Warszawa 1994
Delumeau J., Strach w kulturze Zachodu XIV-XVIII w., tłum. A. Szymanowski, Warszawa 1986
Derwich M. red., Śmierć w dawnej Europie. Zbiór studiów „Acta Universitatis Wratislaviensis. Seria Historia“ 129 (1996)
Dinzelbacher P., Die Präsenz des Todes in der spätmittelalterlichen Mentalität, [w:] Der Tod des Mächtigen: Kult und Kultur des Todes spätmittelalterlicher Herrscher, red. L. von Kolmer Padeborn 1997
Donadoni S. red.,Człowiek Egiptu, Warszawa 2000
Duda J., Transplantacja w prawie polskim. Aspekty prawnokarne, Kraków 2004
Eberhard W., Zur Wahrnehmung des Todes in spätmittelalterlichen Stadtchroniken, [w:] Europa und die Welt in der Geschichte. Festschrift für Dieter Berg, red. R. von Averkorn, W. Eberhardt, R. Haas, B. Schmies, Bochum 2004
Edwards I.E.S., Piramidy Egiptu, tłum. H. Górski, Warszawa 1995
Fossier R., Ludzie średniowiecza, tłum. A. Czupa, Kraków 2009
Gałęska-Śliwka A., Sprzeciw i odwołanie sprzeciwu na pobranie narządów, tkanek lub komórek, Komentarz praktyczny ABC nr 97904;
Gerber S., Die Darstellung des personifizierten Todes und ihre Rolle in der religiösen Mentalität des Spätmittelalters und der Reformationszeit (bis etwa 1550), [w:] Tod und Trauer: Todeswahrnehmung und Trauerriten in Nordeuropa, red. T. von Fischer, T. Riis, Kiel 2006
Glensk J., Aforystykon. Podręczna encyklopedia myśli i aforyzmów, Opole 1992
Gniewek E., [w:] Kodeks cywilny. Komentarz, red. E. Gniewek, Warszawa 2006
Gniewek E., Kodeks cywilny. Komentarz, Warszawa 2008
Goff le J. , N. Truong, Historia ciała w średniowieczu, tłum. I. Kania, Warszawa 2006
Goff le J., Kultura średniowiecznej Europy, tłum. H. Szumańska-Grossowa,Warszawa 1970
Golat K., Użycie nazwiska w nazwach, [w:] K. Golat, R. Golat, Oznaczenia indywidualizujące przedsiębiorców, Warszawa 1998
Haberko J., D. Ossowska, Podejmowanie decyzji o sposobie pochówku, „Themis Polska Nova” 2012, nr 1
Haberko J., Komentarz do art. 4 ustawy o pobieraniu, przechowywaniu i przeszczepianiu komórek, tkanek i narządów, [w:] J. Haberko, Uhrynowska-Tyszkiewicz, Ustawa o pobieraniu, przechowywaniu i przeszczepianiu komórek, tkanek i narządów. Komentarz, Warszawa 2014
Haberko J., Koniec życia człowieka a kres podmiotowości prawnej. Kilka uwag na temat czy prawnik i lekarz zrozumieją się „stwierdzając zgon”, „Prawo i Medycyna” 2007, nr 2 (27)
Hornung E., Das Totenbuch der Ägypter, Zürich-München 1979
Huizinga J., Jesień średniowiecza, tłum. T. Brzostowski, Warszawa 1992
Ignaczewski J., Zgoda pacjenta na leczenie, Warszawa 2003
Jacyszyn J., Pseudonim kupca, „Rzeczpospolita” z 20 marca 1995
Janion M., Wampir. Biografia symboliczna, Gdańsk 2002
Janion M., Żyjąc tracimy życie. Niepokojące tematy egzystencji, Warszawa 2001
Kędziora R., Podstawy prawne dopuszczalności transplantacji, [w:] taż, Odpowiedzialność karna lekarza w związku z wykonywaniem czynności medycznych, Warszawa 2009
Kępiński M., Znak towarowy (funkcja, rodzaje znaków, oznaczenia stanowiące przedmiot praw wyłącznych, rejestracja, zakres wyłączności), „Studia Cywilistyczne” t. 22
Kępiński M., Znak towarowy a nazwa przedsiębiorstwa de lege lata i de lege ferenda, „Przegląd Ustawodawstwa Gospodarczego” 1975, nr 10
Kopf A., Treść i wykonywanie autorskich praw majątkowych, [w:] S. Grzybowski, A. Kopf, J. Serda, Zagadnienia prawa, Warszawa 1973
Kordasiewicz B., Glosa do uchwały Sądu Najwyższego z dnia 22 listopada 1988 r., III CZP 86/88, „Nowe Prawo” 1990, nr 7-9
Koźma Z., M. Orzuk, Kodeks cywilny z orzecznictwem, t. 1, Sopot 1997
Kruczalak K., Czy koszty pogrzebu w rozumieniu art. 446 § 1 k.c. obejmują wystawienie nagrobka?, „Palestra” 1970, nr 7-8
Księżak P., W. Robaczyński, Skuteczność woli zmarłego co do jego pochówku i sprawowania kultu jego pamięci, „Palestra” 2012, nr 9-10
Lauer J.P., Le mystère des pyramides, Paris 1998
Lebrun Fr., Les hommes et la mort en Anjou aux XVIIe ex XVIIIe siècles, Paris-Hague 1971
Lenczowska-Soboń K., Postępowanie szpitala z płodem obumarłym w różnych okresach trwania ciąży a prawa pacjentów (rodziców), Komentarz praktyczny ABC nr 174704.
Lenczowska-Soboń K., Sekcja zwłok, Komentarz zamieszczony w publikacji „Serwis, Prawo i Zdrowie”, http://www.zdrowie.abc.com.pl/czytaj/-/artykul/sekcja-zwlok [dostęp: 10.11.2014 r.].
Lenczowska-Soboń K., Zasady przekazywania zwłok ludzkich do celów naukowych, Komentarz praktyczny ABC nr 104328.
Markiewicz R., Dzieło literackie i jego twórca w polskim prawie autorskim, Kraków 1984
Marszałek-Kawa J., Cywilnoprawna ochrona przed czynami nieuczciwej konkurencji, Toruń 2002
Mazurkiewicz J., Non omnis moriar. Ochrona dóbr osobistych zmarłego w prawie polskim, „Prace Naukowe Wydziału Prawa, Administracji i Ekonomii Uniwersytetu Wrocławskiego. Seria Habilitacje” 2010, nr 1, e-monografie
Modrzejewska M., Użycie nazwiska osoby fizycznej w firmie przedsiębiorcy posiadającego osobowość prawną, „Przegląd Prawa Handlowego” 2008, nr 5
Montet P., Życie codzienne w Egipcie w epoce Ramessydów XIII-XII w. p.n.e., tłum. E. Bąkowska, Warszawa 1964
Nestorowicz M., Prawo medyczne, Toruń 2010
Nestorowicz M., Zakłady opieki zdrowotnej (system organizacji, obowiązki i odpowiedzialność cywilna), „Państwo i Prawo” 1994, z. 4
Ohler N., Sterben und Tod in Mittelalter, [w:] Alltagsleben in Mittelalter, Göppingen 2005
Piątkowski J.S., H. Witczak, A. Kawałko, [w:] System prawa prywatnego, t. 10, Prawo spadkowe, red. B. Kordasiewicz, Warszawa 2009
Pietrzykowski J., Prawo cywilne. Komentarz, t. 3, Warszawa 1972
Pohl Ł., Przestępstwo zabójstwa jednym czynem więcej niż jednej osoby (art. 148 § 3 k.k.), „Prokuratura i Prawo” 2008, nr 10
Popiołek W., [w:] Kodeks cywilny. Komentarz do art. 1 – 44911, red. K. Pietrzykowski, Warszawa 2008, t. 1
Prawo do godnego pochówku, [w:] Informacje Rzecznika Praw Obywatelskich za rok 2006, brak m. i r. wyd.
Praz M., Zmysły, śmierć i diabeł w literaturze romantycznej, tłum. K. Żaboklicki, Warszawa 1974
Promińska U., [w:] Kodeks cywilny. Część ogólna. Komentarz, red. M. Pyziak-Szafnicka, Warszawa 2009
Promińska U., Europejski znak towarowy – wybrane aspekty prawne, „Palestra” 1996, nr 1-2
Radwański Z., Prawo cywilne. Część ogólna, Warszawa 1997
Rudnicki S., Ochrona dóbr osobistych na podstawie art. 23 i 24 k.c. w orzecznictwie Sądu Najwyższego w latach 1985-1991, „Przegląd Sądowy” 1992, nr 1
Rudnicki S., Prawo do grobu. Zagadnienia cywilistyczne, Kraków 1999
Ruffié J., Seks i śmierć, tłum. B.A. Matusiak,Warszawa 1997
Rutkowski R., Wybrane zagadnienia z zakresu odpowiedzialności karnej lekarza, „Prokuratura i Prawo” 1999, nr 9
Schmitt J.C., Żywi i umarli w społeczeństwie średniowiecznym, tłum. A.W. Labuda, Warszawa 2002
Sołtys B., Nazwy handlowe i ich ochrona w prawie polskim, Kraków 2003
Sprandel R., Alter und Todesfurcht nach der spätmittelalterlichen Bibelexegese, [w:] Death in the Middle Ages, red. H. von. Braet, W. Verbeke, „Mediaevalia Lovaniensia“, ser. 1, Studia 1, 9
Szczepanowska-Kozłowska K., Prawdopodobieństwo wprowadzania w błąd w europejskim prawie znaków towarowych, „Europejski Przegląd Sądowy” 2007, nr 3
Szpunar A., O niemajątkowych środkach ochrony dóbr osobistych, „Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny” 1984, z. 3
Szpunar A., Odszkodowanie w razie śmierci osoby bliskiej, Warszawa 1973
Szwaja J., B. Mika, Oznaczenie przedsiębiorcy, „prawo firmowe”, [w:] System prawa handlowego, t. 1, Prawo handlowe. Część ogólna, red. S. Włodyka, Warszawa 2009
Szwaja J., Firma w kodeksie cywilnym, „Prawo Spółek” 2004, nr 1
Szyjowski M., Dzieje polskiego upiora przed wystąpieniem Mickiewicza, Kraków 1917
Świderkówna A., Życie codzienne w Egipcie greckich papirusów, Warszawa 1983
Świderska M., Zgoda pacjenta na zabieg medyczny, Toruń 2007
Tenenti A., La vie et la mort à travers l’art du XVe siècle, Paris 1952
Thomas L.V., L’Anthropologie de la mort, Paris 1980
Thomas L.V., Trup. Od biologii do antropologii, tłum. K. Kocjan, Łódź 1991
Tykwińska-Rutkowska D., Transplantacja. Studium z prawa administracyjnego, Warszawa 2013
Wędrychowska E.L., Odpowiedź, [w:] D. Karkowska, E.L. Wędrychowska, Problemy prawne praktyki lekarskiej, „Prawo i Medycyna” 2004, nr 3
Wirth J., La jeune fille et la mort. Recherches sur les thèmes macabres dans l’art germanique de la Renaissance, Genève 1979
Zandee J., Death as an Enemy according to Ancient Egyptian Conception, Leiden 1960
Ziegler J., Les vivants et la mort, Paris 1975
Zielińska E., Transplantacja a problemy prawne w Polsce i na świecie, [w:] Transplantacja – problemy etyczno-prawne. Seminarium, Warszawa 23 stycznia 1995 r., Biuro Studiów i Analiz Kancelarii Senatu, Warszawa 1995
Ziemiński I., Orfeusz i Alkestis. Dwa sposoby usprawiedliwienia śmierci, „Sztuka i Filozofia” 2001, nr 20
Ziemiński I., Śmierć jako kosmiczna sprawiedliwość. Próba rekonstrukcji stanowiska Anaksymandra w kwestii śmierci, „Kwartalnik Filozoficzny” 2004, nr 2
Ziemiński I., Śmierć Jezusa z Nazaretu, „Znak” 1994, nr 7
Ariès P., Essais sur l’histoire de la mort en Occident, du Moyen Age à nos jours, Paris 1979
Ariès P., Image de l’homme devant la mort, Paris 1983
Ariès P., Rozważania o historii śmierci, Warszawa 2007
Barta J., Dzieło muzyczne i jego twórca w świetle przepisów prawa autorskiego, Warszawa-Kraków 1980
Barta J., R. Markiewicz, [w:] J. Barta, M. Czajkowska-Dąbrowska, Z. Ćwiąkalski, R. Markiewicz, E. Traple, Prawo autorskie i prawa pokrewne. Komentarz, Warszawa 2001
Barta J., R. Markiewicz, Ochrona dóbr osobistych w zakresie twórczości naukowej i artystycznej, [w:] Dobra osobiste i ich ochrona w polskim prawie cywilnym. Zagadnienia wybrane, red. J.S. Piątkowski, Wrocław-Warszawa-Kraków-Gdańsk-Łódź 1986
Barta J., R. Markiewicz, Prawo autorskie, Warszawa 2008
Bidziński Z., J. Serda, Cywilnoprawna ochrona dóbr osobistych w praktyce sądowej, [w:] Dobra osobiste i ich ochrona w polskim prawie cywilnym. Zagadnienia wybrane, red. J.S. Piątkowski, Wrocław-Warszawa-Kraków-Gdańsk-Łódź 1986
Błachnio A., Zabójstwo jednym czynem więcej niż jednej osoby. Uwagi na tle art. 148 § 3 k.k., „Wojskowy Przegląd Prawniczy” 2014, nr 2
Delumeau J., Grzech i strach. Poczucie winy w kulturze Zachodu XIII-XVIII w., tłum. A. Szymanowski, Warszawa 1994
Delumeau J., Strach w kulturze Zachodu XIV-XVIII w., tłum. A. Szymanowski, Warszawa 1986
Derwich M. red., Śmierć w dawnej Europie. Zbiór studiów „Acta Universitatis Wratislaviensis. Seria Historia“ 129 (1996)
Dinzelbacher P., Die Präsenz des Todes in der spätmittelalterlichen Mentalität, [w:] Der Tod des Mächtigen: Kult und Kultur des Todes spätmittelalterlicher Herrscher, red. L. von Kolmer Padeborn 1997
Donadoni S. red.,Człowiek Egiptu, Warszawa 2000
Duda J., Transplantacja w prawie polskim. Aspekty prawnokarne, Kraków 2004
Eberhard W., Zur Wahrnehmung des Todes in spätmittelalterlichen Stadtchroniken, [w:] Europa und die Welt in der Geschichte. Festschrift für Dieter Berg, red. R. von Averkorn, W. Eberhardt, R. Haas, B. Schmies, Bochum 2004
Edwards I.E.S., Piramidy Egiptu, tłum. H. Górski, Warszawa 1995
Fossier R., Ludzie średniowiecza, tłum. A. Czupa, Kraków 2009
Gałęska-Śliwka A., Sprzeciw i odwołanie sprzeciwu na pobranie narządów, tkanek lub komórek, Komentarz praktyczny ABC nr 97904;
Gerber S., Die Darstellung des personifizierten Todes und ihre Rolle in der religiösen Mentalität des Spätmittelalters und der Reformationszeit (bis etwa 1550), [w:] Tod und Trauer: Todeswahrnehmung und Trauerriten in Nordeuropa, red. T. von Fischer, T. Riis, Kiel 2006
Glensk J., Aforystykon. Podręczna encyklopedia myśli i aforyzmów, Opole 1992
Gniewek E., [w:] Kodeks cywilny. Komentarz, red. E. Gniewek, Warszawa 2006
Gniewek E., Kodeks cywilny. Komentarz, Warszawa 2008
Goff le J. , N. Truong, Historia ciała w średniowieczu, tłum. I. Kania, Warszawa 2006
Goff le J., Kultura średniowiecznej Europy, tłum. H. Szumańska-Grossowa,Warszawa 1970
Golat K., Użycie nazwiska w nazwach, [w:] K. Golat, R. Golat, Oznaczenia indywidualizujące przedsiębiorców, Warszawa 1998
Haberko J., D. Ossowska, Podejmowanie decyzji o sposobie pochówku, „Themis Polska Nova” 2012, nr 1
Haberko J., Komentarz do art. 4 ustawy o pobieraniu, przechowywaniu i przeszczepianiu komórek, tkanek i narządów, [w:] J. Haberko, Uhrynowska-Tyszkiewicz, Ustawa o pobieraniu, przechowywaniu i przeszczepianiu komórek, tkanek i narządów. Komentarz, Warszawa 2014
Haberko J., Koniec życia człowieka a kres podmiotowości prawnej. Kilka uwag na temat czy prawnik i lekarz zrozumieją się „stwierdzając zgon”, „Prawo i Medycyna” 2007, nr 2 (27)
Hornung E., Das Totenbuch der Ägypter, Zürich-München 1979
Huizinga J., Jesień średniowiecza, tłum. T. Brzostowski, Warszawa 1992
Ignaczewski J., Zgoda pacjenta na leczenie, Warszawa 2003
Jacyszyn J., Pseudonim kupca, „Rzeczpospolita” z 20 marca 1995
Janion M., Wampir. Biografia symboliczna, Gdańsk 2002
Janion M., Żyjąc tracimy życie. Niepokojące tematy egzystencji, Warszawa 2001
Kędziora R., Podstawy prawne dopuszczalności transplantacji, [w:] taż, Odpowiedzialność karna lekarza w związku z wykonywaniem czynności medycznych, Warszawa 2009
Kępiński M., Znak towarowy (funkcja, rodzaje znaków, oznaczenia stanowiące przedmiot praw wyłącznych, rejestracja, zakres wyłączności), „Studia Cywilistyczne” t. 22
Kępiński M., Znak towarowy a nazwa przedsiębiorstwa de lege lata i de lege ferenda, „Przegląd Ustawodawstwa Gospodarczego” 1975, nr 10
Kopf A., Treść i wykonywanie autorskich praw majątkowych, [w:] S. Grzybowski, A. Kopf, J. Serda, Zagadnienia prawa, Warszawa 1973
Kordasiewicz B., Glosa do uchwały Sądu Najwyższego z dnia 22 listopada 1988 r., III CZP 86/88, „Nowe Prawo” 1990, nr 7-9
Koźma Z., M. Orzuk, Kodeks cywilny z orzecznictwem, t. 1, Sopot 1997
Kruczalak K., Czy koszty pogrzebu w rozumieniu art. 446 § 1 k.c. obejmują wystawienie nagrobka?, „Palestra” 1970, nr 7-8
Księżak P., W. Robaczyński, Skuteczność woli zmarłego co do jego pochówku i sprawowania kultu jego pamięci, „Palestra” 2012, nr 9-10
Lauer J.P., Le mystère des pyramides, Paris 1998
Lebrun Fr., Les hommes et la mort en Anjou aux XVIIe ex XVIIIe siècles, Paris-Hague 1971
Lenczowska-Soboń K., Postępowanie szpitala z płodem obumarłym w różnych okresach trwania ciąży a prawa pacjentów (rodziców), Komentarz praktyczny ABC nr 174704.
Lenczowska-Soboń K., Sekcja zwłok, Komentarz zamieszczony w publikacji „Serwis, Prawo i Zdrowie”, http://www.zdrowie.abc.com.pl/czytaj/-/artykul/sekcja-zwlok [dostęp: 10.11.2014 r.].
Lenczowska-Soboń K., Zasady przekazywania zwłok ludzkich do celów naukowych, Komentarz praktyczny ABC nr 104328.
Markiewicz R., Dzieło literackie i jego twórca w polskim prawie autorskim, Kraków 1984
Marszałek-Kawa J., Cywilnoprawna ochrona przed czynami nieuczciwej konkurencji, Toruń 2002
Mazurkiewicz J., Non omnis moriar. Ochrona dóbr osobistych zmarłego w prawie polskim, „Prace Naukowe Wydziału Prawa, Administracji i Ekonomii Uniwersytetu Wrocławskiego. Seria Habilitacje” 2010, nr 1, e-monografie
Modrzejewska M., Użycie nazwiska osoby fizycznej w firmie przedsiębiorcy posiadającego osobowość prawną, „Przegląd Prawa Handlowego” 2008, nr 5
Montet P., Życie codzienne w Egipcie w epoce Ramessydów XIII-XII w. p.n.e., tłum. E. Bąkowska, Warszawa 1964
Nestorowicz M., Prawo medyczne, Toruń 2010
Nestorowicz M., Zakłady opieki zdrowotnej (system organizacji, obowiązki i odpowiedzialność cywilna), „Państwo i Prawo” 1994, z. 4
Ohler N., Sterben und Tod in Mittelalter, [w:] Alltagsleben in Mittelalter, Göppingen 2005
Piątkowski J.S., H. Witczak, A. Kawałko, [w:] System prawa prywatnego, t. 10, Prawo spadkowe, red. B. Kordasiewicz, Warszawa 2009
Pietrzykowski J., Prawo cywilne. Komentarz, t. 3, Warszawa 1972
Pohl Ł., Przestępstwo zabójstwa jednym czynem więcej niż jednej osoby (art. 148 § 3 k.k.), „Prokuratura i Prawo” 2008, nr 10
Popiołek W., [w:] Kodeks cywilny. Komentarz do art. 1 – 44911, red. K. Pietrzykowski, Warszawa 2008, t. 1
Prawo do godnego pochówku, [w:] Informacje Rzecznika Praw Obywatelskich za rok 2006, brak m. i r. wyd.
Praz M., Zmysły, śmierć i diabeł w literaturze romantycznej, tłum. K. Żaboklicki, Warszawa 1974
Promińska U., [w:] Kodeks cywilny. Część ogólna. Komentarz, red. M. Pyziak-Szafnicka, Warszawa 2009
Promińska U., Europejski znak towarowy – wybrane aspekty prawne, „Palestra” 1996, nr 1-2
Radwański Z., Prawo cywilne. Część ogólna, Warszawa 1997
Rudnicki S., Ochrona dóbr osobistych na podstawie art. 23 i 24 k.c. w orzecznictwie Sądu Najwyższego w latach 1985-1991, „Przegląd Sądowy” 1992, nr 1
Rudnicki S., Prawo do grobu. Zagadnienia cywilistyczne, Kraków 1999
Ruffié J., Seks i śmierć, tłum. B.A. Matusiak,Warszawa 1997
Rutkowski R., Wybrane zagadnienia z zakresu odpowiedzialności karnej lekarza, „Prokuratura i Prawo” 1999, nr 9
Schmitt J.C., Żywi i umarli w społeczeństwie średniowiecznym, tłum. A.W. Labuda, Warszawa 2002
Sołtys B., Nazwy handlowe i ich ochrona w prawie polskim, Kraków 2003
Sprandel R., Alter und Todesfurcht nach der spätmittelalterlichen Bibelexegese, [w:] Death in the Middle Ages, red. H. von. Braet, W. Verbeke, „Mediaevalia Lovaniensia“, ser. 1, Studia 1, 9
Szczepanowska-Kozłowska K., Prawdopodobieństwo wprowadzania w błąd w europejskim prawie znaków towarowych, „Europejski Przegląd Sądowy” 2007, nr 3
Szpunar A., O niemajątkowych środkach ochrony dóbr osobistych, „Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny” 1984, z. 3
Szpunar A., Odszkodowanie w razie śmierci osoby bliskiej, Warszawa 1973
Szwaja J., B. Mika, Oznaczenie przedsiębiorcy, „prawo firmowe”, [w:] System prawa handlowego, t. 1, Prawo handlowe. Część ogólna, red. S. Włodyka, Warszawa 2009
Szwaja J., Firma w kodeksie cywilnym, „Prawo Spółek” 2004, nr 1
Szyjowski M., Dzieje polskiego upiora przed wystąpieniem Mickiewicza, Kraków 1917
Świderkówna A., Życie codzienne w Egipcie greckich papirusów, Warszawa 1983
Świderska M., Zgoda pacjenta na zabieg medyczny, Toruń 2007
Tenenti A., La vie et la mort à travers l’art du XVe siècle, Paris 1952
Thomas L.V., L’Anthropologie de la mort, Paris 1980
Thomas L.V., Trup. Od biologii do antropologii, tłum. K. Kocjan, Łódź 1991
Tykwińska-Rutkowska D., Transplantacja. Studium z prawa administracyjnego, Warszawa 2013
Wędrychowska E.L., Odpowiedź, [w:] D. Karkowska, E.L. Wędrychowska, Problemy prawne praktyki lekarskiej, „Prawo i Medycyna” 2004, nr 3
Wirth J., La jeune fille et la mort. Recherches sur les thèmes macabres dans l’art germanique de la Renaissance, Genève 1979
Zandee J., Death as an Enemy according to Ancient Egyptian Conception, Leiden 1960
Ziegler J., Les vivants et la mort, Paris 1975
Zielińska E., Transplantacja a problemy prawne w Polsce i na świecie, [w:] Transplantacja – problemy etyczno-prawne. Seminarium, Warszawa 23 stycznia 1995 r., Biuro Studiów i Analiz Kancelarii Senatu, Warszawa 1995
Ziemiński I., Orfeusz i Alkestis. Dwa sposoby usprawiedliwienia śmierci, „Sztuka i Filozofia” 2001, nr 20
Ziemiński I., Śmierć jako kosmiczna sprawiedliwość. Próba rekonstrukcji stanowiska Anaksymandra w kwestii śmierci, „Kwartalnik Filozoficzny” 2004, nr 2
Ziemiński I., Śmierć Jezusa z Nazaretu, „Znak” 1994, nr 7
Sobczak, J., & Gołda-Sobczak, M. (2020). Prawo do grobu jako problem kulturowy i prawny. Zeszyty Naukowe Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego Jana Pawła II, 61(1), 197–219. https://doi.org/10.31743/zn.2018.61.1.197-219
Licencja
Czasopismo zapewnia bezpłatny i otwarty dostęp (ang. open access) do całej zawartości.
Teksty opublikowane w tomach 3/2018 - 4/2023 udostępnione są na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa - Użycie niekomercyjne - Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
Od tomu 1/2024 teksty udostępniane są na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa CC BY 4.0.
