Bojanowski – Norwid. Projekcja spotkania

Józef Franciszek Fert

Abstrakt

Dwaj wielcy protagoniści polskiego odrodzenia w wieku dziewiętnastym: Edmund Bojanowski (1814-1871), dziś błogosławiony Kościoła katolickiego, i Cyprian Norwid (1821-1883), dziś jeden z powszechniej znanych poetów polskich, tête à tête najprawdopodobniej nigdy się nie spotkali, choć okazji ku temu nadarzyło się co najmniej kilka. Tak więc na tym zdaniu można by zakończyć cały wywód. A jednak… A jednak byli sobie – może nawet o tym nie wiedząc – bardzo bliscy duchowo, a w pewnych sferach stanowili wręcz nieodzowne uzupełnienie i dopełnienie swych dzieł i działań. Nie wiemy do końca, czy Bojanowski i Norwid spotkali się osobiście. Ale jeśliby tak się zdarzyło, to o czym ci dwaj niezwykli ludzie rozmawialiby ze sobą? Myślę, że jednym z najważniejszych tematów ich rozmowy mogłaby być świętość pracy. I dla Norwida, i dla Bojanowskiego kwestie pracy stanowią fundamentalny problem intelektualny, moralny i praktyczny. Taka też była chwila dziejowa, czas, w którym na arenę procesów społecznych z coraz większą mocą wchodził żywioł ludowy – chłopski, jak w zasadzie na ziemiach polskich, i robotniczy – w Europie Zachodniej i Stanach Zjednoczonych, ale też w Polsce ze swymi wielkimi centrami przemysłowymi, jak Poznań, Górny Śląsk, Łódź, Warszawa czy Lwów. W idei Bojanowskiego, wyrosłej z troski o dobre wychowanie dzieci, szczególne miejsce zajmuje właśnie praca jako jeden z fundamentalnych czynników kształtowania człowieka. Poprzez najdrobniejsze zajęcia, aż do poważnych czynów kształtuje się uważna i poważna postawa wobec życia. Bojanowski w swych notatkach poświęconych szczególnie właśnie „wychowaniu w ochronach” detalicznie i skrupulatnie wylicza prace, które mogą być wykorzystywane wychowawczo. A równocześnie wskazuje, że: „Każda robota, oprócz zwyczajnego biegu, ma i swoje uroczyste wykonanie w kształcie obrządku”. Wizja wychowawcza Bojanowskiego harmonijnie splata trzy główne czynniki: praktyczny aspekt każdej, nawet najdrobniejszej pracy, powiązanie procesu wychowawczego z szerszą perspektywą religijną i zasadniczy udział w procesach wychowawczych żywiołu estetycznego, którego najważniejszym czynnikiem jest mądra zabawa. To spojrzenie na pracę jako instrument cywilizacyjnego kształcenia, a równocześnie czynnik kierujący myśli i dążenia ludzkie ku celom wyższym (religijnym, artystycznym, etycznym…) jest uderzająco bliskie zarówno Bojanowskiemu, jak i Norwidowi – wielkim Polakom wieku dziewiętnastego.