Pedagogiczny wymiar polskiej ludowej teologii i pobożności według Edmunda Bojanowskiego. Szkic do badań pedagogiczno-etnologiczno-religijnych

Eugeniusz Sakowicz

Abstrakt

Edmund Bojanowski wpisał się na trwałe nie tylko w dzieje XIX w. Kościoła katolickiego w Polsce, ale i w rzeczywistość współczesną. Pozostawił po sobie bogate materiały archiwalne, pozwalające poznać horyzonty i głębię jego myśli, odkryć oryginalność i aktualność (wtedy i dziś) jego planów i zamiarów, w których centrum zawsze usytuowany był drugi człowiek, najbardziej zaś dziecko. Opracował koncepcję pedagogiczną, kładąc nacisk na podstawy teoretyczne, praktyczne i organizacyjne tzw. ochron – przedszkoli, będących miejscami pracy nad wszechstronnym – integralnym rozwojem dzieci. To właśnie ze względu na tę instytucję założył Zgromadzenie Sióstr Służebniczek. Dorobek pisarski E. Bojanowskiego stanowią rękopisy, notatki z publikacji (książek, artykułów) innych autorów, zarówno jemu współczesnych oraz wcześniejszych. Wytrwały w poszukiwaniach, niestrudzony w sporządzaniu wypisów z lektur, gromadził materiały z wielu dziedzin nauki oraz kultury, w tym z zakresu folklorystyki i historii. W zbiorze archiwalnym znajdują się „dokumenty” mówiące o religijności ludowej, szkice żywotów świętych, formuły oraz teksty modlitw będące przykładem ludowej religijności. Rejestrował opowiadania, legendy, pieśni, piosnki. Zasób źródłowy E. Bojanowskiego ma wysoki walor poznawczy, rzec można – historyczny. Poprzez pracę dokumentalisty, pisarza służył on dziedzictwu kulturowemu Polski, będącej w jego czasach pod zaborami. Był heroldem suwerenności ojczyzny poprzez dzieło edukacji i wychowania dzieci. Ludowa teologia, którą E. Bojanowski znał bardzo dobrze oraz pobożność ludowa, którą praktykował była dlań nie tylko „miejscem teologicznym”, ale równocześnie swoistą przestrzenią wychowywania dzieci i w ogóle młodego pokolenia. Pedagogiczny wymiar polskiej ludowej teologii i pobożności uwyraźniał się w systemie wychowawczym opracowanym przez błogosławionego pedagoga. Oryginalność i specyfika ludowej teologii i pobożności była wyzwaniem dla E. Bojanowskiego i złożonego przez niego zgromadzenia zakonnego. Siostry Służebniczki wpajały dzieciom patriotyczny „ducha”, inspirowanego właśnie przez polską ludową teologię i pobożność. Wychowywały do polskości. Edukacja służyć miała zachowaniu języka i dziedzictwa kultury, a tym samym tożsamości narodowej. Ostatecznie zaś miała przyczynić się do odzyskaniu przez Polskę niepodległości,. Wierzenia, obrzędy i zwyczaje ludowe ujawniały szereg wychowawczych aspektów. Edmundowe ochronki pełniły ludoznawczą misję. Pozwalały odkryć, pielęgnować i utrwalać to, co było cenne właśnie w ludowej teologii i pobożności. E. Bojanowski akcentował w życiu ludu wiejskiego poczucie własnej wartości, posadowionej i ugruntowanej na bogactwie kultury religijnej i dawnych obyczajów. Ochronki miały być „strażnicami” rodzinnej tradycji i narodowych obyczajów. Teoria i pragmatyka pedagogiczna E. Bojanowskiego stanowi wyzwanie dla współczesnej pedagogiki. Prowadzenie badań pedagogiczno-etnologiczne-religijnych jest dziś nakazem chwili.