Miejsce procesu cywilnego w systematyce prawa rzymskiego
Bożena Anna Czech-Jezierska
Abstrakt
Z problematyką rzymskiej procedury cywilnej wiąże się pojawienie licznych i interesujących kwestii oraz pytań problematycznej natury. Przykładowo, pewne wątpliwości może wzbudzić publiczny czy też prywatny charakter tego postępowania. Artykuł przedstawia pewne wybrane kontrowersyjne problemy związane z miejscem procesu cywilnego w systematyce prawa rzymskiego. System prawa procesowego w antycznym Rzymie przechodził dynamiczną ewolucję aż do czasów Justyniana. Najistotniejsze, z punktu widzenia dydaktycznego wydaje się przedstawienie, godnego uznania i misternie skonstruowanego, podobnie jak całe rzymskie prawo prywatne, rzymskiego procesu formułkowego. Rzymianie nie dokonali całościowej kodyfikacji procesu cywilnego, nie był on także dla nich zasadniczo odrębnym działem prawa. Tematyka rzymskiej procedury cywilnej, ze względu na swój doniosły wpływ na rozwój i kształt rzymskiego prawa prywatnego, zawarta jest zazwyczaj w jednym z rozdziałów podręczników prawa rzymskiego. Właściwy sposób przedstawienia tego działu powinien pomóc studentom w zrozumieniu historycznego podłoża współczesnych kierunków rozwoju procedury cywilnej i prawidłowej ocenie humanistycznych wartości rzymskiego procesu cywilnego.
Słowa kluczowe:
rzymski proces cywilny, ochrona praw prywatnych, systematyka prawa rzymskiegoBibliografia
Wykaz literatury:
Amielańczyk K., U podstaw prawa prywatnego. „Rzymski proces cywilny” i jego zasady. (Uwagi na marginesie nowego podręcznika prawa rzymskiego W. Dajczaka, T. Giaro i F. Longchampsa de Bérier, „Gdańskie Studia Prawnicze”, T. XXIV, 2010, s. 157-175;
Amielańczyk K., Zasada skargowości i zakaz orzekania ponad żądanie stron w procesie rzymskim, „Gdańskie Studia Prawnicze” t. 33, 2015, s. 33-46;
Bartošek M., Římské právo a socialistická spoločnost , [w:] „Rozpravy Československé Akademie Véd – Řada Společenských Věd” 76 (1966), z. 12, Československé Akademie Véd, Praha 1966;
Bartošek M., Třidni základy řimského procesního práva, „Právnĕhistorické Studie” 14, Praha 1969;
Betti E., Processo civile (Diritto Romano), [w:] Novissimo Digesto Italiano, a cura di A. Azara, E. Eula, vol. XIII, Torino 1966, s. 1099-1120;
Bojarski W., Prawo rzymskie, Toruń 1983;
Dajczak W., Giaro T., Longchamps de Bérier F., Prawo rzymskie. U podstaw prawa prywatnego, Warszawa 2014;
Dębiński A., Rzymskie prawo prywatne. Kompendium , wyd. 5. Warszawa 2011;
Dębiński A., Misztal-Konecka J., Wójcik M., Prawo rzymskie publiczne, Warszawa 2010;
Gintowt E., Rzymskie prawo prywatne w epoce postępowania legisakcyjnego, Warszawa 1960 (wydanie wznowione 2005);
Jaworska-Stankiewicz R., „Qua actione tenetur?” actio a prawo podmiotowe w prawie rzymskim, [w:] Prawa podmiotowe – pojmowanie w naukach prawnych. Zbiór studiów, red. I. Ciapała, K. Flaga-Gieruszyńska, Szczecin 2006, s. 325-332;
Jędrejek G., Powstanie, rozwój i znaczenie niemieckiej szkoły historyczno-prawnej, „Summarium” 32 (52) 2003, s. 130-158;
Jędrejek G., Prawo rzymskie a systematyka prawa prywatnego w Polsce w XIX-XX wieku, [w:] Starożytne kodyfikacje prawa, Lublin 2000, s. 199-242;
Jonaitis M., Žalėnienė I., The concept of bar and fundamental principles of an advocate’s acitivity in Roman Law, „Jurisprudence” 2009, 3 (117), s. 299-312;
Jörs P., Kunkel W., Wenger L., Römisches Recht, Berlin-Heidelber-New York-London-Paris-Tokyo 1986;
Kaser M., Hackl K., Das römische Zivilprozessrecht (zweite Aufl.), München 1996;
Kelly J. M., Studies in the Civil Judicature of the Roman Republic, Oxford 1976;
Kodrębski J., Sabinianie i Prokulianie. Szkoły prawa w Rzymie wczesnego cesarstwa, Łódź 1974;
Kolańczyk K., (rec.), Nowy podręcznik rzymskiego prawa prywatnego. Uwagi w związku z pracą Wacława Osuchowskiego, Zarys rzymskiego prawa prywatnego, Warszawa 1962, PWN, ss. 553, „Czasopismo Prawno-Historyczne” 1965, t. XVII, z. 1, s. 231-255;
Kolańczyk K., O pochodzeniu i stanowisku społecznym jurystów rzymskich, „Czasopismo Prawno-Historyczne” 7 (1955), z. 1, s. 227-284;
Kolańczyk K., Prawo rzymskie, wyd. 5, Warszawa 2005;
Kolańczyk K., Über den Bildungswert der römischen Zivilprozesslehre für den sozialistischen Juristen, [w:] „Acta Univ. Szegediensis. Acta Juridica et Politica”, t. XXVII, z. 22, Szeged 1970, s. 292-293; por. M. Kaser, K. Hackl, Das römische Zivilprozessrecht (zweite Aufl.), München 1996, s. 279-299;
Kubiak P., Kilka uwag o znajomości prawa u mówców sądowych republikańskiego Rzymu, „Krakowskie Studia z Historii Państwa i Prawa” 2015, t. 8, z. 1, s. 1-24;
Kupiszewski H., Prawo rzymskie a współczesność, Warszawa 1988;
Kuryłowicz M. (rec.), Alfons Bürge, Römisches Privatrecht: Rechtsdenken und gesellschaftliche Verankerung; eine Einführung, Wissenschaftliche Buchgesellschaft, Darmstadt 1999, stron XII, 248, indeksy, „Czasopismo Prawno-Historyczne“ (52) 2000, z. 2., s. 361-365.
Kuryłowicz M., De publicis iudiciis. Instytucje justyniańskie o postępowaniach sądowych publicznych, [w:] Problemy stosowania prawa sądowego. Księga ofiarowana profesorowi Edwardowi Skrętowiczowi, Lublin 2007, s. 561-572;
Kuryłowicz M., „Eminentissimo viro iuris consulto…” Rzymscy juryści w tekstach epigraficznych, „Studia Iuridica Lublinensia” vol. XXV, 3, 2016, s. 497-509;
Kuryłowicz M., Prawo rzymskie. Historia-Tradycja-współczesność, Lublin 2013;
Kuryłowicz M., Wiliński A., Rzymskie prawo prywatne. Zarys wykładu, wyd. 6, Warszawa 2016;
Kuryłowicz M. (rec.), Wojciech Dajczak, Tomasz Giaro, Franciszek Longchamps de Bérier, Prawo rzymskie. U podstaw prawa prywatnego, warszawa 2009, Wydawnictwo Prawnicze PWN, s. 584, „Państwo i Prawo” 9/2011, s. 105-108;
Kuryłowicz M., Wokół pojęcia „aequitas” w prawie rzymskim, „Studia Iuridica Lublinensia” 15, 2011, s. 15-27;
Kupiszewski H., Litis contestatio, „Czasopismo Prawno-Historyczne” 1963, t. 13, z. 1, s. 243-265;
Litewski W., Jurysprudencja rzymska, Kraków 2000;
Litewski W., „Litis contestatio” en obligations solidaires passives dans les „bonae fidei iudicia” en droit Romain classique, „Revue Historique de Droit Français et Étranger” 54, 1976 nr 2, s. 149-175;
Litewski W., L’effet libératoire de la „litis contestatio” dans les obligations solidaires actives en droit de Jusinien, „Labeo” 24, 1978, s. 301-316;
Litewski W., Rzymskie prawo prywatne, Warszawa 1990;
Litewski W., Rzymski proces cywilny, Kraków 1988;
Litewski W., Rzymski proces karny, Kraków 2003;
Litewski W., Słownik encyklopedyczny prawa rzymskiego, Kraków 1998;
Litewski W., Studia nad rzymskim postępowaniem kognicyjnym, Kraków 1971;
Litewski W., Wybrane zagadnienia rzymskiej apelacji w sprawach cywilnych, Kraków 1967
Łyczywek R., Marek T. Cyceron – adwokat rzymski, „Palestra” 4/9 (33) 1960, s. 75-91
Metzger E., An Outline of Roman Civil Procedure, „Roman Legal Tradition” vol. 9 (2013), s. 1-30;
Metzger E., Roman Judges, Case Law and Principles of Procedure, Roman Law Resources (www.IusCivile.com), s. 19-35;
Mossakowski W., Elementy cywilnoprawne rzymskich skarg cywilnych, [w:] Honeste vivere. Księga pamiątkowa ku czci Profesora Władysława Bojarskiego, Toruń 2001, s. 133-138
Nowacki J., Prawo publiczne-prawo prywatne, Katowice 1992;
Osowy P., Powództwa o ukształtowanie stosunku prawnego, Warszawa 2015;
Palmirski T., Publiczne prawo rzymskie. Zarys wykładu. Skrypt dla studentów prawa i administracji, Kraków 2006
Pogonowski P., Znaczenie paremii rzymskich dla współczesnej procedury cywilnej, [w:] Starożytne kodyfikacje prawa, Lublin 2000, s. 187-198;
Pòlay E., Das römische Recht in den sozialistischen Ländern, „Labeo“ 13 (1967), s. 361-375.
Rozwadowski W., Nauczanie prawa w państwie rzymskim, „Czasopismo Prawno-Historyczne” 55, 2003, z. 1, s. 9-28;
Rzymskie prawo publiczne, red. B. Sitek, P. Krajewski, Olsztyn 2006;
Schulz F., Classical Roman Law, Oxford 1951;
Sondel J., Słownik łacińsko-polski dla prawników i historyków, Kraków 1997;
Szymoszek E., Prawo podmiotowe w nauczaniu Stanisława Wróblewskiego, [w:] Honeste vivere. Księga pamiątkowa ku czci Profesora Władysława Bojarskiego, Toruń 2001, s. 257-268;
Szymoszek E., Uprawnienie-roszczenie-skarga według Stanisława Wróblewskiego, [w:] Valeat aequitas. Księga pamiątkowa ofiarowana Księdzu Profesorowi Remigiuszowi Sobańskiemu, red. M. Pazdan, Katowice 2000, s. 453-467
Święcicka P., Prawo jurysprudencyjne jako prawniczy dyskurs argumentacyjny: (zarys problematyki), „Zeszyty Prawnicze ” 11.1 (2011), s. 317-338;
Taubenschlag R., Rzymskie prawo prywatne, Warszawa 1955;
Wenger L., Institutes of the Roman Law of Civil Procedure, transl. by O. Fisk, New York 1955;
Wojciechowski R., Arbiter w prawie rzymskim, [w:] Postępowanie polubowne w dziejach, Wrocław 2006, s. 17–25;
Wolff H. J. (rec.), Institutes of the Roman Law of Civil Procedure. Revised Edition, by Leopold Wenger, translated by Otis Harison Fisk, with an introduction by Roscoe Pound. Veritas Press, New York, 1940. PpXXX, 440. $ 6.00, „Louisiana Law Review”, vol. 5, nr 2, 1943, online: http://digitalcommons.law.lsu.edu/cgi/viewcontent.cgi?article=1374&context=lalrev
Wołodkiewicz W. [rec.], Gaio nel suo tempo. Atti del Simposio romanistico, Biblioteca di Labeo, III, Napoli „Jovene 1966, s. VII+161, „Czasopismo Prawno-Historyczne” 21, 1969, z. 1,
Wołodkiewicz W., Zabłocka M., Prawo rzymskie. Instytucje, wyd. 6, Warszawa 2014;
Wyrwińska K., Civis Romanus sum. Rzymskie prawo publiczne. Wybrane zagadnienia, Kraków 2015;
Zabłocka M., Romanistyka polska po II wojnie światowej, Warszawa 2002;
Zabłocka M., Romanistyka polska w pierwszym dziesięcioleciu XXI wieku, Warszawa 2013;
Zabłocka M., Zabłocki J., Ustawa XII Tablic.: tekst, tłumaczenie, objaśnienia, Warszawa 2000;
Zabłocki J., Tarwacka A., Publiczne prawo rzymskie. Skrypt z wyborem źródeł, Warszawa 2005;
Zabłocki J., Tarwacka A., Publiczne prawo rzymskie, Warszawa 2011;
Żołnierczuk M., Zarys prawa rzymskiego, wyd. 2, Lublin 1992.
Amielańczyk K., U podstaw prawa prywatnego. „Rzymski proces cywilny” i jego zasady. (Uwagi na marginesie nowego podręcznika prawa rzymskiego W. Dajczaka, T. Giaro i F. Longchampsa de Bérier, „Gdańskie Studia Prawnicze”, T. XXIV, 2010, s. 157-175;
Amielańczyk K., Zasada skargowości i zakaz orzekania ponad żądanie stron w procesie rzymskim, „Gdańskie Studia Prawnicze” t. 33, 2015, s. 33-46;
Bartošek M., Římské právo a socialistická spoločnost , [w:] „Rozpravy Československé Akademie Véd – Řada Společenských Věd” 76 (1966), z. 12, Československé Akademie Véd, Praha 1966;
Bartošek M., Třidni základy řimského procesního práva, „Právnĕhistorické Studie” 14, Praha 1969;
Betti E., Processo civile (Diritto Romano), [w:] Novissimo Digesto Italiano, a cura di A. Azara, E. Eula, vol. XIII, Torino 1966, s. 1099-1120;
Bojarski W., Prawo rzymskie, Toruń 1983;
Dajczak W., Giaro T., Longchamps de Bérier F., Prawo rzymskie. U podstaw prawa prywatnego, Warszawa 2014;
Dębiński A., Rzymskie prawo prywatne. Kompendium , wyd. 5. Warszawa 2011;
Dębiński A., Misztal-Konecka J., Wójcik M., Prawo rzymskie publiczne, Warszawa 2010;
Gintowt E., Rzymskie prawo prywatne w epoce postępowania legisakcyjnego, Warszawa 1960 (wydanie wznowione 2005);
Jaworska-Stankiewicz R., „Qua actione tenetur?” actio a prawo podmiotowe w prawie rzymskim, [w:] Prawa podmiotowe – pojmowanie w naukach prawnych. Zbiór studiów, red. I. Ciapała, K. Flaga-Gieruszyńska, Szczecin 2006, s. 325-332;
Jędrejek G., Powstanie, rozwój i znaczenie niemieckiej szkoły historyczno-prawnej, „Summarium” 32 (52) 2003, s. 130-158;
Jędrejek G., Prawo rzymskie a systematyka prawa prywatnego w Polsce w XIX-XX wieku, [w:] Starożytne kodyfikacje prawa, Lublin 2000, s. 199-242;
Jonaitis M., Žalėnienė I., The concept of bar and fundamental principles of an advocate’s acitivity in Roman Law, „Jurisprudence” 2009, 3 (117), s. 299-312;
Jörs P., Kunkel W., Wenger L., Römisches Recht, Berlin-Heidelber-New York-London-Paris-Tokyo 1986;
Kaser M., Hackl K., Das römische Zivilprozessrecht (zweite Aufl.), München 1996;
Kelly J. M., Studies in the Civil Judicature of the Roman Republic, Oxford 1976;
Kodrębski J., Sabinianie i Prokulianie. Szkoły prawa w Rzymie wczesnego cesarstwa, Łódź 1974;
Kolańczyk K., (rec.), Nowy podręcznik rzymskiego prawa prywatnego. Uwagi w związku z pracą Wacława Osuchowskiego, Zarys rzymskiego prawa prywatnego, Warszawa 1962, PWN, ss. 553, „Czasopismo Prawno-Historyczne” 1965, t. XVII, z. 1, s. 231-255;
Kolańczyk K., O pochodzeniu i stanowisku społecznym jurystów rzymskich, „Czasopismo Prawno-Historyczne” 7 (1955), z. 1, s. 227-284;
Kolańczyk K., Prawo rzymskie, wyd. 5, Warszawa 2005;
Kolańczyk K., Über den Bildungswert der römischen Zivilprozesslehre für den sozialistischen Juristen, [w:] „Acta Univ. Szegediensis. Acta Juridica et Politica”, t. XXVII, z. 22, Szeged 1970, s. 292-293; por. M. Kaser, K. Hackl, Das römische Zivilprozessrecht (zweite Aufl.), München 1996, s. 279-299;
Kubiak P., Kilka uwag o znajomości prawa u mówców sądowych republikańskiego Rzymu, „Krakowskie Studia z Historii Państwa i Prawa” 2015, t. 8, z. 1, s. 1-24;
Kupiszewski H., Prawo rzymskie a współczesność, Warszawa 1988;
Kuryłowicz M. (rec.), Alfons Bürge, Römisches Privatrecht: Rechtsdenken und gesellschaftliche Verankerung; eine Einführung, Wissenschaftliche Buchgesellschaft, Darmstadt 1999, stron XII, 248, indeksy, „Czasopismo Prawno-Historyczne“ (52) 2000, z. 2., s. 361-365.
Kuryłowicz M., De publicis iudiciis. Instytucje justyniańskie o postępowaniach sądowych publicznych, [w:] Problemy stosowania prawa sądowego. Księga ofiarowana profesorowi Edwardowi Skrętowiczowi, Lublin 2007, s. 561-572;
Kuryłowicz M., „Eminentissimo viro iuris consulto…” Rzymscy juryści w tekstach epigraficznych, „Studia Iuridica Lublinensia” vol. XXV, 3, 2016, s. 497-509;
Kuryłowicz M., Prawo rzymskie. Historia-Tradycja-współczesność, Lublin 2013;
Kuryłowicz M., Wiliński A., Rzymskie prawo prywatne. Zarys wykładu, wyd. 6, Warszawa 2016;
Kuryłowicz M. (rec.), Wojciech Dajczak, Tomasz Giaro, Franciszek Longchamps de Bérier, Prawo rzymskie. U podstaw prawa prywatnego, warszawa 2009, Wydawnictwo Prawnicze PWN, s. 584, „Państwo i Prawo” 9/2011, s. 105-108;
Kuryłowicz M., Wokół pojęcia „aequitas” w prawie rzymskim, „Studia Iuridica Lublinensia” 15, 2011, s. 15-27;
Kupiszewski H., Litis contestatio, „Czasopismo Prawno-Historyczne” 1963, t. 13, z. 1, s. 243-265;
Litewski W., Jurysprudencja rzymska, Kraków 2000;
Litewski W., „Litis contestatio” en obligations solidaires passives dans les „bonae fidei iudicia” en droit Romain classique, „Revue Historique de Droit Français et Étranger” 54, 1976 nr 2, s. 149-175;
Litewski W., L’effet libératoire de la „litis contestatio” dans les obligations solidaires actives en droit de Jusinien, „Labeo” 24, 1978, s. 301-316;
Litewski W., Rzymskie prawo prywatne, Warszawa 1990;
Litewski W., Rzymski proces cywilny, Kraków 1988;
Litewski W., Rzymski proces karny, Kraków 2003;
Litewski W., Słownik encyklopedyczny prawa rzymskiego, Kraków 1998;
Litewski W., Studia nad rzymskim postępowaniem kognicyjnym, Kraków 1971;
Litewski W., Wybrane zagadnienia rzymskiej apelacji w sprawach cywilnych, Kraków 1967
Łyczywek R., Marek T. Cyceron – adwokat rzymski, „Palestra” 4/9 (33) 1960, s. 75-91
Metzger E., An Outline of Roman Civil Procedure, „Roman Legal Tradition” vol. 9 (2013), s. 1-30;
Metzger E., Roman Judges, Case Law and Principles of Procedure, Roman Law Resources (www.IusCivile.com), s. 19-35;
Mossakowski W., Elementy cywilnoprawne rzymskich skarg cywilnych, [w:] Honeste vivere. Księga pamiątkowa ku czci Profesora Władysława Bojarskiego, Toruń 2001, s. 133-138
Nowacki J., Prawo publiczne-prawo prywatne, Katowice 1992;
Osowy P., Powództwa o ukształtowanie stosunku prawnego, Warszawa 2015;
Palmirski T., Publiczne prawo rzymskie. Zarys wykładu. Skrypt dla studentów prawa i administracji, Kraków 2006
Pogonowski P., Znaczenie paremii rzymskich dla współczesnej procedury cywilnej, [w:] Starożytne kodyfikacje prawa, Lublin 2000, s. 187-198;
Pòlay E., Das römische Recht in den sozialistischen Ländern, „Labeo“ 13 (1967), s. 361-375.
Rozwadowski W., Nauczanie prawa w państwie rzymskim, „Czasopismo Prawno-Historyczne” 55, 2003, z. 1, s. 9-28;
Rzymskie prawo publiczne, red. B. Sitek, P. Krajewski, Olsztyn 2006;
Schulz F., Classical Roman Law, Oxford 1951;
Sondel J., Słownik łacińsko-polski dla prawników i historyków, Kraków 1997;
Szymoszek E., Prawo podmiotowe w nauczaniu Stanisława Wróblewskiego, [w:] Honeste vivere. Księga pamiątkowa ku czci Profesora Władysława Bojarskiego, Toruń 2001, s. 257-268;
Szymoszek E., Uprawnienie-roszczenie-skarga według Stanisława Wróblewskiego, [w:] Valeat aequitas. Księga pamiątkowa ofiarowana Księdzu Profesorowi Remigiuszowi Sobańskiemu, red. M. Pazdan, Katowice 2000, s. 453-467
Święcicka P., Prawo jurysprudencyjne jako prawniczy dyskurs argumentacyjny: (zarys problematyki), „Zeszyty Prawnicze ” 11.1 (2011), s. 317-338;
Taubenschlag R., Rzymskie prawo prywatne, Warszawa 1955;
Wenger L., Institutes of the Roman Law of Civil Procedure, transl. by O. Fisk, New York 1955;
Wojciechowski R., Arbiter w prawie rzymskim, [w:] Postępowanie polubowne w dziejach, Wrocław 2006, s. 17–25;
Wolff H. J. (rec.), Institutes of the Roman Law of Civil Procedure. Revised Edition, by Leopold Wenger, translated by Otis Harison Fisk, with an introduction by Roscoe Pound. Veritas Press, New York, 1940. PpXXX, 440. $ 6.00, „Louisiana Law Review”, vol. 5, nr 2, 1943, online: http://digitalcommons.law.lsu.edu/cgi/viewcontent.cgi?article=1374&context=lalrev
Wołodkiewicz W. [rec.], Gaio nel suo tempo. Atti del Simposio romanistico, Biblioteca di Labeo, III, Napoli „Jovene 1966, s. VII+161, „Czasopismo Prawno-Historyczne” 21, 1969, z. 1,
Wołodkiewicz W., Zabłocka M., Prawo rzymskie. Instytucje, wyd. 6, Warszawa 2014;
Wyrwińska K., Civis Romanus sum. Rzymskie prawo publiczne. Wybrane zagadnienia, Kraków 2015;
Zabłocka M., Romanistyka polska po II wojnie światowej, Warszawa 2002;
Zabłocka M., Romanistyka polska w pierwszym dziesięcioleciu XXI wieku, Warszawa 2013;
Zabłocka M., Zabłocki J., Ustawa XII Tablic.: tekst, tłumaczenie, objaśnienia, Warszawa 2000;
Zabłocki J., Tarwacka A., Publiczne prawo rzymskie. Skrypt z wyborem źródeł, Warszawa 2005;
Zabłocki J., Tarwacka A., Publiczne prawo rzymskie, Warszawa 2011;
Żołnierczuk M., Zarys prawa rzymskiego, wyd. 2, Lublin 1992.
Czech-Jezierska, B. A. (2020). Miejsce procesu cywilnego w systematyce prawa rzymskiego. Zeszyty Naukowe Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego Jana Pawła II, 60(3), 427–448. https://doi.org/10.31743/zn.2017.60.3.427-448
Bożena Anna Czech-Jezierska
bczechjez@kul.pl
Licencja
Czasopismo zapewnia bezpłatny i otwarty dostęp (ang. open access) do całej zawartości.
Od numeru 1/2024 teksty udostępniane są na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa CC BY 4.0.
Teksty opublikowane w numerach od 3/2018 do 4/2023 udostępnione są na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa - Użycie niekomercyjne - Bez utworów zależnych CC BY-NC-ND 4.0.
Z utworów opublikowanych w niniejszym czasopiśmie przed nr 3/2018 można korzystać w ramach dozwolonego użytku zgodnie z art. 23-35 ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych.
