APOKRYFY NOWEGO TESTAMENTU JAKO INSPIRACJA DLA SZTUKI CHRZEŚCIJAŃSKIEJ: PRZYPADEK IKONOGRAFII PRÓBY GORZKIEJ WODY W ETIOPSKICH ILUMINACJACH
Marcin Konrad Krawczuk
Abstrakt
Jedną z cech sztuki chrześcijańskiej Etiopii jest występowanie motywów ikonograficznych stosunkowo rzadkich w innych obszarach świata chrześcijańskiego. Wynika to między innymi z peryferyjnego położenia Etiopii i specyficznego kontekstu, w jakim rozwijała się tam sztuka religijna. Takim motywem jest między innymi próba gorzkiej wody, której według apokryficznej Protoewangelii Jakuba miała zostać poddana Maryja. Ta bardzo rzadka w sztuce wczesnochrześcijańskiej scena pojawia się ogółem w kilkunastu etiopskich iluminacjach, w większości pochodzących z rękopisów ewangelii. Etiopska ikonografia tej sceny wydaje się zależna od pierwowzorów wczesnochrześcijańskiej, zostały jednak do niej dodane pewne elementy, w szczególności symbole, które jednoznacznie łączą scenę ze Świątynią jerozolimską. Pozostaje to w zgodzie z typową tendencją etiopskiej mariologii to interpretowania postaci Maryi w kontekście Starego Testamentu. Być może to właśnie przesądziło o włączeniu próby gorzkiej wody do etiopskiej ikonografii maryjnej.
Słowa kluczowe:
Maryja, Etiopia, ikonografia chrześcijańska, apokryfy, iluminacje rękopisówBibliografia
Gomez de Silva C., The Temple in the iconography of Early Christian art, „Assaph. Studies in Art History” 1996, no. 2, s. 59-82.
Jäger O., Deininger-Englhart L., Some notes on illumination of manuscripts in Ethiopia, „Rassegna di Studi Etiopici” 1961, vol. 17, s. 45-60.
Jastrzębowska E., Bild und Wort : das Marienleben und die Kindheit Jesu in der christlichen Kunst vom 4. bis 8. Jh. und ihre apokryphen Quellen, Warszawa 1992.
Jensen R. M., The apocryphal Mary in early Christian art, w: The Oxford handbook of early Christian apocrypha, ed. by Andrew Gregory, Christopher M. Tuckett, Tobias Nicklas, Joseph Verheyden, Oxford 2016.
Kaplan S., Seeing is believing: the power of visual culture in the religious world of aşe Zär’a Ya’eqob of Ethiopia (1434-1468), „Journal of Religion in Africa” 2002, vol. 32, no. 4, s. 403-421.
Krawczuk M., Ewangeliarz abba Garima – najstarszy znany rękopis etiopski, „Iluminacje” 2013, nr 1, s. 21-23.
Krawczuk M., Kult maryjny w Etiopskim Kościele Ortodoksyjnym, „Afryka” 2015, T. 41, s. 67-80.
Krzyżanowska M., Contemporary scribes of eastern Tigray (Ethiopia), „Rocznik Orientalistyczny” 2015, vol. 68, no. 2, 2015, s. 73-101.
Langkammer H., Apokryfy Nowego Testamentu, Katowice 1989.
Lepage C., Reconstitution d’un cycle protobyzantin à partir des miniatures de deux manuscrits éthiopiens du XIVe siècle, „Cahiers Archéologiques” 35, 1987, s. 159-196.
Mercier J., Vierges d’Éthiopie, Montpellier 2004.
Nutzman M., Mary in the Protevangelium of James: a Jewish woman in the Temple?, „Greek, Roman, and Byzantine Studies”2013, vol. 53, no. 3, s. 551-578.
Pawłowska A., Selected motifs of Ethiopian iconography, „Series Byzantina” 2009, vol. 7, s. 83-92.
Piovanelli P., Les aventures des apocryphes en Éthiopie, „Apocrypha” 1994, no 4, s. 197-224.
Wǝddäse Maryam qǝddus Efrem yädärräsäw: käqädmo abbatočč siwärd siwarräd yämäṭṭaw nǝbabunna tǝrgwame [Pochwała Maryi napisana przez świętego Efrema: tłumaczenie i objaśnienie przekazane w tradycji przez dawnych ojców], Addis Abäba 1983 [=1990/1991], s. 161.
Weitzmann K. (red.), Age of spirituality. Late Antique and Early Christian art, Third to Seventh Century, New York 1979, s. 450.
Witakowski W., The Miracles of Jesus: an Ethiopian apocryphal gospel, „Apocrypha” 1995, no 6, s. 279-298.
Licencja
Czasopismo zapewnia bezpłatny i otwarty dostęp (ang. open access) do całej zawartości.
Teksty opublikowane w tomach 3/2018 - 4/2023 udostępnione są na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa - Użycie niekomercyjne - Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
Od tomu 1/2024 teksty udostępniane są na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa CC BY 4.0.
