KOMISJA EDUKACJI NARODOWEJ A ENCYKLOPEDIA, ALBO SŁOWNIK ROZUMOWANY NAUK, SZTUK I RZEMIOSŁ (CZ. 2. WYMIAR DYDAKTYCZNY)
Stanisław Janeczek
Abstrakt
This paper combines on the one hand the educational ideals and didactics in the schools of the Polish–Lithuanian Commonwealth reformed by the Commission of National Education (1773), and on the other hand one of the most representative testimonies of the then intellectual culture, i.e. Encyclopédie ou dictionnaire universel raisonné des sciences, des arts et des métiers, published in the years 1751–1780. It shows continuity with regard to learned culture and the place of philosophy in modern school. In accord with the standards of the Encyclopédie the European school preserved the course of philosophy in the spirit of philosophia recentiorum, at least at the university level. This philosophy took a critical approach in its assimilation of the elements of modern epistemology, especially the accomplishments of modern natural sciences. Such attitude was also typical of the school reformed in the mid-eighteenth century in the Commonwealth, especially by the orders of Piarists and Jesuits. The Commission had introduced independent mathematical and natural subjects, a fact that limited philosophy. In secondary schools philosophy was reduced to logic and practical ethics, and at universities to natural law with social, political, and economic elements. For this reason they even departed from a traditional structure of university, with a propedeuctic faculty of philosophy, when in the spirit of the physiocratic physical and moral orders a two-element structure of universities was established. Despite these changes, philosophical elements can be found even in the didactics of natural sciences in the schools of the Commission. The same tendencies are apparent in the then European school, therefore in the form of interpretations drawing on the category of substance and its properties, or even the conception of the animal soul.
Słowa kluczowe:
Enlightenment, history of science, history of philosophy, Encyclopédie ou dictionnaire universel raisonné des sciences, des arts et des métiers, the Commission of National Education, the Polish-Lithuanian CommonwealthBibliografia
Alembert J. le Rond d’, Discours préliminaire de l’Encyclopédie, w: Œuvres complètes de d’Alembert, ed. A. Belin, t. 1, Paris 1821; repr. Genève: Slatkine 1967, toż jako: Wstęp do „Encyklopedii”, przekł. J. Hartwig, Warszawa 1954.
Alembert J. le Rond d’, Essai sur les éléments de philosophie, w: Œuvres complètes de d’Alembert, ed. A. Belin, t. 1, Paris 1821; repr. Genève: Slatkine 1967.
Arti, scienze e lavoro nell’età dell’Illuminismo. La filosofia dell’Encyclopédie, ed. P. Quintili, Roma 1995.
Bartkiewicz K., Obraz dziejów ojczystych w świadomości historycznej w Polsce doby Oświecenia, Poznań 1979.
Buck A., Die „Studia humanitatis” und ihre Methode, „Bibliothèque d’Humanisme et Renaissance” 1959, 21, s. 273–290.
Buffier C., Cours de sciences sur des principes nouveaux et simples, pour former la langage, l’esprit et le coeur dans l’usage ordinaire de la vie, Paris 1732; repr. Genève 1971.
M. Chamcówna, K. Mrozowska, Dzieje Uniwersytetu Jagiellońskiego w latach 1765–1850, t. 2, cz. 1, Kraków 1965.
Chróścikowski S., Fizyka doświadczeniami potwierdzona, Warszawa 1764.
Condillac É.B., Cours d’études pour l’instruction du prince de Parme (t. I–XVI. Parma [właśc. Paris] 1775).
Condillac É.B., Essai sur l’origine des connaissances humaines, t. 1–2, Amsterdam 1746; toż jako O pochodzeniu poznania ludzkiego, przekł. K. Brończyk, Kraków 1952.
Condillac É.B., La Logique ou les premiers développements de l’art de penser, Paris 1780; toż jako: Logika czyli pierwsze zasady sztuki myślenia, dzieło elementarne... na żądanie bywszej Komisji Edukacyjnej Narodowej dla szkół publicznych napisane i od niej aprobowane, a teraz z przydatkiem niektórych objaśnień i przypisów przez Jana Znoskę z francuskiego na polski język przełożone, Wilno 1802, 3 wyd. – 1819; pod red. T. Kotarbińskiego, Warszawa 1952.
Condillac É.B. Œuvres philosophiques de Condillac, t. 1–3, ed. G. Le Roy, Paris 1947–1951.
Condillac É.B., Traité des sensations , Paris 1754; toż jako Traktat o wrażeniach zmysłowych, przekł. A. Lange, Warszawa 1887; Traktat o wrażeniach, przekł. W. Wojciechowska, Warszawa 1958.
Crousaz J.-P. de, Système de Reflexion qui peuvent contribuer à la netteté et àl’étendue de nos connaissances, ou Nouvel Essai de Logique, Amsterdam 1712, toż jako: La logique, ou systeme de réflexions, qui peuvent contribuer à la netteté et l’étendue de nos connaissances reflexions, t. 1–3, Amsterdam 1720; Logicae systema, t.1–2, Genevae 1724.
Darnton R., The epistemological strategy of the Encyclopédie, Wolfenbüttel 1983.
Domański J., Czym były „studia humanitatis”? Leonarda Bruniego „De studiis et litteris” (1422–1425), „Odrodzenie i Reformacja w Polsce” 1999, 43, s. 7–28.
Du Marsais C., Logique et principes de grammaire, Paris 1769; przedr. t. 1–2, Paris 1971.
Encyclopédie ou dictionnaire universel raisonné des sciences, des arts et des métiers, par une société de gens de lettres. Mis en ordre et publié par. [Denis] Diderot et quant à la partie mathématique par ... [Jean le Rond] D’Alembert, t. 1–35, Paris 1751–1780; przedr. Stuttgart 1966–1995.
Frängsmyr T., The Structure of Knowledge. Classifications of Science and Learning since the Renaissance, Berkeley, 2001.
Fuaroli M., La Querelle des Anciens et des Modernes, Paris 2001.
Furon R., Les sciences de la Terre, w: Histoire Génerale des Sciences, t. 2 : La Science moderne (de 1450 à 1800), ed. R. Taton, Paris 1958.
Genovesi A., Elementorum artis logico-criticae libri V, Venetia 1745; Varsaviae 1771.
Grabski A.F., Myśl historyczna polskiego Oświecenia, Warszawa 1976; Grell Ch., Le dix-huitième siècle et l’antiquité en France. 1680 – 1789, t. 1–2, Oxford 1995.
Hajduk Z., Filozofia przyrody Isaaca Newtona, „Studia Philosophiae Christianae” 1988, 24, nr 2, s. 115–129.
Hajduk Z., Racjonalna rekonstrukcja filozofii przyrody Isaaca Newtona, w: Oblicza filozofii XVII wieku, red. S. Janeczek, Lublin 2008, s. 423–440.
Halpern (Myślicki) I., Rzekoma i prawdziwa klasyfikacja wiedzy d’Alemberta, „Przegląd Filozoficzny” 1918, 21, s. 65–97.
Hampton J., Nicolas-Antoine Boulanger et la science de son temps, Genève 1955.
Hankins T.L., Jean d’Alembert. Science and the Enlightenment, Oxford 1970.
Hayes J.C., Plagiarism and Legitimation in Eighteenth-Century France, „The Eighteenth Century” 1993, 24, nr 2, s. 115–131.
Granat W., Dogmatyka katolicka, t. 5, Lublin 1965.
Guyénot E., Les sciences de la vie aux XVIIe et XVIIIe siècles. L`idée d`évolution, Paris 1957.
Howell W.S., Eighteenth-Century British Logic and Rhetoric, Princeton 1971.
Hube M., Wstęp do fizyki do szkół narodowych, Kraków 1783.
Iwaszkiewiczowa Z., Nauczanie arytmetyki w szkołach Komisji Edukacji Narodowej, w: Epoka wielkiej reformy. Studia i materiały do dziejów oświaty w Polsce XVIII wieku, red. S. Łempicki, oprac. S. Kot, Lwów 1923.
Janeczek S., Antoni Popławski SchP a problem religii w szkołach Komisji Edukacji Narodowej, w: W kręgu dziejów Kościoła i rodziny franciszkańskiej, red. R. Prejs, Warszawa 1999, s. 99–114.
Janeczek S., Czym była oświeceniowa „philosophia recentiorum”, „Kwartalnik Filozoficzny” 1998, 26, z. 1, s. 115–128.
Janeczek S., Dydaktyka logiki w szkołach KEN a koncepcja logiki w „Wielkiej Encyklopedii Francuskiej”, „Rocznik Historii Filozofii Polskiej” 2011/2012, 4/5, s. 105–134.
Janeczek S., Geneza nowożytnego arystotelizmu chrześcijańskiego, w: Oblicza filozofii XVII wieku, red. S. Janeczek, Lublin 2008, s. 477–512.
Janeczek S., Jeszcze raz o dydaktyce logiki w oświacie Komisji Edukacji Narodowej. Ujęcie É.B. de Condillaca a przepisy i praktyka szkolna, w: W kierunku filozofii klasycznej inspiracje i kontynuacje. Księga jubileuszowa ofiarowana Profesorowi Edwardowi Nieznańskiemu, red. J. Krokos, K. Świętorzecka, R. Tomanek, Warszawa 2008, s. 471–483.
Janeczek S., Kartezjanizm teorii nauki É. Condillaca, w: Filozofia XVII wieku i jej kontynuacje, red. Z. Drozdowicz, Poznań 2009, s. 203–209.
Janeczek S., Koncepcja logiki w „Wielkiej Encyklopedii Francuskiej”. Studium z historii recepcji, „Studia Philosophiae Christianae” 2010, nr 2, s. 5–24.
Janeczek S., Kontekst filozoficzny dydaktyki przyrodoznawstwa w szkołach Komisji Edukacji Narodowej (w druku).
Janeczek S., Logika czy epistemologia? Historycznofilozoficzne uwarunkowania nowożytnej koncepcji logiki, Lublin 2003.
Janeczek S., Oświeceniowa kultura naukowa w kontekście filozoficznym. Z dziejów Komisji Edukacji Narodowej, „Rocznik Filozoficzne” (w druku 2015).
Janeczek S., Prepozytywizm filozofii Jean le Rond d’Alemberta?, „Zeszyty Naukowe KUL” 2012, 55, nr 2(218), s. 3–24.
Janeczek S., Przejawy refleksji metafizycznej w filozofii Étienne’a Bennota de Condillaca (1715–1780), w: Z dziejów filozoficznej refleksji nad człowiekiem. Księga pamiątkowa ku czci Profesora Jana Czerkawskiego (1939–2007), Lublin 2007, s. 257–274.
Janeczek S., Przyrodoznawstwo w polskim szkolnictwie kościelnym okresu oświecenia, „Roczniki Filozoficzne” 1993, 41, z. 3, s. 87–109. Janeczek S., Z dziejów dydaktyki logiki w szkołach KEN. Claude Buffier SJ, „Roczniki Filozoficzne” 2008, 56, z. 2, s. 83–99.
Janeczek S., Z dziejów kultury naukowej. Koncepcja nauki Jean le Rond d’Alemberta, „Roczniki Kulturoznawcze” 2013, 4, nr 1, s. 59–92.
Janeczek S., Z dziejów nowożytnej koncepcji logiki. Propagatorzy poglądów J. Locke’a, „Kwartalnik Filozoficzny” 2008, z. 4, s. 102–105.
Jodkowski K., Nienaukowy fundament nauki, „Lectiones & Acroases Philosophicae, 2013, 6: Granice nauki, s. 70–73.
Kapitza P.K., Ein bürgerlicher Krieg in der gelehrten Welt. Zur Geschichte der Querelle des Anciens et des Modernes in Deutschland, München 1981. Kenntnisse von natürlichen Dingen zum Gebrauche der studierenden Jugend in den kaiserl. königl. Staaten, Wien 1781.
Kluk K., Botanika dla szkół narodowych, Warszawa 1785. Kluk K., Czempiński P., Zoologia czyli zwierzętopismo dla szkół narodowych, Warszawa 1789.
Kołłątaj H., Rozbiór krytyczny zasad historii początkowej wszystkich ludów, Warszawa 1971.
Komisja Edukacji Narodowej i jej szkoły w Koronie 1773–1794, wyd. T. Wierzbowski, Warszawa 1901–1915. Komisja Edukacji Narodowej (pisma Komisji i o Komisji). Wybór źródeł, wyd. S. Tync, Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich 1954
Komorowski P., Historia powszechna w polskim piśmiennictwie naukowym czasów stanisławowskich i jej rola w edukacji narodowej, Warszawa 1992.
Konarski S., Ustawy szkolne, przekł. W. Germain, Kraków 1925. Książka pamiątkowa ku uczczeniu trzechsetniej rocznicy założenia Gimnazjum Św. Anny w Krakowie, Kraków 1888.
Kwiatkowski T., Filozofia polska w szkołach Komisji Edukacji Narodowej, „Studia Filozoficzne” 1973, nr 10(95), s. 3–20.
Kwiatkowski T., Logika w programie szkół Komisji Edukacji Narodowej, w: Ze studiów nad Komisją Edukacji Narodowej i szkolnictwem na Lubelszczyźnie. Rozprawy i artykuły, Lublin 1973, s. 167–223.
Kukulski Z., Pierwsi nauczyciele świeccy w Wydziałowej Szkole Lubelskiej w dobie Komisji Edukacji Narodowej, Lublin 1939.
La Querelle des Anciens et des Modernes. XVIIe–XVIIIe siècles, ed. A.-M. Lecoq, Paris 2001.
Le Clerc J., Logica sive ars ratiocinandi. Logica, Ontologia, Pneumatologia, t. 1–2, Amstelodami 1692.
Lévy J., D’Alembert et l’astronomie, „Revue Dix-huitième siècle” 1984, 16, s. 47–54;
Logiques de Condillac et Dumarsais réunies, en faveur des personnes qui veulent acquérir la connaissance de dux méthodes logiques, analyse et synthèse, Paris 1822.
Lovejoy A.O., Wielki łańcuch bytu. Studium z dziejów idei, przekł. A. Przybysławski, Warszawa 1999.
Lubieniecka J., Towarzystwo do Ksiąg Elementarnych, Warszawa 1960.
Lynch J., The Perfectly Acceptable Practice of Literary Theft: Plagiarism, Copyright, and the Eighteenth Century, „Colonial Williamsburg. The Journal of the Colonial Williamsburg Foundation” 2002–2003, 24, nr 4, s. 51–54.
Majorek Cz., Książki szkolne Komisji Edukacji Narodowej, Warszawa 1975. Majorek Cz., Nauczyciele szkół Komisji Edukacji Narodowej wobec podręczników do nauczania matematyki, „Rocznik Naukowo-Dydaktyczny”. Prace Historyczne 1974, z. 7, s. 49–62.
Musschenbroek P. van, Introductio ad philosophiam naturalem, t. 1–2, Lugduni 1762.
Musschenbroek P. van, Institutiones physicae, Lugduni Batavorum 1748.
Musschenbroek P. van, Physicae experimentalis, et geometricae, magnitudinae terrae, cohaerentia corporum firmorum disserationes; ut et ephemerides meteorologicae ultraiectinae, Lugduni Batavorom 1729.
Nollet J.A., Leçons de physique expérimentale, t. 1–6, Paris 1743–1764. Opałek K., Prawo natury u polskich fizjokratów, Warszawa 1953.
Pleśniarski B., Nauki filozoficzne w szkołach Komisji Edukacji Narodowej, „Acta Universitatis Nicolai Copernici. Nauki humanistyczno-społeczne. Pedagogika” 1974, z. 4(65), s. 47–68.
Pluche N.-A., Histoire du ciel où l’on recherche l’origine de l’dolâtrie et les méprises de la philosophie sur la formation et sur les influences des corps célestes, t. 1–2, Paris 1711–17402.
Pluche N.-A., Le spectacle de la nature, ou Entretiens sur les particularités de l’histoire naturelle, qui ont paru les plus propres à rendre les jeunes-gens curieux, & à leur former l’esprit, t. 1–8, 2 ed. Paris 1732–1752.
Protokoły posiedzeń Towarzystwa do Ksiąg Elementarnych, wyd. T. Wierzbowski, 1908.
Popławski A., O rozporządzeniu i wydoskonaleniu edukacji obywatelskiej projekt Prześwietnej Komisji Edukacji Narodowej korony Polskiej i W. Ks. lit. w marcu 1774 podany, Warszawa 1775; toż w: tenże, Pisma pedagogiczne, wyd. S. Tync, Wrocław 1957, s. 5–100.
Risse W., Die Logik der Neuzeit, t. 2, 1640-1780, Stuttgart 1970, s. 546-549. Romanowski M., Matematyka w szkołach wydziałowych i podwydziałowych na terenie Korony w dobie Komisji Edukacji Narodowej, „Studia i Materiały z Dziejów Nauki Polskiej”, ser. C, 1974, z. 19, s. 39–67.
Sadrin P., Nicolas-Antoine Boulanger (1722–1759) ou avant nous le déluge, Oxford 1986.
Seguin M.S., Science et religion dans la pensér française du XVIIIe siècle. Le mythe du Déluge universel, Paris 2001. Starzyński W., Kartezjańskie motywy filozofii oczywistości. Analiza hasła „Evidence” Wielkiej Encyklopedii Francuskiej autorstwa François Quesnaya, „Archiwum Historii Filozofii i Myśli Społecznej” 2008, 53, s. 65–92.
Stasiewicz I., Poglądy na naukę w Polsce okresu Oświecenia na tle ogólnoeuropejskim, Wrocław 1967.
Śmierzchalski Z., Fizyka doświadczalna jako dziedzina filozofii w okresie oświecenia w Polsce na przykładzie dzieł Józefa Rogalińskiego (1728–1802), Kraków 1998.
Tatarkiewicz W., Droga do filozofii i inne rozprawy filozoficzne, t. 1, Warszawa 1971.
Tync S., Nauka moralna w szkołach Komisji Edukacji Narodowej, Kraków 1922.
Ustawodawstwo szkolne za czasów Komisji Edukacji Narodowej. Rozporządzenia, ustawy pedagogiczne i organizacyjne (1773–1793), wyd. J. Lewicki, Kraków 1925.
Więsław W., Matematyka polska epoki Oświecenia, Warszawa 2007.
Wojciechowska W., Sensualizm Condillaca, w: Szkice filozoficzne. Romanowi Ingardenowi w darze, red. Z. Żarnecka, Warszawa 1964, s. 185–207.
Wolff Ch., Philosophia rationalis sive logica, methodo scientifica pertractatum ad usum scientiarum atque vitae aptata, Francofurti 1728; toż ed. J. École, Hildesheim 1984.
Żeleńska-Chełkowska A., Kołłątajowskie koncepcje organizacji uniwersytetu, w: W kręgu wielkiej reformy. Sesja naukowa w Uniwersytecie Jagiellońskim w dwusetną rocznicę powstania Komisji Edukacji narodowej 24–26 października 1973, red. K. Mrozowska, R. Dutkowa, Kraków 1977, s. 121–132.
Alembert J. le Rond d’, Essai sur les éléments de philosophie, w: Œuvres complètes de d’Alembert, ed. A. Belin, t. 1, Paris 1821; repr. Genève: Slatkine 1967.
Arti, scienze e lavoro nell’età dell’Illuminismo. La filosofia dell’Encyclopédie, ed. P. Quintili, Roma 1995.
Bartkiewicz K., Obraz dziejów ojczystych w świadomości historycznej w Polsce doby Oświecenia, Poznań 1979.
Buck A., Die „Studia humanitatis” und ihre Methode, „Bibliothèque d’Humanisme et Renaissance” 1959, 21, s. 273–290.
Buffier C., Cours de sciences sur des principes nouveaux et simples, pour former la langage, l’esprit et le coeur dans l’usage ordinaire de la vie, Paris 1732; repr. Genève 1971.
M. Chamcówna, K. Mrozowska, Dzieje Uniwersytetu Jagiellońskiego w latach 1765–1850, t. 2, cz. 1, Kraków 1965.
Chróścikowski S., Fizyka doświadczeniami potwierdzona, Warszawa 1764.
Condillac É.B., Cours d’études pour l’instruction du prince de Parme (t. I–XVI. Parma [właśc. Paris] 1775).
Condillac É.B., Essai sur l’origine des connaissances humaines, t. 1–2, Amsterdam 1746; toż jako O pochodzeniu poznania ludzkiego, przekł. K. Brończyk, Kraków 1952.
Condillac É.B., La Logique ou les premiers développements de l’art de penser, Paris 1780; toż jako: Logika czyli pierwsze zasady sztuki myślenia, dzieło elementarne... na żądanie bywszej Komisji Edukacyjnej Narodowej dla szkół publicznych napisane i od niej aprobowane, a teraz z przydatkiem niektórych objaśnień i przypisów przez Jana Znoskę z francuskiego na polski język przełożone, Wilno 1802, 3 wyd. – 1819; pod red. T. Kotarbińskiego, Warszawa 1952.
Condillac É.B. Œuvres philosophiques de Condillac, t. 1–3, ed. G. Le Roy, Paris 1947–1951.
Condillac É.B., Traité des sensations , Paris 1754; toż jako Traktat o wrażeniach zmysłowych, przekł. A. Lange, Warszawa 1887; Traktat o wrażeniach, przekł. W. Wojciechowska, Warszawa 1958.
Crousaz J.-P. de, Système de Reflexion qui peuvent contribuer à la netteté et àl’étendue de nos connaissances, ou Nouvel Essai de Logique, Amsterdam 1712, toż jako: La logique, ou systeme de réflexions, qui peuvent contribuer à la netteté et l’étendue de nos connaissances reflexions, t. 1–3, Amsterdam 1720; Logicae systema, t.1–2, Genevae 1724.
Darnton R., The epistemological strategy of the Encyclopédie, Wolfenbüttel 1983.
Domański J., Czym były „studia humanitatis”? Leonarda Bruniego „De studiis et litteris” (1422–1425), „Odrodzenie i Reformacja w Polsce” 1999, 43, s. 7–28.
Du Marsais C., Logique et principes de grammaire, Paris 1769; przedr. t. 1–2, Paris 1971.
Encyclopédie ou dictionnaire universel raisonné des sciences, des arts et des métiers, par une société de gens de lettres. Mis en ordre et publié par. [Denis] Diderot et quant à la partie mathématique par ... [Jean le Rond] D’Alembert, t. 1–35, Paris 1751–1780; przedr. Stuttgart 1966–1995.
Frängsmyr T., The Structure of Knowledge. Classifications of Science and Learning since the Renaissance, Berkeley, 2001.
Fuaroli M., La Querelle des Anciens et des Modernes, Paris 2001.
Furon R., Les sciences de la Terre, w: Histoire Génerale des Sciences, t. 2 : La Science moderne (de 1450 à 1800), ed. R. Taton, Paris 1958.
Genovesi A., Elementorum artis logico-criticae libri V, Venetia 1745; Varsaviae 1771.
Grabski A.F., Myśl historyczna polskiego Oświecenia, Warszawa 1976; Grell Ch., Le dix-huitième siècle et l’antiquité en France. 1680 – 1789, t. 1–2, Oxford 1995.
Hajduk Z., Filozofia przyrody Isaaca Newtona, „Studia Philosophiae Christianae” 1988, 24, nr 2, s. 115–129.
Hajduk Z., Racjonalna rekonstrukcja filozofii przyrody Isaaca Newtona, w: Oblicza filozofii XVII wieku, red. S. Janeczek, Lublin 2008, s. 423–440.
Halpern (Myślicki) I., Rzekoma i prawdziwa klasyfikacja wiedzy d’Alemberta, „Przegląd Filozoficzny” 1918, 21, s. 65–97.
Hampton J., Nicolas-Antoine Boulanger et la science de son temps, Genève 1955.
Hankins T.L., Jean d’Alembert. Science and the Enlightenment, Oxford 1970.
Hayes J.C., Plagiarism and Legitimation in Eighteenth-Century France, „The Eighteenth Century” 1993, 24, nr 2, s. 115–131.
Granat W., Dogmatyka katolicka, t. 5, Lublin 1965.
Guyénot E., Les sciences de la vie aux XVIIe et XVIIIe siècles. L`idée d`évolution, Paris 1957.
Howell W.S., Eighteenth-Century British Logic and Rhetoric, Princeton 1971.
Hube M., Wstęp do fizyki do szkół narodowych, Kraków 1783.
Iwaszkiewiczowa Z., Nauczanie arytmetyki w szkołach Komisji Edukacji Narodowej, w: Epoka wielkiej reformy. Studia i materiały do dziejów oświaty w Polsce XVIII wieku, red. S. Łempicki, oprac. S. Kot, Lwów 1923.
Janeczek S., Antoni Popławski SchP a problem religii w szkołach Komisji Edukacji Narodowej, w: W kręgu dziejów Kościoła i rodziny franciszkańskiej, red. R. Prejs, Warszawa 1999, s. 99–114.
Janeczek S., Czym była oświeceniowa „philosophia recentiorum”, „Kwartalnik Filozoficzny” 1998, 26, z. 1, s. 115–128.
Janeczek S., Dydaktyka logiki w szkołach KEN a koncepcja logiki w „Wielkiej Encyklopedii Francuskiej”, „Rocznik Historii Filozofii Polskiej” 2011/2012, 4/5, s. 105–134.
Janeczek S., Geneza nowożytnego arystotelizmu chrześcijańskiego, w: Oblicza filozofii XVII wieku, red. S. Janeczek, Lublin 2008, s. 477–512.
Janeczek S., Jeszcze raz o dydaktyce logiki w oświacie Komisji Edukacji Narodowej. Ujęcie É.B. de Condillaca a przepisy i praktyka szkolna, w: W kierunku filozofii klasycznej inspiracje i kontynuacje. Księga jubileuszowa ofiarowana Profesorowi Edwardowi Nieznańskiemu, red. J. Krokos, K. Świętorzecka, R. Tomanek, Warszawa 2008, s. 471–483.
Janeczek S., Kartezjanizm teorii nauki É. Condillaca, w: Filozofia XVII wieku i jej kontynuacje, red. Z. Drozdowicz, Poznań 2009, s. 203–209.
Janeczek S., Koncepcja logiki w „Wielkiej Encyklopedii Francuskiej”. Studium z historii recepcji, „Studia Philosophiae Christianae” 2010, nr 2, s. 5–24.
Janeczek S., Kontekst filozoficzny dydaktyki przyrodoznawstwa w szkołach Komisji Edukacji Narodowej (w druku).
Janeczek S., Logika czy epistemologia? Historycznofilozoficzne uwarunkowania nowożytnej koncepcji logiki, Lublin 2003.
Janeczek S., Oświeceniowa kultura naukowa w kontekście filozoficznym. Z dziejów Komisji Edukacji Narodowej, „Rocznik Filozoficzne” (w druku 2015).
Janeczek S., Prepozytywizm filozofii Jean le Rond d’Alemberta?, „Zeszyty Naukowe KUL” 2012, 55, nr 2(218), s. 3–24.
Janeczek S., Przejawy refleksji metafizycznej w filozofii Étienne’a Bennota de Condillaca (1715–1780), w: Z dziejów filozoficznej refleksji nad człowiekiem. Księga pamiątkowa ku czci Profesora Jana Czerkawskiego (1939–2007), Lublin 2007, s. 257–274.
Janeczek S., Przyrodoznawstwo w polskim szkolnictwie kościelnym okresu oświecenia, „Roczniki Filozoficzne” 1993, 41, z. 3, s. 87–109. Janeczek S., Z dziejów dydaktyki logiki w szkołach KEN. Claude Buffier SJ, „Roczniki Filozoficzne” 2008, 56, z. 2, s. 83–99.
Janeczek S., Z dziejów kultury naukowej. Koncepcja nauki Jean le Rond d’Alemberta, „Roczniki Kulturoznawcze” 2013, 4, nr 1, s. 59–92.
Janeczek S., Z dziejów nowożytnej koncepcji logiki. Propagatorzy poglądów J. Locke’a, „Kwartalnik Filozoficzny” 2008, z. 4, s. 102–105.
Jodkowski K., Nienaukowy fundament nauki, „Lectiones & Acroases Philosophicae, 2013, 6: Granice nauki, s. 70–73.
Kapitza P.K., Ein bürgerlicher Krieg in der gelehrten Welt. Zur Geschichte der Querelle des Anciens et des Modernes in Deutschland, München 1981. Kenntnisse von natürlichen Dingen zum Gebrauche der studierenden Jugend in den kaiserl. königl. Staaten, Wien 1781.
Kluk K., Botanika dla szkół narodowych, Warszawa 1785. Kluk K., Czempiński P., Zoologia czyli zwierzętopismo dla szkół narodowych, Warszawa 1789.
Kołłątaj H., Rozbiór krytyczny zasad historii początkowej wszystkich ludów, Warszawa 1971.
Komisja Edukacji Narodowej i jej szkoły w Koronie 1773–1794, wyd. T. Wierzbowski, Warszawa 1901–1915. Komisja Edukacji Narodowej (pisma Komisji i o Komisji). Wybór źródeł, wyd. S. Tync, Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich 1954
Komorowski P., Historia powszechna w polskim piśmiennictwie naukowym czasów stanisławowskich i jej rola w edukacji narodowej, Warszawa 1992.
Konarski S., Ustawy szkolne, przekł. W. Germain, Kraków 1925. Książka pamiątkowa ku uczczeniu trzechsetniej rocznicy założenia Gimnazjum Św. Anny w Krakowie, Kraków 1888.
Kwiatkowski T., Filozofia polska w szkołach Komisji Edukacji Narodowej, „Studia Filozoficzne” 1973, nr 10(95), s. 3–20.
Kwiatkowski T., Logika w programie szkół Komisji Edukacji Narodowej, w: Ze studiów nad Komisją Edukacji Narodowej i szkolnictwem na Lubelszczyźnie. Rozprawy i artykuły, Lublin 1973, s. 167–223.
Kukulski Z., Pierwsi nauczyciele świeccy w Wydziałowej Szkole Lubelskiej w dobie Komisji Edukacji Narodowej, Lublin 1939.
La Querelle des Anciens et des Modernes. XVIIe–XVIIIe siècles, ed. A.-M. Lecoq, Paris 2001.
Le Clerc J., Logica sive ars ratiocinandi. Logica, Ontologia, Pneumatologia, t. 1–2, Amstelodami 1692.
Lévy J., D’Alembert et l’astronomie, „Revue Dix-huitième siècle” 1984, 16, s. 47–54;
Logiques de Condillac et Dumarsais réunies, en faveur des personnes qui veulent acquérir la connaissance de dux méthodes logiques, analyse et synthèse, Paris 1822.
Lovejoy A.O., Wielki łańcuch bytu. Studium z dziejów idei, przekł. A. Przybysławski, Warszawa 1999.
Lubieniecka J., Towarzystwo do Ksiąg Elementarnych, Warszawa 1960.
Lynch J., The Perfectly Acceptable Practice of Literary Theft: Plagiarism, Copyright, and the Eighteenth Century, „Colonial Williamsburg. The Journal of the Colonial Williamsburg Foundation” 2002–2003, 24, nr 4, s. 51–54.
Majorek Cz., Książki szkolne Komisji Edukacji Narodowej, Warszawa 1975. Majorek Cz., Nauczyciele szkół Komisji Edukacji Narodowej wobec podręczników do nauczania matematyki, „Rocznik Naukowo-Dydaktyczny”. Prace Historyczne 1974, z. 7, s. 49–62.
Musschenbroek P. van, Introductio ad philosophiam naturalem, t. 1–2, Lugduni 1762.
Musschenbroek P. van, Institutiones physicae, Lugduni Batavorum 1748.
Musschenbroek P. van, Physicae experimentalis, et geometricae, magnitudinae terrae, cohaerentia corporum firmorum disserationes; ut et ephemerides meteorologicae ultraiectinae, Lugduni Batavorom 1729.
Nollet J.A., Leçons de physique expérimentale, t. 1–6, Paris 1743–1764. Opałek K., Prawo natury u polskich fizjokratów, Warszawa 1953.
Pleśniarski B., Nauki filozoficzne w szkołach Komisji Edukacji Narodowej, „Acta Universitatis Nicolai Copernici. Nauki humanistyczno-społeczne. Pedagogika” 1974, z. 4(65), s. 47–68.
Pluche N.-A., Histoire du ciel où l’on recherche l’origine de l’dolâtrie et les méprises de la philosophie sur la formation et sur les influences des corps célestes, t. 1–2, Paris 1711–17402.
Pluche N.-A., Le spectacle de la nature, ou Entretiens sur les particularités de l’histoire naturelle, qui ont paru les plus propres à rendre les jeunes-gens curieux, & à leur former l’esprit, t. 1–8, 2 ed. Paris 1732–1752.
Protokoły posiedzeń Towarzystwa do Ksiąg Elementarnych, wyd. T. Wierzbowski, 1908.
Popławski A., O rozporządzeniu i wydoskonaleniu edukacji obywatelskiej projekt Prześwietnej Komisji Edukacji Narodowej korony Polskiej i W. Ks. lit. w marcu 1774 podany, Warszawa 1775; toż w: tenże, Pisma pedagogiczne, wyd. S. Tync, Wrocław 1957, s. 5–100.
Risse W., Die Logik der Neuzeit, t. 2, 1640-1780, Stuttgart 1970, s. 546-549. Romanowski M., Matematyka w szkołach wydziałowych i podwydziałowych na terenie Korony w dobie Komisji Edukacji Narodowej, „Studia i Materiały z Dziejów Nauki Polskiej”, ser. C, 1974, z. 19, s. 39–67.
Sadrin P., Nicolas-Antoine Boulanger (1722–1759) ou avant nous le déluge, Oxford 1986.
Seguin M.S., Science et religion dans la pensér française du XVIIIe siècle. Le mythe du Déluge universel, Paris 2001. Starzyński W., Kartezjańskie motywy filozofii oczywistości. Analiza hasła „Evidence” Wielkiej Encyklopedii Francuskiej autorstwa François Quesnaya, „Archiwum Historii Filozofii i Myśli Społecznej” 2008, 53, s. 65–92.
Stasiewicz I., Poglądy na naukę w Polsce okresu Oświecenia na tle ogólnoeuropejskim, Wrocław 1967.
Śmierzchalski Z., Fizyka doświadczalna jako dziedzina filozofii w okresie oświecenia w Polsce na przykładzie dzieł Józefa Rogalińskiego (1728–1802), Kraków 1998.
Tatarkiewicz W., Droga do filozofii i inne rozprawy filozoficzne, t. 1, Warszawa 1971.
Tync S., Nauka moralna w szkołach Komisji Edukacji Narodowej, Kraków 1922.
Ustawodawstwo szkolne za czasów Komisji Edukacji Narodowej. Rozporządzenia, ustawy pedagogiczne i organizacyjne (1773–1793), wyd. J. Lewicki, Kraków 1925.
Więsław W., Matematyka polska epoki Oświecenia, Warszawa 2007.
Wojciechowska W., Sensualizm Condillaca, w: Szkice filozoficzne. Romanowi Ingardenowi w darze, red. Z. Żarnecka, Warszawa 1964, s. 185–207.
Wolff Ch., Philosophia rationalis sive logica, methodo scientifica pertractatum ad usum scientiarum atque vitae aptata, Francofurti 1728; toż ed. J. École, Hildesheim 1984.
Żeleńska-Chełkowska A., Kołłątajowskie koncepcje organizacji uniwersytetu, w: W kręgu wielkiej reformy. Sesja naukowa w Uniwersytecie Jagiellońskim w dwusetną rocznicę powstania Komisji Edukacji narodowej 24–26 października 1973, red. K. Mrozowska, R. Dutkowa, Kraków 1977, s. 121–132.
Janeczek, S. (2020). KOMISJA EDUKACJI NARODOWEJ A ENCYKLOPEDIA, ALBO SŁOWNIK ROZUMOWANY NAUK, SZTUK I RZEMIOSŁ (CZ. 2. WYMIAR DYDAKTYCZNY). Zeszyty Naukowe Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego Jana Pawła II, 59(2), 3–22. Pobrano z https://czasopisma.kul.pl/index.php/znkul/article/view/11376
Stanisław Janeczek
Licencja
Czasopismo zapewnia bezpłatny i otwarty dostęp (ang. open access) do całej zawartości.
Teksty opublikowane w tomach 3/2018 - 4/2023 udostępnione są na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa - Użycie niekomercyjne - Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
Od tomu 1/2024 teksty udostępniane są na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa CC BY 4.0.
