KOMISJA EDUKACJI NARODOWEJ A ENCYKLOPEDIA, ALBO SŁOWNIK ROZUMOWANY NAUK, SZTUK I RZEMIOSŁ (CZ. 1. WYMIAR WYCHOWAWCZY)
Stanisław Janeczek
Abstrakt
This paper combines on the one hand the educational ideals and didactics in the schools of the Polish–Lithuanian Commonwealth reformed by the Commission of National Education (1773), and on the other hand one of the most representative testimonies of the then intellectual culture, i.e. Encyclopédie ou dictionnaire universel raisonné des sciences, des arts et des métiers, published in the years 1751–1780. The activity of the Commission, likewise its preceding reforms carried out in the Commonwealth in church schooling in the mid-eighteenth century, correspond with analogous changes in Europe, their specific example manifestation Encyclopédie. Their spirit was similar, it sought to reconcile modern utilitarianism – appropriate to the needs of absolutist states, which had taken the concern for education from religious groups – with an integral vision of school. In this vision, the fundamental elements was moral formation combined with religious formation. Despite some manifestations of certain rationalism and naturalism, in line with the spirit of the epoch, rather more typical of Encyclopédie than the Commission’s schooling, religion remained the foundation of morality, and the latter was the ground of the social order.
Słowa kluczowe:
Enlightenment, education, Encyclopédie ou dictionnaire universel raisonné des sciences, des arts et des métiers, Commission of National Education, the Polish–Lithuanian CommonwealthBibliografia
Aufklärung als Mission, hrsg. W. Schneiders, Marburg 1993. Bartnicka K., Działalność edukacyjna Jana Śniadeckiego, Wrocław 1980.
Blom Ph., Das vernünftige Ungeheuer. Diderot, d’Alembert, de Jaucourt und die Große Enzyklopädie, Frankfurt am Main 2005.
Blom Ph., Enlightening the World Encyclopédie, the Book that Changed the Course of History, New York 2005. Bluche F., Le Despotisme éclaire, Paris 1968.
Błachnio J.R., Idealizm niemiecki i filozofia narodowa w polskiej myśli chrześcijańskiej lat 1831–1863, Bydgoszcz 1994.
Błachnio J.R., Poglądy filozoficzne Eleonory Ziemięckiej na tle sporów ideowych połowy XIX wieku, Bydgoszcz 1997.
Błachnio J.R., System filozofii katolickiej „Przeglądu Poznańskiego”, Bydgoszcz 2001. Wielomski A., Filozofia polityczna francuskiego tradycjonalizmu 1789–1830, Kraków 2003.
Boguslavskij V.M., Filosofia v „Enciklopedii” Didro i Dalambera, Moskva 1994. Brodeur-Girard S., Influences et représentations des jésuites dans L’Encyclopédie de Diderot et d’Alembert, Lille 2011.
Bruch R., Ethik und Naturrecht im deutschen Katholizismus des 18. Jahrhunderts. Von Tugendethik zur Pflichtethik, Tübingen 1997.
Buffier C., Cours de sciences sur des principes nouveaux et simples, pour former la langage, l’esprit et le coeur dans l’usage ordinaire de la vie, Paris 1732; repr. Cours de sciences. Sur des principes nouveaux et simples pour fromer le langage, l’esprit et le coeur, dans l’usage ordinaire de la vie, suivi de Homère en arbitrage, Genève 1971.
Butterwick-Pawlikowski R., Między Oświeceniem a katolicyzmem, czyli o katolickim oświecenia i oświeconym katolicyzmie, „Wiek Oświecenia” 2014, 30, s. 11–55.
Chambers E., Cyclopaedia, or an Universal Dictionary of Arts and Sciences: Containing an Explanation of the Terms, and an Account of the Several Subjects, in the Liberal and Mechanical Arts, and the Sciences, Human and Divine; Intended as a Course of Ancient and Modern Learning, t. 1–2, London 1728; toż: jako: Ephraim Chambers Cyclopaedia, w: The Encyclopaedic Dictionary in the Eighteenth Century. Architecture, Arts and Crafts, t. 2, ed. T.M. Russell, Aldershot 1997.
Chamcówna M., Uniwersytet Jagielloński w dobie Komisji Edukacji Narodowej, t. 1: Szkoła Główna Koronna w okresie wizyty i rektoratu Hugona Kołłątaja 1777–1786, Wrocław 1957.
Chaunu P., Cywilizacja wieku Oświecenia, przekł. E. Bąkowska, Warszawa 1993. Cisło W., Die Religionskritik der französischen Enzyklopädisten, Frankfurt am Main 2001.
Compère M.-M., Au Collège au Lycée (1500–1850). Généalogie de l’enseignement secondaire français, Paris 1985.
Dagen J., L’histoire de l’esprit humain dans la pensée française de Fontenelle à Condorcet, Paris 1977; Dainville F. de, L’éducation des Jésuites (XVIe–XVIIIe siècles), ed. M.M. Compère, Paris 1978.
Darnton R., The Business of Enlightenment. A Publishing History of the „Encyclopédie” 1775–1800, Cambridge, Mass. 1979.
Darnton R., The Forbidden Best-sellers of Pre-revolutionary France, London 1995.
Desaultes A., Les „Memoires de Trévoux” et de le mouvement des idées au XVIIIe siècle. 1701–1734, Roma 1956.
Diderot D., Wybór pism filozoficznych, przekł. J. Hartwig, J. Rogoziński, Warszawa 1953.
Donald D., Ordering the World in the Eighteenth Century, Basingstoke 2006.
Encyclopédie ou dictionnaire universel raisonné des sciences, des arts et des métiers, par une société de gens de lettres. Mis en ordre et publié par. [Denis] Diderot et quant à la partie mathématique par ... [Jean le Rond] D’Alembert, t. 1–35, Paris 1751–1780; przedruk Stuttgart 1966–1995; toż w wyborze: Encyklopedia albo słownik rozumowany nauk, sztuk i rzemiosł, przekł. i oprac. E. Rzadkowska, wstęp J. Kott, Wrocław 1952.
Encyclopaedism from Antiquity to the Renaissance, ed. J. König, G. Woolf, Cambridge 2013.
Fiaschi P., L’idée de croyance raisonnée dans „L’Encyclopédie de Diderot et d’Alembert”, Aix-en-Provence 1996.
Filósofos, filosofía y filosofías en la Encyclopédie de Diderot y d’Alembert. Actas del Congreso internacional sobre la Encyclopédie 16–17 de octubre de 2008, ed. M.Á. Granada, R. Rius, P. Schiavo, Barcelona 2009.
Fleming J.D., The Invention of Discovery, 1500–1700, Farnham 2011.
Forycki M., Chorografia Rzeczypospolitej szlacheckiej w „Encyklopedii” Diderota i d’Alemberta, Poznań 2010.
Franklin-Brown M., Reading the World. Encyclopedic Writing in the Scholastic Age, Chicago 2012.
Gabryjelska K., Doktryny literackie i estetyczne w hasłach „Encyklopedii” Diderota, Wrocław 1986.
Gabryl F., Polska filozofia religijna w wieku dziewiętnastym, t. 2, Poznań 1914.
Gay P., The Enlightenment. An Interpretation, t. 1: The Rise of Modern Paganism, t. 2: The Science of Freedom, New York 1966–1969.
Gill N., Educational Philosophy in the French Enlightenment. From Nature to Second Nature, Farnham 2010.
Gniazdowski A., Filozofia i gilotyna, Warszawa 1996.
Gordon D.H., The Censoring of Diderot’s Encyclopédie and the Reestablished Text, New York 1960.
Grabski A.F., Zarys historii historiografii polskiej, Poznań 2000.
Grotius, Pufendorf and Modern Natural Law, ed. K. Haakonssen, Aldershot 1999.
Groult M., Savoir et matières. Pensée scientifique et théorie de la connaissance de l’„Encyclopédie” à l’„Encyclopédie méthodique”, Paris 2011.
Haakonssen K., The History of Eighteenth-Century Philosophy. History or Philosophy?, w: The Cambridge History of Eighteenth-Century Philosophy, ed. K. Haakonssen, Cambridge 2008, s. 3–25.
Haechler J., L’encyclopédie de Diderot et de Jaucourt. Essai biographique sur le chevalier Louis de Jaucourt, Paris 1995.
Jalón M., Mente y cuerpo en la „Enciclopedia”, Madrid 2005.
Janeczek S., Edukacja oświeceniowa a szkoła tradycyjna. Z dziejów kultury intelektualnej i filozoficznej, Lublin 2008.
Janeczek S., Elementy humanizmu renesansowego w szkole jezuickiej, w: Renesansowy ideał chrześcijanina, red. W. Sajdek, Lublin 2006, s. 299–333.
Janeczek S., Filozofia w „Wielkiej Encyklopedii Francuskiej”, w: Z badań nad filozofią XVII wieku, jej źródłami i kontynuacjami, red. H. Jakuszko, Lublin 2013, s. 157–170.
Janeczek S., Historyczna czy filozoficzna koncepcja religii Hugona Kołłątaja?, w: Mit – historia – kultura, red. J. Skoczyński, Kraków 2012, s. 23–32.
Janeczek S., Ideały wychowawcze i dydaktyczne w szkolnictwie pijarskim a „oświecenie chrześcijańskie”. Próba syntezy, „Nasza Przeszłość” 1994, R. 49, nr 82, s. 115–161.
Janeczek S., Ideały wychowawcze w edukacji oświeceniowej (w perspektywie historii intelektualnej). Z dziejów Komisji Edukacji Narodowej, „Roczniki Kulturoznawcze” 2015, R. 6, nr 2, s. 5–37.
Janeczek S., Ideały wychowawcze w szkołach Komisji Edukacji Narodowej – między „nauką moralną” a „nauką chrześcijańską”, w: Humanitas i christianitas w kulturze polskiej, red. M. Hanusiewicz-Lavallee, Warszawa 2009, s. 293–318.
Janeczek S., Komisja Edukacji Narodowej. Perspektywy badawcze w kręgu historii kultury intelektualnej, „Rocznik Kulturoznawcze” 2010, R. 1, s. 115-134.
Janeczek S., Komisja Edukacji Narodowej, w: Powszechna encyklopedia filozofii, red. nacz. A. Maryniarczyk, t. 5, Lublin 2004, s. 744–749.
Janeczek S., Koncepcja „filozofii chrześcijańskiej” w pismach polskich pijarów w okresie oświecenia. Uwagi metodologiczno-historyczne, „Roczniki Filozoficzne”1993, R. 41, z. 1, s. 125–155.
Janeczek S., Między religią a moralnością. Podstawy wychowania w oświeceniowej szkole europejskiej, „Rocznik Wydziału Pedagogicznego Wyższej Szkoły Filozoficzno-Pedagogicznej Ignatianum w Krakowie” 2008, s. 181–196.
Janeczek S., O historyczności historiografii. Kilka uwag do wizji KEN Ambroise Joberta, w: Universitati serviens. Księga pamiątkowa ku czci Księdza Profesora Stanisława Wilka SDB, red. J. Walkusz, M. Krupa, Lublin 2014, s. 421–428.
Janeczek S., O stereotypie szkoły jezuickiej. Uwagi komparatystyczne, w: In Christo Redemptore. Księga pamiątkowa ku czci Księdza Profesora Jerzego Misiurka, red. J. Popławski, Lublin 2001, s. 363–384.
Janeczek S., Oświecenie chrześcijańskie. Z dziejów polskiej kultury filozoficznej, Lublin 1994. Janeczek S., Rola oświecenia chrześcijańskiego w kulturze osiemnastego wieku, „Kultura i Wartości” (w druku).
Janeczek S., W związku z jubileuszem 250-lecia KEN (1773–2013). Uwagi z zakresu historii kultury intelektualnej, w: Filozofia – Etyka – Ekologia. Profesorowi Włodzimierzowi Tyburskiemu w darze, red. P. Domeracki, A. Grzeliński, R. Wiśniewski, Toruń 2015, s. 145–158.
Janeczek S., Z dziejów dydaktyki logiki w szkołach KEN. Claude Buffier SJ, „Roczniki Filozoficzne” 2008, R. 56, z. 2, s. 83–99.
Jobert A., Komisja Edukacji Narodowej1773–1794, przekł. M. Chamcówna, Wrocław 1979. Julia D., Une réforme impossible. La changement des cursus dans la France du XVIIIe siècle, „Actes de la recherche en sciences sociales” 1983, nr 47–48, s. 53–76.
Jüttner S., Schriftzeichen. Die Wende zur „Universalliteratur” unter Frankreichs Enzyklopädisten (1750–1780), Stuttgart 1999.
Kafker F.A., The Encyclopedists as a Group. A Colletive Biography of the Authors of the Encyclopédie, Oxford 1996.
Kafker F.A., The Encyclopedists as Individuals. A Biographical Dictionary of the Authors of the „Encyclopédie”, Oxford 1988.
Kafker F.A., Notable encyclopedias of the seventeenth and eighteenth centuries. Nine predecessors of the „Encyclopédie”, Oxford 1981.
Kant I., Przypuszczalny początek ludzkiej historii i inne pisma historiozoficzne, przekł. M. Żelazny, I. Krońska, A. Landman, Toruń 1995.
Keck S., Die volkserzieherischen Ziele der Enzyklopaedie, Mannheim 1965.
Kołłątaj H., Listy Anonima i Prawo polityczne narodu polskiego, t. 2, oprac. B.
Leśnodorski, H. Wereszycka, Warszawa 1954.
Kołłątaj H., Prawa i obowiązki naturalne człowieka oraz O konstytucji w ogólności, wyd. M. Skrzypek, Warszawa 2006.
Komisja Edukacji Narodowej (pisma Komisji i o Komisji). Wybór źródeł, wyd. S. Tync, Wrocław 1954.
Korab K., Powinności i zadania nauczycieli w okresie Komisji Edukacji Narodowej, Poznań 2002.
Krasicki I., Zbiór potrzebniejszych wiadomości, porządkiem alfabetu ułożonych, Warszawa–Lwów 1781.
Le Ru V., Subversives lumières. L’encyclopédie comme machine de guerre, Paris 2007.
Lough J., The Contributors to the Encyclopédie, London 1973.
Lough J., The Encyclopédie in Eighteenth-Century England and Other Studies, Newcastle1970.
Lough J., Essays on the Encyclopédie of Diderot and d’Alembert, Oxford 1968.
Lubieniecka J., Towarzystwo do Ksiąg Elementarnych, Warszawa 1960.
Marcil-Lacoste L., Claude Buffier and Thomas Reid. Two Common-Sense Philosophers, Kingston 1982.
Mizia T., Szkoły średnie Komisji Edukacji Narodowej na terenie Korony, Warszawa 1975. Mrozowska K., By Polaków zrobić obywatelami, Kraków 1993.
Moreau J.N., Nouveau mémoire pour servir ŕ l’histoire des Cacouacs, Amsterdam 1757; przedr. Genève 1968; toż jako: L’affaire des Cacouacs. Trois pamphlets contre les philosophes des Lumières, presentation et notes G. Stenger, Saint-Etienne 2004.
Mrozowska K., Funkcjonowanie systemu szkolnego KEN na terenie Korony w latach 1783–1793, Wrocław 1985.
Mrozowska K., Koncepcje pedagogiczne Oświecenia: Rolland d’Erceville – Denis Diderot – Komisja Edukacji Narodowej. Studium porównawcze, „Rozprawy z dziejów oświaty” 1976, 19, s. 36–37.
Nicolosi S., Le ragioni del deismo in Voltaire e nell’Enciclopedia, Napoli 1992.
Northeast C.M., The Parisians Jesuits and the Enlightenment 1700–1762, Oxford 1991.
Opałek K., Prawo natury u polskich fizjokratów, Warszawa 1953.
Pocock J.G.A., Barbarism and Religion, vol. 1–5, Cambridge 1999–2011.
Pohoska H., „Rewolucja szkolna” we Francji, Warszawa 1933.
Pohoska H., Sprawa oświaty ludu w dobie Komisji Edukacji Narodowej, Kraków 1925.
Protokoły posiedzeń Towarzystwa do Ksiąg Elementarnych 1775–1792, w: Komisja Edukacji Narodowej i jej szkoły w Koronie, z. 36, wyd. T. Wierzbowski, Warszawa 1908.
Puchowski K., Edukacja historyczna w jezuickich kolegiach Rzeczypospolitej 1565–1773, Gdańsk 1999.
Rzadkowska E., „Encyklopedia” i Diderot w polskim Oświeceniu, Wrocław 1955.
Sozialgeschichte der Aufklärung in Frankreich, hrsg. H.U. Gumbrecht, R. Reichardt, Th. Schleich, Bd. 1: Synthese und Theorie. Trägerschichten, München 1981.
Skrzypek M., Filozofia Diderota, Warszawa 1996. Stasiewicz-Jasiukowa I., Człowiek i obywatel w piśmiennictwie naukowym i podręcznikach polskiego Oświecenia, Wrocław 1979.
Stasiewicz-Jasiukowa I., Encyklopedia uniwersalna księcia biskupa warmińskiego, Warszawa 1994.
Stępień R., Współpraca pijarów z Komisją Edukacji Narodowej na terenie Korony, Wrocław 1994.
Suppa S., Società, politica, diritto. Percorsi dell=Encyclopédie di Diderot e D’Alembert, Fasano 1999.
Szybiak I., Nauczyciele szkół średnich Komisji Edukacji Narodowej, Wrocław 1980.
Szybiak I., Sieć szkół średnich Komisji Edukacji Narodowej, w: Nowożytna myśl naukowa w szkołach Komisji Edukacji Narodowej, red. I. Stasiewicz-Jasiukowa, Warszawa 1973, s. 259–268.
Topolski J., Od Achillesa do Béatrice de Planissolles, Warszawa 1998. Using the „Encyclopédie”. Ways of Knowing, Ways of Reading, ed. D. Brewer, Oxford 2002.
Ustawodawstwo szkolne za czasów Komisji Edukacji Narodowej. Rozporządzenia, ustawy pedagogiczne i organizacyjne (1773–1793), wyd. J. Lewicki, Kraków 1925.
Ventosa Águilar J.A., El Sentido común en las obras filosóficas del P. Claude Buffier, S. I. Contribución a la historia de la filosofía del sentido común, Barcelona 1957.
Vissière J.-L., La Secte des empoisonneurs. Polémiques autour de l’Encyclopédie de Diderot et d’Alembert, Aix-en-Provence 1993.
Vorbaum R., Evangelische Schulordnungen, Bd. 3: Die evangelischen Schulordnungen des achtzehnten Jahrhunderts, hrsg. R. Vorbaum, Gütersloh 1864.
Wielomski A., Od grzechu do apokatastasis. Historiozofia Josepha de Maistre’a, Lublin 1999.
Więsław W., Matematyka polska epoki Oświecenia, Warszawa 2007.
Wilkins K.S., A Study of the Works of Claude Buffier, Genève 1969.
Wilson A.M., Diderot. The Testing Years 1713–1759, New York 1957.
Wołodkiewicz W., Prawoznawstwo w poglądach i ujęciu encyklopedystów, Warszawa 1990.
Zabieglik S., Krzywe zwierciadło, Warszawa 1987.
Blom Ph., Das vernünftige Ungeheuer. Diderot, d’Alembert, de Jaucourt und die Große Enzyklopädie, Frankfurt am Main 2005.
Blom Ph., Enlightening the World Encyclopédie, the Book that Changed the Course of History, New York 2005. Bluche F., Le Despotisme éclaire, Paris 1968.
Błachnio J.R., Idealizm niemiecki i filozofia narodowa w polskiej myśli chrześcijańskiej lat 1831–1863, Bydgoszcz 1994.
Błachnio J.R., Poglądy filozoficzne Eleonory Ziemięckiej na tle sporów ideowych połowy XIX wieku, Bydgoszcz 1997.
Błachnio J.R., System filozofii katolickiej „Przeglądu Poznańskiego”, Bydgoszcz 2001. Wielomski A., Filozofia polityczna francuskiego tradycjonalizmu 1789–1830, Kraków 2003.
Boguslavskij V.M., Filosofia v „Enciklopedii” Didro i Dalambera, Moskva 1994. Brodeur-Girard S., Influences et représentations des jésuites dans L’Encyclopédie de Diderot et d’Alembert, Lille 2011.
Bruch R., Ethik und Naturrecht im deutschen Katholizismus des 18. Jahrhunderts. Von Tugendethik zur Pflichtethik, Tübingen 1997.
Buffier C., Cours de sciences sur des principes nouveaux et simples, pour former la langage, l’esprit et le coeur dans l’usage ordinaire de la vie, Paris 1732; repr. Cours de sciences. Sur des principes nouveaux et simples pour fromer le langage, l’esprit et le coeur, dans l’usage ordinaire de la vie, suivi de Homère en arbitrage, Genève 1971.
Butterwick-Pawlikowski R., Między Oświeceniem a katolicyzmem, czyli o katolickim oświecenia i oświeconym katolicyzmie, „Wiek Oświecenia” 2014, 30, s. 11–55.
Chambers E., Cyclopaedia, or an Universal Dictionary of Arts and Sciences: Containing an Explanation of the Terms, and an Account of the Several Subjects, in the Liberal and Mechanical Arts, and the Sciences, Human and Divine; Intended as a Course of Ancient and Modern Learning, t. 1–2, London 1728; toż: jako: Ephraim Chambers Cyclopaedia, w: The Encyclopaedic Dictionary in the Eighteenth Century. Architecture, Arts and Crafts, t. 2, ed. T.M. Russell, Aldershot 1997.
Chamcówna M., Uniwersytet Jagielloński w dobie Komisji Edukacji Narodowej, t. 1: Szkoła Główna Koronna w okresie wizyty i rektoratu Hugona Kołłątaja 1777–1786, Wrocław 1957.
Chaunu P., Cywilizacja wieku Oświecenia, przekł. E. Bąkowska, Warszawa 1993. Cisło W., Die Religionskritik der französischen Enzyklopädisten, Frankfurt am Main 2001.
Compère M.-M., Au Collège au Lycée (1500–1850). Généalogie de l’enseignement secondaire français, Paris 1985.
Dagen J., L’histoire de l’esprit humain dans la pensée française de Fontenelle à Condorcet, Paris 1977; Dainville F. de, L’éducation des Jésuites (XVIe–XVIIIe siècles), ed. M.M. Compère, Paris 1978.
Darnton R., The Business of Enlightenment. A Publishing History of the „Encyclopédie” 1775–1800, Cambridge, Mass. 1979.
Darnton R., The Forbidden Best-sellers of Pre-revolutionary France, London 1995.
Desaultes A., Les „Memoires de Trévoux” et de le mouvement des idées au XVIIIe siècle. 1701–1734, Roma 1956.
Diderot D., Wybór pism filozoficznych, przekł. J. Hartwig, J. Rogoziński, Warszawa 1953.
Donald D., Ordering the World in the Eighteenth Century, Basingstoke 2006.
Encyclopédie ou dictionnaire universel raisonné des sciences, des arts et des métiers, par une société de gens de lettres. Mis en ordre et publié par. [Denis] Diderot et quant à la partie mathématique par ... [Jean le Rond] D’Alembert, t. 1–35, Paris 1751–1780; przedruk Stuttgart 1966–1995; toż w wyborze: Encyklopedia albo słownik rozumowany nauk, sztuk i rzemiosł, przekł. i oprac. E. Rzadkowska, wstęp J. Kott, Wrocław 1952.
Encyclopaedism from Antiquity to the Renaissance, ed. J. König, G. Woolf, Cambridge 2013.
Fiaschi P., L’idée de croyance raisonnée dans „L’Encyclopédie de Diderot et d’Alembert”, Aix-en-Provence 1996.
Filósofos, filosofía y filosofías en la Encyclopédie de Diderot y d’Alembert. Actas del Congreso internacional sobre la Encyclopédie 16–17 de octubre de 2008, ed. M.Á. Granada, R. Rius, P. Schiavo, Barcelona 2009.
Fleming J.D., The Invention of Discovery, 1500–1700, Farnham 2011.
Forycki M., Chorografia Rzeczypospolitej szlacheckiej w „Encyklopedii” Diderota i d’Alemberta, Poznań 2010.
Franklin-Brown M., Reading the World. Encyclopedic Writing in the Scholastic Age, Chicago 2012.
Gabryjelska K., Doktryny literackie i estetyczne w hasłach „Encyklopedii” Diderota, Wrocław 1986.
Gabryl F., Polska filozofia religijna w wieku dziewiętnastym, t. 2, Poznań 1914.
Gay P., The Enlightenment. An Interpretation, t. 1: The Rise of Modern Paganism, t. 2: The Science of Freedom, New York 1966–1969.
Gill N., Educational Philosophy in the French Enlightenment. From Nature to Second Nature, Farnham 2010.
Gniazdowski A., Filozofia i gilotyna, Warszawa 1996.
Gordon D.H., The Censoring of Diderot’s Encyclopédie and the Reestablished Text, New York 1960.
Grabski A.F., Zarys historii historiografii polskiej, Poznań 2000.
Grotius, Pufendorf and Modern Natural Law, ed. K. Haakonssen, Aldershot 1999.
Groult M., Savoir et matières. Pensée scientifique et théorie de la connaissance de l’„Encyclopédie” à l’„Encyclopédie méthodique”, Paris 2011.
Haakonssen K., The History of Eighteenth-Century Philosophy. History or Philosophy?, w: The Cambridge History of Eighteenth-Century Philosophy, ed. K. Haakonssen, Cambridge 2008, s. 3–25.
Haechler J., L’encyclopédie de Diderot et de Jaucourt. Essai biographique sur le chevalier Louis de Jaucourt, Paris 1995.
Jalón M., Mente y cuerpo en la „Enciclopedia”, Madrid 2005.
Janeczek S., Edukacja oświeceniowa a szkoła tradycyjna. Z dziejów kultury intelektualnej i filozoficznej, Lublin 2008.
Janeczek S., Elementy humanizmu renesansowego w szkole jezuickiej, w: Renesansowy ideał chrześcijanina, red. W. Sajdek, Lublin 2006, s. 299–333.
Janeczek S., Filozofia w „Wielkiej Encyklopedii Francuskiej”, w: Z badań nad filozofią XVII wieku, jej źródłami i kontynuacjami, red. H. Jakuszko, Lublin 2013, s. 157–170.
Janeczek S., Historyczna czy filozoficzna koncepcja religii Hugona Kołłątaja?, w: Mit – historia – kultura, red. J. Skoczyński, Kraków 2012, s. 23–32.
Janeczek S., Ideały wychowawcze i dydaktyczne w szkolnictwie pijarskim a „oświecenie chrześcijańskie”. Próba syntezy, „Nasza Przeszłość” 1994, R. 49, nr 82, s. 115–161.
Janeczek S., Ideały wychowawcze w edukacji oświeceniowej (w perspektywie historii intelektualnej). Z dziejów Komisji Edukacji Narodowej, „Roczniki Kulturoznawcze” 2015, R. 6, nr 2, s. 5–37.
Janeczek S., Ideały wychowawcze w szkołach Komisji Edukacji Narodowej – między „nauką moralną” a „nauką chrześcijańską”, w: Humanitas i christianitas w kulturze polskiej, red. M. Hanusiewicz-Lavallee, Warszawa 2009, s. 293–318.
Janeczek S., Komisja Edukacji Narodowej. Perspektywy badawcze w kręgu historii kultury intelektualnej, „Rocznik Kulturoznawcze” 2010, R. 1, s. 115-134.
Janeczek S., Komisja Edukacji Narodowej, w: Powszechna encyklopedia filozofii, red. nacz. A. Maryniarczyk, t. 5, Lublin 2004, s. 744–749.
Janeczek S., Koncepcja „filozofii chrześcijańskiej” w pismach polskich pijarów w okresie oświecenia. Uwagi metodologiczno-historyczne, „Roczniki Filozoficzne”1993, R. 41, z. 1, s. 125–155.
Janeczek S., Między religią a moralnością. Podstawy wychowania w oświeceniowej szkole europejskiej, „Rocznik Wydziału Pedagogicznego Wyższej Szkoły Filozoficzno-Pedagogicznej Ignatianum w Krakowie” 2008, s. 181–196.
Janeczek S., O historyczności historiografii. Kilka uwag do wizji KEN Ambroise Joberta, w: Universitati serviens. Księga pamiątkowa ku czci Księdza Profesora Stanisława Wilka SDB, red. J. Walkusz, M. Krupa, Lublin 2014, s. 421–428.
Janeczek S., O stereotypie szkoły jezuickiej. Uwagi komparatystyczne, w: In Christo Redemptore. Księga pamiątkowa ku czci Księdza Profesora Jerzego Misiurka, red. J. Popławski, Lublin 2001, s. 363–384.
Janeczek S., Oświecenie chrześcijańskie. Z dziejów polskiej kultury filozoficznej, Lublin 1994. Janeczek S., Rola oświecenia chrześcijańskiego w kulturze osiemnastego wieku, „Kultura i Wartości” (w druku).
Janeczek S., W związku z jubileuszem 250-lecia KEN (1773–2013). Uwagi z zakresu historii kultury intelektualnej, w: Filozofia – Etyka – Ekologia. Profesorowi Włodzimierzowi Tyburskiemu w darze, red. P. Domeracki, A. Grzeliński, R. Wiśniewski, Toruń 2015, s. 145–158.
Janeczek S., Z dziejów dydaktyki logiki w szkołach KEN. Claude Buffier SJ, „Roczniki Filozoficzne” 2008, R. 56, z. 2, s. 83–99.
Jobert A., Komisja Edukacji Narodowej1773–1794, przekł. M. Chamcówna, Wrocław 1979. Julia D., Une réforme impossible. La changement des cursus dans la France du XVIIIe siècle, „Actes de la recherche en sciences sociales” 1983, nr 47–48, s. 53–76.
Jüttner S., Schriftzeichen. Die Wende zur „Universalliteratur” unter Frankreichs Enzyklopädisten (1750–1780), Stuttgart 1999.
Kafker F.A., The Encyclopedists as a Group. A Colletive Biography of the Authors of the Encyclopédie, Oxford 1996.
Kafker F.A., The Encyclopedists as Individuals. A Biographical Dictionary of the Authors of the „Encyclopédie”, Oxford 1988.
Kafker F.A., Notable encyclopedias of the seventeenth and eighteenth centuries. Nine predecessors of the „Encyclopédie”, Oxford 1981.
Kant I., Przypuszczalny początek ludzkiej historii i inne pisma historiozoficzne, przekł. M. Żelazny, I. Krońska, A. Landman, Toruń 1995.
Keck S., Die volkserzieherischen Ziele der Enzyklopaedie, Mannheim 1965.
Kołłątaj H., Listy Anonima i Prawo polityczne narodu polskiego, t. 2, oprac. B.
Leśnodorski, H. Wereszycka, Warszawa 1954.
Kołłątaj H., Prawa i obowiązki naturalne człowieka oraz O konstytucji w ogólności, wyd. M. Skrzypek, Warszawa 2006.
Komisja Edukacji Narodowej (pisma Komisji i o Komisji). Wybór źródeł, wyd. S. Tync, Wrocław 1954.
Korab K., Powinności i zadania nauczycieli w okresie Komisji Edukacji Narodowej, Poznań 2002.
Krasicki I., Zbiór potrzebniejszych wiadomości, porządkiem alfabetu ułożonych, Warszawa–Lwów 1781.
Le Ru V., Subversives lumières. L’encyclopédie comme machine de guerre, Paris 2007.
Lough J., The Contributors to the Encyclopédie, London 1973.
Lough J., The Encyclopédie in Eighteenth-Century England and Other Studies, Newcastle1970.
Lough J., Essays on the Encyclopédie of Diderot and d’Alembert, Oxford 1968.
Lubieniecka J., Towarzystwo do Ksiąg Elementarnych, Warszawa 1960.
Marcil-Lacoste L., Claude Buffier and Thomas Reid. Two Common-Sense Philosophers, Kingston 1982.
Mizia T., Szkoły średnie Komisji Edukacji Narodowej na terenie Korony, Warszawa 1975. Mrozowska K., By Polaków zrobić obywatelami, Kraków 1993.
Moreau J.N., Nouveau mémoire pour servir ŕ l’histoire des Cacouacs, Amsterdam 1757; przedr. Genève 1968; toż jako: L’affaire des Cacouacs. Trois pamphlets contre les philosophes des Lumières, presentation et notes G. Stenger, Saint-Etienne 2004.
Mrozowska K., Funkcjonowanie systemu szkolnego KEN na terenie Korony w latach 1783–1793, Wrocław 1985.
Mrozowska K., Koncepcje pedagogiczne Oświecenia: Rolland d’Erceville – Denis Diderot – Komisja Edukacji Narodowej. Studium porównawcze, „Rozprawy z dziejów oświaty” 1976, 19, s. 36–37.
Nicolosi S., Le ragioni del deismo in Voltaire e nell’Enciclopedia, Napoli 1992.
Northeast C.M., The Parisians Jesuits and the Enlightenment 1700–1762, Oxford 1991.
Opałek K., Prawo natury u polskich fizjokratów, Warszawa 1953.
Pocock J.G.A., Barbarism and Religion, vol. 1–5, Cambridge 1999–2011.
Pohoska H., „Rewolucja szkolna” we Francji, Warszawa 1933.
Pohoska H., Sprawa oświaty ludu w dobie Komisji Edukacji Narodowej, Kraków 1925.
Protokoły posiedzeń Towarzystwa do Ksiąg Elementarnych 1775–1792, w: Komisja Edukacji Narodowej i jej szkoły w Koronie, z. 36, wyd. T. Wierzbowski, Warszawa 1908.
Puchowski K., Edukacja historyczna w jezuickich kolegiach Rzeczypospolitej 1565–1773, Gdańsk 1999.
Rzadkowska E., „Encyklopedia” i Diderot w polskim Oświeceniu, Wrocław 1955.
Sozialgeschichte der Aufklärung in Frankreich, hrsg. H.U. Gumbrecht, R. Reichardt, Th. Schleich, Bd. 1: Synthese und Theorie. Trägerschichten, München 1981.
Skrzypek M., Filozofia Diderota, Warszawa 1996. Stasiewicz-Jasiukowa I., Człowiek i obywatel w piśmiennictwie naukowym i podręcznikach polskiego Oświecenia, Wrocław 1979.
Stasiewicz-Jasiukowa I., Encyklopedia uniwersalna księcia biskupa warmińskiego, Warszawa 1994.
Stępień R., Współpraca pijarów z Komisją Edukacji Narodowej na terenie Korony, Wrocław 1994.
Suppa S., Società, politica, diritto. Percorsi dell=Encyclopédie di Diderot e D’Alembert, Fasano 1999.
Szybiak I., Nauczyciele szkół średnich Komisji Edukacji Narodowej, Wrocław 1980.
Szybiak I., Sieć szkół średnich Komisji Edukacji Narodowej, w: Nowożytna myśl naukowa w szkołach Komisji Edukacji Narodowej, red. I. Stasiewicz-Jasiukowa, Warszawa 1973, s. 259–268.
Topolski J., Od Achillesa do Béatrice de Planissolles, Warszawa 1998. Using the „Encyclopédie”. Ways of Knowing, Ways of Reading, ed. D. Brewer, Oxford 2002.
Ustawodawstwo szkolne za czasów Komisji Edukacji Narodowej. Rozporządzenia, ustawy pedagogiczne i organizacyjne (1773–1793), wyd. J. Lewicki, Kraków 1925.
Ventosa Águilar J.A., El Sentido común en las obras filosóficas del P. Claude Buffier, S. I. Contribución a la historia de la filosofía del sentido común, Barcelona 1957.
Vissière J.-L., La Secte des empoisonneurs. Polémiques autour de l’Encyclopédie de Diderot et d’Alembert, Aix-en-Provence 1993.
Vorbaum R., Evangelische Schulordnungen, Bd. 3: Die evangelischen Schulordnungen des achtzehnten Jahrhunderts, hrsg. R. Vorbaum, Gütersloh 1864.
Wielomski A., Od grzechu do apokatastasis. Historiozofia Josepha de Maistre’a, Lublin 1999.
Więsław W., Matematyka polska epoki Oświecenia, Warszawa 2007.
Wilkins K.S., A Study of the Works of Claude Buffier, Genève 1969.
Wilson A.M., Diderot. The Testing Years 1713–1759, New York 1957.
Wołodkiewicz W., Prawoznawstwo w poglądach i ujęciu encyklopedystów, Warszawa 1990.
Zabieglik S., Krzywe zwierciadło, Warszawa 1987.
Janeczek, S. (2020). KOMISJA EDUKACJI NARODOWEJ A ENCYKLOPEDIA, ALBO SŁOWNIK ROZUMOWANY NAUK, SZTUK I RZEMIOSŁ (CZ. 1. WYMIAR WYCHOWAWCZY). Zeszyty Naukowe Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego Jana Pawła II, 59(1), 17–39. Pobrano z https://czasopisma.kul.pl/index.php/znkul/article/view/11390
Stanisław Janeczek
Licencja
Czasopismo zapewnia bezpłatny i otwarty dostęp (ang. open access) do całej zawartości.
Teksty opublikowane w tomach 3/2018 - 4/2023 udostępnione są na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa - Użycie niekomercyjne - Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
Od tomu 1/2024 teksty udostępniane są na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa CC BY 4.0.
