Solidarity Mobilisation Capital and Its Conversions. From the Solidarity Movement of 1980–1981 to the Movement to Help War Refugees from Ukraine in 2022–2023
Abstrakt
Akcja pomocy uchodźcom wojennym z Ukrainy prowadzona w Polsce po napaści Federacji Rosyjskiej na Ukrainę w lutym 2022 roku jest przykładem nadzwyczajnej mobilizacji społecznej. Fenomen tej akcji pomocowej jest analizowany w artykule z odwołaniem do autorskiej koncepcji solidarnościowego kapitału mobilizacyjnego. Podstawą kompetencji mobilizacyjnych Polaków są doświadczenia samoorganizacji społecznej związane z działalnością ruchu Solidarności w latach 1980–1981. Doświadczenia te utrwaliły wzory samoorganizacji społecznej w postaci umiejętności uruchamiania ad hoc masowych akcji społecznych. Przerwanie rozwoju ruchu przez jego delegalizację po wprowadzeniu stanu wojennego w grudniu 1981 r. sprawiło, że nie zdążyły się wówczas wytworzyć mechanizmy konwersji kapitału nadzwyczajnej mobilizacji w kapitał solidarności jako zbiorową dyspozycję do zorganizowanego działania na rzecz dobra wspólnego w stanie normalizacji. Niemniej jednak doświadczenie zbiorowego zaangażowania w ruch Solidarności pozostawiło trwały ślad w pamięci zbiorowej w formie przekazywanej międzypokoleniowo dyspozycji do nadzwyczajnej mobilizacji społecznej w sytuacjach szczególnych. Taką sytuację wywołał w 2022 roku kryzys migracyjny związany z napływem uchodźców wojennych z Ukrainy, a aktywowany solidarnościowy kapitał mobilizacyjny pozwolił na społeczną absorpcję uchodźców bez konieczności tworzenia obozów dla uchodźców. Potrzeba udzielania pomocy uchodźcom w dłuższej perspektywie czasowej stwarza okazję do przekształcania aktywowanego kapitału nadzwyczajnej mobilizacji w społeczno-instytucjonalno-moralny kapitał solidarności. Jeśli tak się stanie, ruch pomocy uchodźcom będzie niezwykle ważnym ogólnospołecznym doświadczeniem o charakterze uobywatelniającym.
Słowa kluczowe:
ruch Solidarności, akcja pomocy uchodźcom, samoorganizacja społeczna, mobilizacja społeczna, kapitał społeczny, kapitał solidarności, kapitał moralny, kapitał instytucjonalnyBibliografia
Bartkowski J., Więź społeczna i aktywność stowarzyszeniowa, in: Teorie wspólnotowe a praktyka społeczna. Obywatelskość, polityka, lokalność, eds. A. Gawkowska, P. Gliński. A. Kościański, Wyd. IFiS PAN, Warszawa 2005, p. 129–146.
Bartoszek A., Kapitał społeczno-kulturowy młodej inteligencji wobec wymogów rynku, Wydawnictwo UŚ, Katowice 2003.
Börner S., Belonging, Solidarity and Expansion in Social Policy, Palgrave Macmillan, London 2013. (Crossref)
Boroń A., Gromkowska-Melosik A., Ukraińskie uchodźczynie wojenne. Tożsamość, trauma, nadzieja, Impuls, Kraków 2022.
Brown Ch.L., Moral Capital. Foundation of British Abolitionism, University of North Carolina Press, Wilmington 2006.
CBOS, Aktywności i doświadczenia Polaków w 2022 roku. Komunikat z badań Nr 18/2023, oprac. M. Feliksiak, Warszawa 2023.
CBOS, Polacy o wojnie na Ukrainie i pomocy dla uchodźców. Komunikat z badań Nr 152/2022, oprac. U. Chankowska, Warszawa 2022.
CBOS, Polacy o wojnie na Ukrainie i Rosjanach. Komunikat z badań Nr 114/2022, oprac. J. Scovil, Warszawa 2022.
CBOS, Polacy o wojnie na Ukrainie i zaangażowaniu NATO. Komunikat z badań Nr 162/2022, oprac. J. Scovil, Warszawa 2022.
CBOS, Polacy o wojnie na Ukrainie i zagrożeniu bronią jądrową. Komunikat z badań Nr 136/2022, oprac. J. Scovil, Warszawa 2022.
CBOS, Polacy o wojnie na Ukrainie. Komunikat z badań Nr 123/2022, oprac. J. Scovil, Warszawa 2022.
CBOS, Polacy wobec uchodźców z Ukrainy. Komunikat z badań Nr 62/2022, oprac. M. Feliksiak, Centrum Badania Opinii Społecznej, Warszawa 2022.
CBOS, Polacy wobec wojny na Ukrainie i ukraińskich uchodźców. Komunikat z badań Nr 12/2023, oprac. J. Scovil, Warszawa 2023.
CBOS, Polacy wobec wojny na Ukrainie. Komunikat z badań Nr 28/2023, oprac. J. Scovil, Warszawa 2023.
CBOS, Polacy wobec wojny na Ukrainie. Komunikat z badań Nr 41/2023, oprac. J. Scovil, Warszawa 2023.
CBOS, Polacy wobec wojny na Ukrainie. Komunikat z badań Nr 73/2022, oprac. J. Scovil, Warszawa 2022.
Ciżewska E., Filozofia publiczna Solidarności. Solidarność 1980–1981 z perspektywy republikańskiej tradycji politycznej, NCK, Warszawa 2010.
Ciżewska-Martyńska E., Mazur K., Sprawy społeczne w programie ruchu Solidarność, in: Stulecie polskiej polityki społecznej 1918–2018, eds. E. Bojanowska, M. Grewiński, M. Rymsza, G. Uścińska, MRPiPS i NCK, Warszawa 2018.
Cohen J.L., Arato A., Civil Society and Political Theory, MIT Press, Cambridge, Mass. 1994.
Coleman J.S., Social Capital in the Creation of Human Capital, “American Journal of Sociology” 1988, no. 94 (Supplement). (Crossref)
Crow G., Social Solidarities. Theories, Identities and Social Change, Open University Press, Buckingham 2002.
Deakin N., In Search of Civil Society, Palgrave, New York 2001. (Crossref)
Edwards B., McCarthy J.D., Resources and Social Movement Mobilization, in: The Blackwell Companion to Social Movements, eds. D.A. Snow, S.A. Soule, H. Kriesi, Blackwell Publishing, Oxford 2004, p. 116–152. (Crossref)
Fedyszak-Radziejowska B., NSZZ Solidarność – niedocenione dziedzictwo, in: Dla Niepodległej. Obywatele i ich organizacje 1918–2020, ed. E. Leś, KPRP, Warszawa 2020, p. 217–231.
Fuller R., Myers R., The Natural History of a Social Problem, “American Sociological Review” 1941, vol. 6, no. 3. (Crossref)
Fuszara M., Wojna, ucieczki i pomagania, in: Masowa pomoc w masowej ucieczce. Społeczeństwo polskie wobec migracji wojennej z Ukrainy, ed. M. Fuszara, ISNS UW, Warszawa 2022, p. 7–18.
Gandhi M., An Autobiography – The Story of My Experiments With Truth, trans. M.H. Desai, Beacon Press, Boston 1993.
Gawin D., Sierpień 1980 w świetle tradycji republikańskiej, in: Solidarność. Wydarzenia, sekwencji, pamięć, ed. A. Sułek, Wyd. IFiS PAN, Warszawa 2006, p. 45–74.
Gliński P., Samorządna Rzeczpospolita w Trzeciej Rzeczpospolitej, in: Solidarność. Wydarzenia, sekwencji, pamięć, ed. A. Sułek, Wyd. IFiS PAN, Warszawa 2006, p. 181–210.
Gościnna Polska 2022+, eds. M. Bukowski, M. Duszczyk, WISE Europa, Warszawa 2022.
Hałas E., Symboliczna konstrukcja Solidarności: konflikt interpretacji i polityki pamięci, in: Solidarność. Wydarzenia, sekwencji, pamięć, ed. A. Sułek, Wyd. IFiS PAN, Warszawa 2006, p. 225–241.
Hałas, E., Konstruowanie tożsamości państwa-narodu. Konflikt symboliczny o Preambułę do Konstytucji, in: Solidarność w imieniu narodu i obywateli, ed. M. Latoszek, ARCANA, Kraków 2005, p. 56–85.
Holzer J., Solidarność 1980–1981. Geneza i historia, Omnipress, Warszawa 1990. Inicjatywa Nowa Solidarność, MSAP–Uniwersytet Ekonomiczny w Krakowie, Kraków 2022.
Juros A., Leś E., Nałęcz S., Rybka I., Rymsza M., Wygnański J.J., From Solidarity to Subsidiarity: The Nonprofit Sector in Poland, in: Future of Civil Society. Making Central European Nonprofit Organizations Work, eds. A. Zimmer, E. Priller, WS Verlag fur Sozialwissenschaften, Wiesbaden 2004, p. 557–599. (Crossref)
Krasnodębski Z., Solidarność i jej wpływ na Europę, dawną i nową, in: Solidarność. Wydarzenia, sekwencji, pamięć, ed. A. Sułek, Wyd. IFiS PAN, Warszawa 2006, p. 242–254.
Krzemiński I., Solidarność – organizacja polskich nadziei, in: Solidarność. Wydarzenia, sekwencji, pamięć, ed. A. Sułek, Wyd. IFiS PAN, Warszawa 2006, p. 13–34.
Krzemiński I., Solidarność, Niespełniony projekt polskiej demokracji, Europejskie Centrum Solidarności, Gdańsk 2013.
Kurczewski J., Ścieżki emancypacji. Osobista teoria transformacji ustrojowej w Polsce, Trio, Warszawa 2009.
Kurczewski J.M., Ius insitum obowiązek pomocy i prawo do pomocy, in: Masowa pomoc w masowej ucieczce Społeczeństwo polskie wobec migracji wojennej z Ukrainy, ed. M. Fuszara, ISNS UW, Warszawa 2022.
Latoszek M., „Solidarność”: ruch społeczny, rewolucja czy powstanie?, in: Solidarność w imieniu narodu i obywateli, ed. M. Latoszek, ARCANA, Kraków 2005, p. 240–282.
Leś E., Od filantropii do pomocniczości. Studium porównawcze rozwoju i działalności organizacji społecznych, Dom Wydawniczy Elipsa, Warszawa 2000.
Lewenstein B., Theiss M., Kapitał społeczny, lokalne społeczeństwo obywatelskie, aktywizacja; zachodnie koncepcje, polskie doświadczenia, in: Społeczeństwo obywatelskie. Między ideą a praktyką, eds. A. Kościański, W. Misztal, Wyd. IFiS PAN, Warszawa 2008.
Mazur K., Przekroczyć nowoczesność. Projekt polityczny ruchu społecznego Solidarność, Ośrodek Myśli Politycznej, Kraków 2017.
Mills C.W., The Social Imagination, 40th Anniversary Edition, Oxford University Press, Oxford 2000.
Misztal W., Kościański A., Społeczeństwo obywatelskie jako dobro wspólne?, in: Dla Niepodległej. Obywatele i ich organizacje 1918–2020, ed. E. Leś, KPRP, Warszawa 2020, p. 59–73.
Murawski K., Państwo i społeczeństwo obywatelskie. Wybrane problemy rozwoju demokracji w Polsce 1989–1997, Wyd. WAM, Kraków 1999.
Osiatyński W., Rzeczpospolita obywateli, Rosner i Wspólnicy, Warszawa 2004.
Pańkow I., Tożsamość członków elit politycznych a tradycja solidarnościowa: konfuzja i iluzja, in: „Solidarność w imieniu narodu i obywateli, ed. M. Latoszek, ARCANA, Kraków 2005, p. 99–131.
Popper K.R., Społeczeństwo otwarte i jego wrogowie, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1993.
Program NSZZ „Solidarność” uchwalony przez I Krajowy Zjazd Delegatów, „Tygodnik Solidarność” 1981, no. 29.
Putnam R.D., Bowling Alone: The Collapse and Revival of American Community, Simon & Schuster, New York 2000. (Crossref)
Putnam R.D., Making Democracy Work. Civic Tradition in Modern Italy, Princeton University Press, Princeton 1993. (Crossref)
Repertoires and Cycles of Collective Action, ed. M. Traugott, Duke University Press, Durham and London 1995.
Rymsza A., Klasyczne koncepcje kapitału społecznego, in: Kapitał społeczny. Ekonomia społeczna, eds. T. Kaźmierczak, M. Rymsza, ISP, Warszawa 2007, p. 23–40.
Rymsza M., Ethical and Effective Aid: Europe and Poland Facing the Refugee Issue, in: Social Services in Work with Refugees on Polish German Cross-Border Region, eds. B Kromolicja, A. Linka, University of Szczecin, Szczecin 2018, p. 13–25.
Rymsza M., Polska samorządna jako urzeczywistnienie doświadczeń Ruchu Solidarności, Centrum Myśli Jana Pawła II, Warszawa 2014, www.skarbsolidarnosci.pl.
Rymsza M., Polskie wzory samoorganizacji społecznej: jakim społeczeństwem obywatelskim jesteśmy, in: Dla Niepodległej. Obywatele i ich organizacje 1918–2020, ed. E. Leś, KPRP, Warszawa 2020, p. 241–242.
Rymsza M., Solidarnościowy kapitał mobilizacyjny. Polacy wobec ukraińskich uchodźców, „Więź” 2022, no. 2, p. 65–74.
Rymsza M., Solidarność po polsku – przez wielkie „S” i małe „s”, in: Efekt motyla. Scenariusze rozwoju sektora społecznościowego w Polsce, eds. R. Krenz, S. Mocek, B. Skrzypczak, Collegium Civitas i CWAL CAL, Warszawa 2015, p. 39–54.
Rymsza M., Społeczeństwo obywatelskie i sektor obywatelski w Polsce: stan, trendy rozwojowe i rekomendacje dla polityki publicznej, in: Aktywne społeczeństwo w mieniającej się rzeczywistości, eds. W. Kaczmarczyk, K. Burdyka, NIW-CRSO, Warszawa 2022, p. 78–80. (Crossref)
Rymsza M., Uwagi o Ustawie o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie, czyli o tym, na ile można zmienić rzeczywistość społeczną za pomocą regulacji prawnych, „Polityka Społeczna” 2007, special issue: „Ustawa z dnia 24 kwietnia 2003 r. o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie… i co dalej”, p. 8–11.
Sadłoń W., Religijny kapitał społeczny. Kapitał społeczny a Kościół katolicki w społecznościach lokalnych w Polsce w świetle badań empirycznych, Bezkresy Wiedzy, Saarbrucken 2013.
Semka P., Karnawał Solidarności, in: Alfabet Solidarności, ed. K. Nowak, Instytut Dziedzictwa Solidarności, Gdańsk 2020, p. 46–47.
Siciński A., Społeczeństwo obywatelskie a polskie transformacje ustrojowe, in: Ludzie i instytucje. Stawanie się ładu społecznego, t. 1, eds. A. Sułek, J. Styk, I. Machaj, Wydawnictwo UMCS Lublin 1995.
Siellawa-Kolbowska K., Niezależne inicjatywy społeczne w Polsce końca lat osiemdziesiątych, in: Samoorganizacja społeczeństwa polskiego – trzeci sektor, eds. P. Gliński, B. Lewenestein, A. Siciński, Wyd. IFiS PAN, Warszawa 2002.
Słodkowska I., Komitety obywatelskie 1989–1992. Rdzeń polskiej transformacji, ISP PAN, Warszawa 2014.
Słodkowska I., Społeczeństwo obywatelskie na tle historycznego przełomu. Polska 1980–1989, ISP PAN, Warszawa 2006.
Sowiński S., Jan Paweł II solidarny, „Więź” 2005, no. 7, p. 37–43.
Staniszkis J., Podwójna przemiana; refleksje 25 lat po Sierpniu 80, in: Solidarność. Wydarzenia sekwencji, pamięć, ed. A. Sułek, Wyd. IFiS PAN, Warszawa 2006, p. 213–224.
Staniszkis J., Samoograniczająca się rewolucja, Europejskie Centrum Solidarności, Gdańsk 2010.
Szawiel T., Solidarność jako wydarzenie i jako trwanie, in: Solidarność. Wydarzenia, sekwencji, pamięć, ed. A. Sułek, Wyd. IFiS PAN, Warszawa 2006, p. 137–154.
Szymczak W., Zaufanie społeczne i kondycja społeczeństwa obywatelskiego w Polsce, in: Społeczeństwo obywatelskie. Między ideą a praktyką, eds. A. Kościański, W. Misztal, Wyd. IFiS PAN, Warszawa 2008, p. 151–169.
Tashkinova O., Czasowy pobyt Ukrainek w Warszawie w czasie wojny, in: Masowa pomoc w masowej ucieczce. Społeczeństwo polskie wobec migracji wojennej z Ukrainy, ed. M. Fuszara, ISNS UW, Warszawa 2022, p. 36–47.
The Autobiography of Martin Luther King, Jr., ed. C. Carson , Warner Books, New York 2001.
Tichner J., Etyka Solidarności oraz Homo sovieticus, Znak, Kraków 2005.
Tilly C., Wood L.J., Democratization and Social Movements, in: Social Movements, 1768–2018, eds. C. Tilly, E. Castaneda, L.J. Wood, Routledge, New York and London 2020, p. 128–148. (Crossref)
Tilly C., Wood L.J., Social Movements as Politics, in: Social Movements, 1768–2018, eds. C. Tilly E. Castaneda, L.J. Wood, Routledge, New York and London 2020, p. 3–17. (Crossref)
Tocqueville A., Democracy in America, trans. H.C. Mansfield, D. Winthrop, University of Chicago Press, Chicago 2002.
Touraine A., Dubet F., Wieviorka M., Strzelecki J., Solidarité: Analyse d’un mouvement social, Pologne 1980–1981, trans. C. Tilly, Fayard, Paris 1982.
Walker A., Cultural Capital, in: International Encyclopedia of Social Policy, eds. T. Fizpatrick et al., Routledge, London 2010.
Walker A., Human Capital, in: International Encyclopedia of Social Policy, eds. T. Fizpatrick et al., Routledge, London 2010.
Wnuk-Lipiński E., Solidarność – na fali procesów globalnych, in: Solidarność. Wydarzenia, sekwencji, pamięć, red. A. Sułek, Wyd. IFiS PAN, Warszawa 2006, p. 35–44.
Wratny J., NSZZ Solidarność w obronie praw społecznych i obywatelskich, in: Dla Niepodległej. Obywatele i ich organizacje 1918–2020, ed. E. Leś, KPRP, Warszawa 2020, p. 199–214.
Zalewski D., Zagubione dziedzictwo „Solidarności”, „Polityka Społeczna” 2021, no. 2, p. 21–25.
Załęski P.S., Neoliberalizm i społeczeństwo obywatelskie, Wydawnictwo Naukowe UMK, Toruń 2012.
Licencja
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
Czasopismo zapewnia bezpłatny i otwarty dostęp (ang. open access) do całej zawartości.
Teksty opublikowane w tomach 3/2018 - 4/2023 udostępnione są na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa - Użycie niekomercyjne - Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
Od tomu 1/2024 teksty udostępniane są na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa CC BY 4.0.
