Przestrzeganie zasady jawności postępowania sądowego w Polsce podczas stanu epidemii COVID-19. Wyniki badań empirycznych
Abstrakt
Artykuł dotyczy zasady jawności postępowania sądowego, która jest uznawana za ważną część prawa do sądu zagwarantowanego w Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej i traktatach międzynarodowych. W artykule omówiono prawne podstawy i wyjątki od zasady jawności postępowania sądowego oraz jej znaczenie z perspektywy socjologicznej jako instytucji kontroli społecznej. Następnie autor omawia wyniki empirycznych badań praktycznego przestrzegania zasady jawności postępowania sądowego w czasie epidemii, które polegały na analizie zarządzeń prezesów sądów regulujących zasady wstępu do budynków sądów oraz na obserwacjach posiedzeń sądowych. Na koniec przedstawiono reakcje sędziów na zaobserwowane zagrożenia dla zasady jawności postępowania sądowego i porównano je z reakcjami na zagrożenia dla innych elementów prawa do sądu. Autor zastanawia się, jakie wnioski płyną z wyników tych badań dla zrozumienia przemian w zakresie systemu wartości grupy zawodowej sędziów w Polsce.
Słowa kluczowe:
sędziowie, jawność rozpatrzenia sprawy, praworządność, wartości grupy zawodowej, pandemia COVID-19Bibliografia
Arcimowicz J., Społeczny monitoring sądów – działalność i badania Fundacji Court Watch Polska, „Trzeci Sektor” 2014, Nr specjalny „Kropla w morzu”. Poradnictwo prawne i obywatelskie – rola organizacji pozarządowych, s. 101–106.
Barak A., The Judge in a Democracy, Princeton University Press, Princeton 2006.
Bentham J., Traktat o dowodach sądowych, Zrzeszenie Sędziów i Prokuratorów R.P., Gniezno 1939.
Burdziej S., Przejrzystość, jawność, autorytet: nieformalne ograniczenia zasady jawności postępowania w polskiej praktyce sądowej, „Profilaktyka społeczna i resocjalizacja” 2013, t. 22, s. 79–97.
Czapska, J., Na czym polega internalizacja normy prawnej?, w: Aksjologiczny wymiar prawa, eds. M. Dudek, M. Stępień, Zakład Wydawniczy Nomos, Kraków 2015, s. 147–161.
Durkheim E., Zasady metody socjologicznej, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2000.
Feeley M., Halliday T.C., Karpik L., The Legal Complex and Struggles for Political Liberalism, w: Fighting for Political Freedom: Comparative Studies of the Legal Complex and Political Change, eds. M. Feeley, T. C. Halliday, L. Karpik, Hart Publishing, Oxford 2007, s. 1–42.
Feliksiak M., Oceny działalności instytucji publicznych we wrześniu. Komunikat z badań nr 129/2022, CBOS, Warszawa 2022.
Gill N., Hynes J., Courtwatching: Visibility, Publicness, Witnessing, and Embodiment in Legal Activism, „Area (Oxford, England)” 2021, vol. 53, no. 4, s. 569–576. DOI: 10.1111/AREA.12690. (Crossref)
Grzegorczyk P., Weitz K., Art. 45 [Prawo do sądu bez nieuzasadnionej zwłoki; zasada jawności postępowania], w: Konstytucja RP. Tom I. Komentarz do art. 1–86, red. M. Safjan, L. Bosek, C.H. Beck, Warszawa 2016, Legalis nr 1002124.
Halliday T.C., Beyond Monopoly: Lawyers, State Crises, and Professional Empowerment, University of Chicago Press, Chicago 1987.
Jasiński W., Bezstronność sądu i jej gwarancje w polskim procesie karnym, Wolters Kluwer Polska, Warszawa 2009.
Joas H., The Genesis of Values, University of Chicago Press, Chicago 2000.
Jodłowski J., Resich Z., Lapierre J., Misiuk-Jodłowska T., Weitz K., Postępowanie cywilne, Wydawnictwa Prawnicze PWN, Warszawa 1997.
Kaczmarczyk M., Legitymizacja roli sędziowskiej, „Studia Socjologiczne” 2020, t. 4, nr 239, s. 5–35. DOI: 10.24425/sts.2020.132478.
Kaczmarek P., Społeczna rola prawników: odpowiedzialność, podmiotowość, zaufanie, „Filozofia Publiczna i Edukacja Demokratyczna” 2016, t. 5, nr 1, s. 63–86. DOI: 10.14746/FPED.2016.5.1.4. (Crossref)
Konstytucja Rzeczpospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r., tekst jednolity: Dz. U. z 1997 r. Nr 78, poz. 483 z późn. zm.
Konwencja o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności sporządzona w Rzymie dnia 4 listopada 1950 r., zmieniona następnie Protokołami nr 3, 5 i 8 oraz uzupełniona Protokołem nr 2 (Dz. U. z 1993 r. Nr 61, poz. 284).
Krunke H., Courts as Protectors of the People: Constitutional Identity, Popular Legitimacy and Human Rights, w: Judges as Guardians of Constitutionalism and Human Rights, eds. M. Scheinin, H. Krunke, M. Aksenova, Edward Elgar Publishing, Cheltenham 2016, s. 71–93. (Crossref)
Marx G.T., Guzik K., Politics, Policy, and Crime Ethnography, w: The Oxford Handbook of Ethnographies of Crime and Criminal Justice, eds. S.M. Bucerius, K.D. Haggerty, L. Berardi, Oxford University Press, Oxford 2022, s. 114–134. (Crossref)
Nowicki K., Jawność rozprawy, w: Proces karny, red. J. Skorupka, Wolters Kluwer Polska, Warszawa 2017, s. 608–612.
Pilitowski B., Aktywność organizacji pozarządowych w polskich sądach niepolegająca na udziale w postępowaniach, „Białostockie Studia Prawnicze”, 2016, t. 21, s. 175–186. DOI: 10.15290/bsp.2016.21.13. (Crossref)
Pilitowski B., Kociołowicz-Wiśniewska B., Obywatelski Monitoring Sądów 2020, Toruń 2020.
Piotrowski R., Sędziowie i granice władzy demokratycznej w świetle Konstytucji RP, „Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny” 2018, t. 1, s. 215–229. DOI: 10.14746/RPEIS.2018.80.1.17. (Crossref)
Pismo DKO-IV.5006.37.2021 Podsekretarz Stanu w Ministerstwie Sprawiedliwości Katarzyny Frydrych do Prezesów i Dyrektorów Sądów z dn. 18 czerwca 2021 r. (udostępnione autorowi na wniosek o informację publiczną).
Podgórecki A., Zarys socjologii prawa, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1971.
Rakowska-Trela A., Sądy i sędziowie wobec niedemokratycznych przemian, „Studia Politologiczne” 2018, t. 47, s. 299–315.
Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 20 marca 2020 r. w sprawie ogłoszenia na obszarze Rzeczypospolitej Polskiej stanu epidemii, tekst jednolity: Dz. U. z 2020 r., poz. 491.
Ustawa z dnia 14 maja 2020 r. o zmianie niektórych ustaw w zakresie działań osłonowych w związku z rozprzestrzenianiem się wirusa SARS-CoV-2, tekst jednolity: Dz. U. z 2020 r., poz. 875 z późn. zm.
Ustawa z dnia 2 marca 2020 r. o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19, innych chorób zakaźnych oraz wywołanych nimi sytuacji kryzysowych, tekst jednolity: Dz. U. z 2020 r., poz. 374 z późn. zm.
Ustawa z dnia 27 lipca 2001 r. – Prawo o ustroju sądów powszechnych, tekst jednolity: Dz. U. z 2001 r. Nr 98, poz. 1070 z późn. zm.
Ustawa z dnia 31 marca 2020 r. o zmianie ustawy o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19, innych chorób zakaźnych oraz wywołanych nimi sytuacji kryzysowych oraz niektórych innych ustaw, tekst jednolity: Dz. U. z 2020 r., poz. 568 z późn. zm.
Zieliński A., Art. 153. [Posiedzenie przy drzwiach zamkniętych], w: Kodeks postępowania cywilnego. Komentarz, red. A. Zieliński, K. Flaga-Gieruszyńska, C.H. Beck, Warszawa 2022, s. 357–358.
Zimna M., Publiczność rozprawy w postępowaniu karnym a jej ograniczenia w związku z ogłoszeniem stanu epidemii, „Ius Novum” 2021, t. 15, nr 2, s. 95–112. DOI: 10.26399/IUSNOVUM.V15.2.2021.16/M.ZIMNA.
Netografia
Aktualizacja rekomendacji z dnia 9 maja 2020 roku w związku z przywróceniem działalności sądów, https://www.iustitia.pl/83-komunikaty-i-oswiadczenia/3866-aktualizacja-rekomendacji-z-dnia-9-maja-2020-roku-w-zwiazku-z-przywroceniem-dzialalnosci-sadow (dostęp: 07.05.2023).
Badora B., Wartości w czasach zarazy. Komunikat z badań nr 160/2020, CBOS, Warszawa 2020, https://www.cbos.pl/SPISKOM.POL/2020/K_160_20.PDF (dostęp: 9.05.2023).
Dostępność poszczególnych sądów dla publiczności, Fundacja Court Watch Polska, https://courtwatch.pl/projekty/publikacje/jawnosc-2020/ (dostęp: 18.05.2023).
Hofmański P., Sędziowie, czyńcie swoją powinność, „Rzeczpospolita” z dn. 05.02.2014 r., https://www. rp.pl/sady-i-trybunaly/art12643831-sedziowie-czyncie-swoja-powinnosc (dostęp: 07.05.2023). (Crossref)
Informacja Wiceprezesa SSP „Iustitia” w sprawie akcji protestacyjnych organizowanych przez Stowarzyszenie, https://www.iustitia.pl/79-informacje/158-informacja-vice-prezesa-ssp-iustitia-w-sprawie-akcji-protestacyjnych-organizowanych-przez-stowarzyszenie (dostęp: 07.05.2023).
Krupa A., Strefa komfortu, „In Gremio” 2020, nr 143, https://ingremio.org/wydania-in-gremio/2020/in-gremio-143/strefa-komfortu/ (dostęp: 07.05.2023).
Kryszkiewicz M., Pokłosie reformy Gowina: Sądy rozłożone na łopatki, tysiące orzeczeń mogą być nieważne, „Gazeta Prawna” z dn. 10.10.2013 r., https://prawo.gazetaprawna.pl/artykuly/738147,poklosie-reformy-gowina-sady-rozlozone-na-lopatki-tysiace-orzeczen-moga-byc-niewazne.html (dostęp: 07.05.2023).
List otwarty – Apel o przestrzeganie prawa do publicznego procesu Fundacji Court Watch Polska z dn. 23.05.2020 r., https://courtwatch.pl/wp-content/uploads/2020/05/List-OtwartyFCWP.pdf (dostęp: 07.05.2023).
Łopalewski B., O publiczności sądowej i wolności zakupów, „Rzeczpospolita” z dn. 05.09.2020 r., https://www.rp.pl/sady-i-trybunaly/art542941-o-publicznosci-sadowej-i-wolnosci-zakupow (dostęp: 07.05.2023). (Crossref)
Łopalewski, B., Dobre wiadomości i pożegnanie z kanałem youtube Sądu Rejonowego w Nowym Sączu, YouTube.com, https://www.youtube.com/watch?v=1qVdQGpPxy0 (dostęp: 18.05.2023).
Pismo DNA-II.510.20.2020, Ministerstwo Sprawiedliwości, Warszawa 18.05.2020, https://www. adwokatura.gdansk.pl/upload/files/inne/pismo_do_psa_1852020.pdf (dostęp: 23.06.2020).
Pismo RPO nr VII.510.32.2022.PKR do Ministra Sprawiedliwości z 20 kwietnia 2022 r., https://bip.brpo.gov.pl/sites/default/files/2022-04/Do_MS_jawnosc_postepowan_20.04.2022.pdf (dostęp: 02.05.2023).
Póki walczymy, jesteśmy zwycięzcami – czyli podsumowanie 2020 r., „IUSTITIA – Kwartalnik Stowarzyszenia Sędziów Polskich” 2020, t. 4, nr 42, s. 173–200, https://www.kwartalnikiustitia.pl/poki-walczymy-jestesmy-zwyciezcami-czyli-podsumowanie-2020-r,10717 (dostęp: 07.05.2023).
Przymusiński B., Dni bez wokandy, „IUSTITIA – Kwartalnik Stowarzyszenia Sędziów Polskich” 2011, t. 1, nr 3, https://www.kwartalnikiustitia.pl/dni-bez-wokandy,1754 (dostęp: 07.05.2023).
Rekomendacje SSP „IUSTITIA” dotyczące funkcjonowania sądów podczas pandemii koronawirusa, https://www.iustitia.pl/83-komunikaty-i-oswiadczenia/3830-rekomendacje-ssp-iustitia-dotyczace-funkcjonowania-sadow-podczas-pandemii-koronawirusa (dostęp: 06.05.2023).
Sąd ogłasza publicznie wyroki na You Tubie’ie, „Limanowa.in”, https://limanowa.in/aktualnosci/sad-oglasza-publicznie-wyroki-na-you-tube-ie/49339 (dostęp: 07.05.2023).
Strona internetowa Sądu Rejonowe w Bartoszycach, https://bartoszyce.sr.gov.pl/?fbclid=IwAR1yRp2_cvCTlY96Zu7inTNseF16DmFi8wOLfQJ7KxgEGR1-8pgBRhSxrA (dostęp: 06.05.2023) Wystąpienie Rzecznika Praw Obywatelskich VII.510.74.2020.PKR z dnia 01.06.2020 r., https://bip.brpo.gov.pl/sites/default/files/WG%20do%20MS%2C%201.06.2020.pdf (dostęp: 07.05.2023).
Zarządzenie A-0210-19/20 Prezesa Sądu Rejonowego w Białogardzie z dnia 19 maja 2020 roku, https://bialogard.sr.gov.pl/zarzadzenie-nr-a-0210-1320-prezesa-sadu-rejonowego-w-bialogardzie,new,mg,1.html,230 (dostęp: 18.05.2023).
Zarządzenie Adm-0000-15/20 Prezesa i Dyrektora Sądu Rejonowego w Puławach z dnia 29 maja 2020 roku, https://pulawy.sr.gov.pl/download/218/34232/zarzAdm0000220.pdf (dostęp: 05.05.2023).
Zarządzenie nr 17/2020 Prezesa Sądu Rejonowego w Międzyrzeczu z dnia 27 maja 2020 r., https://miedzyrzecz.sr.gov.pl/zarzadzenie-nr-172020-prezesa-sadu-rejonowego-w-miedzyrzeczu-z-dnia-27-maja-2020r,new,mg,1.html,156 (dostęp: 06.05.2023, 17.06.2020).
Zarządzenie nr 21/2020 Prezesa SR w Żaganiu z 25.05.2010 r., https://www.zagan.sr.gov.pl/0061L/data/download/1461_Zarzadzenie_Prezesa_nr_21_2020.pdf (dostęp: 18.05.2023).
Zarządzenie nr 35/2020 Prezesa i Dyrektora SR w Węgrowie z 27.05.2020 r., https://www.wegrow.sr.gov.pl/download/35/36009/Zarzadzenienr352020-organizacjapracy.pdf (dostęp: 17.06.2020).
Zarządzenie nr 4/2022 Prezesa Sądu Rejonowego w Międzyrzeczu z dnia 28 marca 2022 r., https://miedzyrzecz.sr.gov.pl/container/2022/zarzadzenia/Skan280322112359.pdf (dostęp: 06.05.2023).
Zarządzenie nr 7/2020 Prezesa i Dyrektora Sądu Okręgowego w Tarnobrzegu z dnia 25 maja 2020 roku, https://www.tarnobrzeg.so.gov.pl/sites/default/files/2020-05/Zarz%C4%85dzenie%20 Nr%207-2020.pdf (dostęp: 05.05.2023).
Zarządzenie nr A-021-13/21 Prezesa i Dyrektora Sądu Rejonowego w Bartoszycach z dnia 02 czerwca 2021 r., https://bartoszyce.sr.gov.pl/images/stories/sad/rozne/A-021-13-21_copy.pdf (dostęp: 06.05.2023).
Fundacja Court Watch Polska https://orcid.org/0000-0003-2351-8841
Licencja
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
Czasopismo zapewnia bezpłatny i otwarty dostęp (ang. open access) do całej zawartości.
Od numeru 1/2024 teksty udostępniane są na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa CC BY 4.0.
Teksty opublikowane w numerach od 3/2018 do 4/2023 udostępnione są na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa - Użycie niekomercyjne - Bez utworów zależnych CC BY-NC-ND 4.0.
Z utworów opublikowanych w niniejszym czasopiśmie przed nr 3/2018 można korzystać w ramach dozwolonego użytku zgodnie z art. 23-35 ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych.
