Doświadczenia i eksperymenty na ludziach. Podejście socjomedyczne
Włodzimierz Piątkowski
Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie , Polskahttps://orcid.org/0000-0001-9743-3512
Abstrakt
W naukach medycznych badania eksperymentalne wiążą się z główną misją medycyny, jaką jest ratowanie zdrowia i życia ludzkiego. Oprócz orientacji na pragmatyzm i funkcjonalność medycyna ma również powinności etyczne wiążące się z przestrzeganiem zasad moralnych oraz m.in. podmiotowym traktowaniem pacjenta. Jednak historia medycyny dostarcza przykładów „reifikacji chorych” i wykorzystywania ich jako „obiekty” w eksperymentalnych metodach leczenia. W tym kontekście istotną rolę rzecznika praw pacjentów zaczęła odgrywać bioetyka oraz nauki humanistyczne i społeczne w medycynie. Celem artykułu jest próba opisu i interpretacji znaczenia wybranych, eksperymentalnych technik i technologii medycznych stosowanych wobec pacjentów oraz ich konsekwencji, widzianych w perspektywie klasycznej socjologii medycyny. W pracy wykorzystano dostępną literaturę przedmiotu oraz wyniki badań sondażowych dotyczących eksperymentów i doświadczeń na ludziach co stanowi przedmiot zainteresowań nauk socjologicznych. Wyniki przeprowadzonych przez autora badań techniką desk-research wskazały, iż opisywane w literaturze przedmiotu eksperymenty medyczne i doświadczenia na ludziach testujące nowatorskie technologie skutkowały również niezamierzonymi, negatywnymi rezultatami dla zdrowia pacjentów. Aktualny poziom rozwoju medycyny, stan legislacji, poziom świadomości społecznej i zakres wiedzy pacjentów wyznaczają stan rzeczy, w ramach którego powinno dochodzić do ustalania uniwersalnych zasad bezpiecznego stosowania na etapie badań podstawowych innowacyjnych technologii medycznych opartych na wynikach eksperymentów i doświadczeń na ludziach. Przedstawiona w artykule problematyka jest niezmiernie rzadko poruszana w ramach polskiej socjologii medycyny. Opisane w tekście przykłady doświadczeń tego rodzaju budzą kontrowersje natury etyczno-moralnej, w badaniach eksperymentalnych dotyczących człowieka nie mogą być akceptowane techniki ingerujące w integralność oraz tożsamość osoby ludzkiej, tak np. akty zewnętrznej ingerencji w dziedzictwo genetyczne są przeciwne godności istoty ludzkiej i nie powinny być usprawiedliwiane przez wzgląd na ewentualne, potencjalne, dobroczynne skutki zdrowotne w przyszłości.
Słowa kluczowe:
doświadczenia i eksperymenty na człowieku, socjologia medycyny, bioetykaBibliografia
Domaradzki J., Społeczne konstruowanie genetyki. Reprezentacje biotechnologii w polskim czasopiśmiennictwie opiniotwórczym, Wydawnictwo Uniwersytetu Medycznego im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu, Poznań 2018.
Doświadczenie, w: Polski Słownik Medyczny, red. T. Różniatowski, Wydawnictwo PAN, Warszawa, 1981, s. 240.
Eksperyment, w: Wielka Encyklopedia Powszechna, t. 3, red. B. Suchodolski, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1964, s. 343.
Fox R., Experiment Peri Lous: Physician and Patients Facing the Unknown, Free Press, Glencoe 1959.
Gunesch K., „Machines” Medical Superiority Contributing to Comprehensive Healthcare Democratization, w: Critical Dialogues in Medical Humanities, ed. E. Domínguez-Rué, Cambridge 2019, s. 153–155.
Jan Paweł II, Przemówienie do uczestników Sympozjum Papieskiej Akademii Nauk, 23.10.1982, Insegnamenti V/3, 1982.
Kornblum W., Sociology in a Changing World, Holt Rinehart and Winston, New York 1988.
Kowal K., Doświadczanie własnej cielesności przez biorców kończyny – socjologiczne studium zrekonstruowanego ciała, „Przegląd Socjologii Jakościowej” 2012, nr 8 (2), s. 152–199. (Crossref)
Kowal K., Rekonstrukcja ciała i tożsamości cielesnej u biorców kończyny górnej – studium socjomedyczne, w: Socjologia medycyny w Polsce z perspektywy półwiecza. Nurty badawcze, najważniejsze osiągnięcia, perspektywy rozwoju, red. A. Ostrowska, M. Skrzypek, Wydawnictwo IFiS PAN, Warszawa 2015, s. 269–308.
Kucia M., Comte Auguste, w: Encyklopedia Socjologii, t. 1, red. W. Kwaśniewicz, Oficyna Naukowa, Warszawa 1998, s. 97–99.
Opieka pielęgniarska w czasach nazizmu. Wybrane problemy i kazusy, red. M. Musielak, K. Głodowska, Wydawnictwo Nauka i Innowacje, Poznań 2014.
Ostrowska A., Medykalizacja – perspektywa uzurpatora, w: Procesy medykalizacji we współczesnym społeczeństwie, red. M. Nowakowski, W. Piątkowski, Wydawnictwo UMCS, Lublin 2017, s. 42–50.
Papieska Rada ds. Duszpasterstwa Służby Zdrowia, Karta Pracowników Służby Zdrowia, Wyd. I, Watykan 1995.
Piątkowski W., From Medicine to Sociology. Health and Illness in Magdalena Sokołowska’s Research Conceptions, Peter Lang, Berlin 2020. (Crossref)
Piątkowski W., Skrzypek M., To Tell the Truth. A Critical Trend in Medical Sociology – An Introduction to the Problems, “Annals of Agricultural and Environmental Medicine” 2013, no. 20 (3), s. 613–623.
Polacy o biotechnologii i inżynierii genetycznej, Komunikat z badań, TNS OBOP, Warszawa 2005.
Radkowska-Walkowicz M., Doświadczenie in vitro. Niepłodność i nowe technologie reprodukcyjne w perspektywie antropologicznej, Wydawnictwo Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa 2013. (Crossref)
Radkowska-Walkowicz M., Sztuczne dziecko. Miedzy niepokojącą obcością a swojską czułością, „Przegląd Filozoficzny – Nowa Seria” 2009, nr 3 (71), s. 307–317.
Siemińska J.M., Społeczne wymiary dyskursu nad badaniami genetycznymi w medycynie, w: Socjologia i antropologia medycyny w działaniu, red. W. Piątkowski, B. Płonka-Syroka, Wydawnictwo Arboretum, Wrocław 2008, s. 41–53.
Transplantacje kończyny górnej i twarzy, red. J. Jabłecki, A. Chełmoński, K. Kowal, Wyd. I, PZWL, Warszawa 2018.
Turner B.S., Regulating Bodies. Essays in Medical Sociology, Routledge, London 2000.
Turner B.S., The Body and Society. Exploration in Social Theory, Sage, London 2008.
Wainwright S., Williams C., Michael M., Cribb A., Stem Cells Translational Research and the Sociology of Science, w: Handbook of Genetics and Society: Mapping the New Genomic Era, eds. P. Atkinson, P. Glasner, M. Lock, Routledge, New York 2013, s. 41–58.
Wallace S., Enemies of the People: Just Who Is Entitled to Use Evidence-Based Critiques of Vaccination, w: Critical Dialogues in the Medical Humanities, eds. E. Domínguez-Rué, Cambridge 2019, s. 37–54.
Webster A., Innovative Genetic Technologies, Governance and Social Accountability, w: Handbook of Genetics and Society, eds. P. Atkinson, P. Glasner, M. Lock, Routledge, New York 2013, s. 486–501.
Zaborowski P., Filozofia postępowania lekarskiego, PZWL, Warszawa 1990.
Zaręba R., Rysiak E., Worona P., Osciłowska I., Eksperyment medyczny w świetle art. 27 Kodeksu karnego, w: Eksperymenty w badaniach na zwierzętach. Egoizm, koszt postępu czy przejaw okrucieństwa, red. E. Krajewska-Kułak et al., Wydawnictwo Naukowe Silva Rerum, Poznań 2021, s. 331–339.
Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie https://orcid.org/0000-0001-9743-3512
Licencja
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
Czasopismo zapewnia bezpłatny i otwarty dostęp (ang. open access) do całej zawartości.
Teksty opublikowane w tomach 3/2018 - 4/2023 udostępnione są na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa - Użycie niekomercyjne - Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
Od tomu 1/2024 teksty udostępniane są na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa CC BY 4.0.
