„Pułapka Tukidydesa” 2.0 (komentarz socjologiczny w spolaryzowanym społeczeństwie)
Abstrakt
Artykuł poświęcony jest próbie odpowiedzi na pytanie: w jakim stopniu konflikt ostatnich kilkunastu lat w Polsce, funkcjonujący w dyskursie społecznym i publicystyce jako „wojna polsko-polska”, spełnia modelowe warunki uprawniające do określania go mianem „wojny domowej”? Jako model tego typu starcia wybrano opis wojny domowej w Korkirze. Zdecydowano się na tę perspektywę z dwu powodów; pierwszy – bo pozwala przedstawić problem podobnego konfliktu sine ira et studio. Drugi – w tym samym duchu – pozwala przedyskutować problem statusu poznawczego „zaangażowanego obserwatora” w spolaryzowanym społeczeństwie, a więc także takie kwestie jak obiektywizm, stronniczość czy – tak szeroko dyskutowany w przestrzeni medialnej ostatnich lat – symetryzm. Niniejszy artykuł jest próbą sprawdzenia sensowności pewnego typu analitycznego podejścia do rozumienia silnie spolaryzowanej współczesności. Szczególnym układem odniesienia pozostaje tu interpretacja przyjętych za modelowe przypadków historycznych. Za wyborem takiej właśnie perspektywy zdaje się przemawiać nie tylko możliwość ukazania istotnych socjologicznie, a trwałych konturów interpretowanego zjawiska. Jej zaleta tkwi także w możliwości zdystansowania się od nasyconego emocjami dyskursu aktualnych politycznych sporów.
Słowa kluczowe:
Pułapka Tukidydesa, wojna domowa, socjologia polityki, symetryzm, komentarz politycznyBibliografia
Allison G., Skazani na wojnę? Czy Ameryka i Chiny unikną pułapki Tukidydesa?, przeł. R. Mościcka, M. Wacław, M. Żbikowska, Wydawnictwo Pascal, Bielsko-Biała 2018.
Arendt H., Kryzys republiki, przeł. P. Nowak, Kronos, Warszawa 2022.
Aron R., Tukidydes i opowieść historyczna, przeł. W. Dłuski, „Przegląd Polityczny” 2013, nr 121/122, s.172–187 .
Aron R., Widz i uczestnik. Z Raymondem Aronem rozmawiają Jean-Louis Missika i Dominique Wolton, przeł. A. Zagajewski, Polonia, Londyn 1984.
Ash T.G., Polska rewolucja. Solidarność, tłum. M.K., Polonia, Londyn 1987.
Bachtin M., Problemy poetyki Dostojewskiego, przeł. N. Modzelewska, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 1970.
Baczyński J., Szczyt i wstyd, „Polityka” nr 29 (3068), 13–19.07 2016, s. 6.
Barley N., Niewinny antropolog, przeł. E.T. Szyler, Prószyński i S-ka, Warszawa 1997.
Bartosiak J. Pacyfik i Eurazja. O wojnie, Asian Century, Warszawa 2018.
Bartosiak J., Zychowicz P., Wojna o Ukrainę. Wojna o świat, Dom Wydawniczy Rebis, Poznań 2023.
Bauer Z., Antropologiczne strategie w późnej twórczości Ryszarda Kapuścińskiego „Annales Universitatis Paedagogicae Cracoviensis. Studia Historicolitteraria” 2008, t. 8, s. 75–89.
Becker H., Barnes H.E., Rozwój myśli społecznej od wiedzy ludowej do socjologii. Historia i interpretacja ludzkich pojęć o współżyciu ludzi. Część pierwsza, przeł. J. Szacki, B. Szacka, A. Molska, J. Possart, PWN, Warszawa 1964.
Berlin I., Wolność, przeł. B. Baran, Aletheia, Warszawa 2017.
Bratkowski S., Tukidydes naszych dni, „Nowe Książki” 2000, nr 6, s. 8–9.
Brown D., Inferno, przeł. R.J. Schmidt, Wydawnictwo Sonia Draga, Katowice 2014.
Buchner W., Ład utracony, szkice z historii myśli politycznej, Wydawnictwo Arcana, Kraków 2017.
Coser L.A., The Functions of Social Conflict, Free Press, Glencoe–Illinois 1956.
Cudze problemy. O ważności tego, co nieważne. Analiza dyskursu publicznego w Polsce, red. M. Czyżewski, K. Dunin, A. Piotrowski, Ośrodek Badań Społecznych, Warszawa 1991.
„Destined for War: Can America and China Escape Thucydides’s Trap?”, Harvard Kennedy School, http://belfercenter.org/thucydides-trap/ (dostęp: 4.04.2018). (Crossref)
Flacelière R., Życie codzienne w Grecji za czasów Peryklesa, przeł. Z. Bobowicz, J. Targalski, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 1985.
Gacek M., Raymond Aron – Tukidydes XX wieku, Kwartalnik Kulturalny „Opcje” 2011, nr 4, s. 6–9.
Geertz C., Dzieło i życie. Antropolog jako autor, Wydawnictwo KR, Warszawa 2000.
Głowiński M., Nowomowa po polsku, PEN, Warszawa 1990.
Habermas J., Krytyczne i konserwatywne zadania socjologii, przeł. Z. Krasnodębski, w: tegoż, Teoria i praktyka, tłum. różni, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 1983, s. 338–356.
Houellebecq M., Uległość, przeł. B. Geppert, Wydawnictwo W.A.B, Warszawa 2015.
Hunter V.J., Thucydides: The Artful Reporter, Hakkert, Toronto 1973.
Janicki M., Władyka W., Symetryści. Jak się pomaga autorytarnej władzy, Wydawnictwo „Polityka”, Warszawa 2023.
Jurek M., 100 godzin samotności albo rewolucja październikowa nad Wisłą, Wydawnictwo Dębogóra, Dębogóra 2021.
Kagan D., Tukidydes, czyli ponowne wynalezienie historii, przeł. P. Morawski, „Przegląd Polityczny” 2012, nr 113, s. 124–130.
Kapuściński R., Podróże z Herodotem, Wydawnictwo Znak, Kraków 2004.
Keegan J., Historia wojen, przeł. G. Woźniak, Książka i Wiedza, Warszawa 1998.
Kimla P., Historycy-politycy jako źródło realizmu politycznego. Tukidydes – Polibiusz – Machiavelli, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 2009.
Krawczuk A., Perykles i Aspazja, Ossolineum, Wrocław–Warszawa–Kraków 1967.
Kuisz J., Wigura K., Symetryzm nie istnieje, Kultura Liberalna, 19.06.2017, https://kulturaliberalna.pl/2017/0619/kuisz-wigura-symetryzm-po-pis-polska/ (dostęp: 18.09.2022).
Kumaniecki K., Przedmowa, w: Tukidydes, Wojna peloponeska, Czytelnik, Warszawa 2003, s. 5–15.
Kurski J., Pokój z widokiem na historię. Biografia polityczna Raymonda Arona, Wydawnictwo Sprawy Polityczne, Wołomin 2002.
Legutko R., Pięć wcieleń Sokratesa, „Res Publica” 1987, nr 1, s. 62–72.
Legutko R., Triumf człowieka pospolitego, Zysk i S-ka, Poznań 2012.
Lis T., Czwarta pseudowładza, „Newsweek” 2022, nr 21, 23–29.05.2022, s. 2–5.
Łagowski B., Co jest lepsze od prawdy?, Wydawnictwo Literackie, Kraków 1986.
Łagowski B., Fałszywa historia, błędna polityka, Fundacja Oratio Recta, Warszawa 2017.
Łagowski B., Piszcie pamiętniki, „Przegląd”, nr 23, 6–12.06.2016, s. 17.
Łagowski B., Spór o ducha Europy, w: tegoż, Duch i bezduszność III Rzeczpospolitej. Rozważania, Universitas, Kraków 2021, s. 278–291.
Łęcki K., Tukidydes jako (pre)socjolog, w: Myśli społecznych splątanie, red. K. Czekaj, J. Sztumski, Z.A. Żechowski, Górnośląska Wyższa Szkoła Handlowa im. Wojciecha Korfantego, Katowice 2011, s. 278-291.
Łęcki K., Według Tukidydesa. Rozważania socjologa literatury nad „Wojną peloponeską”, Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, Katowice 2019.
Łęcki K., Łęcka G., „Polska rewolucja. Solidarność 1980–1981” Timothy G. Asha jako literacki obraz rewolucji, „Opcje. Kwartalnik Kulturalny” 1996, nr 4 (15), s. 93–96.
Marrou H.I., O poznaniu historycznym, przeł. H. Łaszkiewicz, Wydawnictwo Marek Derewiecki, Kęty 2001.
Mazur K., Giza-Poleszczuk: Jako socjologowie straciliśmy zdolność prawdziwej analizy [ROZMOWA], Klub Jagielloński, 20.05.2018, https://klubjagiellonski.pl/2018/05/20/giza-poleszczuk-jako-socjologowie-stracilismy-zdolnosc-prawdziwej-analizy-rozmowa/ (dostęp: 23.07.2019).
Merton R.K., Członkowie grupy i outsiderzy,. Rozdział z socjologii wiedzy, przeł. K. Rosner, w: Czy kryzys socjologii?, red. J. Szacki, Czytelnik, Warszawa 1977.
Mroziewicz K., Korespondent czyli jak opisać pełzający koniec świata, Zysk i S-ka, Poznań 2013.
Ossowska M., Socjologia moralności. Zarys zagadnień, PWN, Warszawa 1963.
Ossowski S., O osobliwościach nauk społecznych, PWN, Warszawa 1983.
Perreau-Saussine É., Raymond Aron et Carl Schmitt lecteurs de Clausewitz, „Commentaire” 2003, nr 103 (Automne), s. 617–622. (Crossref)
Popper K.R., Społeczeństwo otwarte i jego wrogowie, t. 1, Urok Platona, przeł. H. Krahelska, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1993.
Quine W.O., Filozofia logiki, przeł. H. Mortimer, PWN, Warszawa 1977.
Rytualny chaos. Studium dyskursu publicznego, red. M. Czyżewski, S. Kowalski, A. Piotrowski, Wydawnictwo Aureus, Kraków 1997.
Sahlins M., Z przeprosinami dla Tukidydesa: rozumienie historii jako kultury i odwrotnie, przeł. W. Usakiewicz, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 2011.
Sawczuk T., Trzy poglądy, które uczynią cię „symetrystą”, Kultura Liberalna, 19.06.2017, https://kulturaliberalna.pl/2017/06/19/sawczuk-pis-symetryzm-janicki-wladyka/ (dostęp: 17.09.2021).
Schumpeter J.A., Kapitalizm, socjalizm, demokracja, przeł. M. Rusiński, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1995.
„Socjologia łuskana”. O formach i stylach komentarza socjologicznego, red. M. Gacek, Studio Grafpa, Kraków 2018.
Suchodolska M., Rodzina polityką podzielona, „Dziennik Gazeta Prawna” 2016, nr 248, 23–26.12.2016, s. 6–8.
Szacki J., Historia myśli socjologicznej. Wydanie nowe, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2005.
Szacki J., Złudzenia i rzeczywistość polskiej demokracji, „ResPublica” 1991, nr 5, s. 10–17.
Targański T., Pułapka Tukidydesa, „Polityka” 2019, nr 17/18 (3208), 24.04.–7.05.2019, s. 93–95.
Tritle L.A., Tukidydes a zimna wojna, przeł. P. Morawski, „Przegląd Polityczny” 2012, nr 113, s. 98–109.
Tukidydes, Wojna peloponeska, przeł. K. Kumaniecki, Czytelnik, Warszawa 1991.
Voegelin E., Nowa nauka polityki, przeł. P. Śpiewak, Fundacja „Aletheia”, Warszawa 1992.
Voegelin E., Platon, przeł. A. Legutko-Dybowska, Teologia Polityczna, Warszawa 2009.
Wildstein B., Nędza symetryzmu. „Odwracanie się od świata czy naiwne określanie swojej w nim szczególnej roli zawsze pozostanie tylko iluzją”, wPolityce.pl, 15.08.2021, https://wpolityce.pl/spoleczenstwo/562524-nedza-symetryzmu-naiwne-okreslanie-swojej-szczegolnej-roli (dostęp: 1.09.2022).
Woś R., Nie idźcie na wojnę kulturową, „Super Ekspres” 2019, nr 247, 22.10.2019, s. 5.
Wójcik Ł., Idzie wojna?, „Polityka” 2017, nr 34 (3124), 23.08.2017, s. 42–44.
Wróblewski T., Europejska pułapka Tukidydesa, „Do Rzeczy” 2017, nr 32 (234), 7–13.08.2017, s. 88–90.
Licencja
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe.
Czasopismo zapewnia bezpłatny i otwarty dostęp (ang. open access) do całej zawartości.
Od numeru 1/2024 teksty udostępniane są na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa CC BY 4.0.
Teksty opublikowane w numerach od 3/2018 do 4/2023 udostępnione są na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa - Użycie niekomercyjne - Bez utworów zależnych CC BY-NC-ND 4.0.
Z utworów opublikowanych w niniejszym czasopiśmie przed nr 3/2018 można korzystać w ramach dozwolonego użytku zgodnie z art. 23-35 ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych.
