Współczesne formy uczestnictwa religijnego: pomiędzy indywidualizacją a społeczną mobilizacją. Fenomen zróżnicowania w optyce empirii i dyskursie medialnym
Wioletta Szymczak
Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II , Polskahttps://orcid.org/0000-0002-8749-8862
Justyna Szulich-Kałuża
Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II , Polskahttps://orcid.org/0000-0002-6845-168X
Abstrakt
Przedmiotem analiz w niniejszym artykule są deklaracje uczestnictwa w wybranych wydarzeniach religijnych oferowanych w ramach Kościoła katolickiego w Polsce, eksploracyjne poszukiwanie podobieństw i zróżnicowania respondentów – uczestników tych wydarzeń – oraz analiza dyskursów medialnych na temat wydarzeń wyróżnionych spośród innych, według powyższego kryterium. Rozważania bazują na komplementarnym zastosowaniu metod ilościowych (ogólnopolski sondaż reprezentatywny, analiza skupień) oraz jakościowych (analiza dyskursu z wykorzystaniem techniki ramowania). W pierwszej części artykułu wskazane zostały trzy spośród dziesięciu ujętych w badaniu wydarzeń religijnych, których uczestnicy tworzyli grupy najbardziej homogeniczne wewnętrznie oraz różniące się od pozostałych. Druga część sytuuje analizy w kontekście procesów mediatyzacji. Jej celem jest ustalenie, jaką wiedzę o wyodrębnionych wydarzeniach, konstruują dyskursy medialne, jakie ramy językowe i wizualne są w niej osadzone oraz jaka jest znaczeniotwórcza rola tychże dyskursów z wyznaczeniem centrów i peryferiów ram. Sformułowane na podstawie analiz konkluzje odnotowują tytułowy fenomen zróżnicowania form uczestnictwa religijnego, nasycając go merytorycznie przez rozpoznanie i skategoryzowanie treściowych aspektów tegoż zróżnicowania.
Słowa kluczowe:
uczestnictwo religijne, zróżnicowanie religijne, dyskurs medialny, ramowanieBibliografia
Augustyn J., SJ, Medytacja chrześcijańska – szanse i zagrożenia, Mateusz.pl, http://mateusz.pl/duchowosc/ja-mch.htm (accessed: 11.02.2024).
CBOS, Opinie i diagnozy no. 50/2022: Sekularyzacja po polsku, ed. M. Grabowska, Warsaw, Fundacja Centrum Badnia Opinii Społecznej.
CBOS, Religijność młodzieży, prepared by R. Boguszewski, in: Opinie i Diagnozy no. 49/2022: Młodzież 2021, Warsaw, Fundacja Centrum Badania Opinii Społecznej, p. 134–148.
Chris A., Top 10 Search Engines in the World, Reliablesoft, https://www.reliablesoft.net/top-10-search-engines-in-the-world/ (accessed: 25.03.2024).
Cottingham J., The Spiritual Dimension. Religion, Philosophy and Human Value, Cambridge University Press, Cambridge 2005. (Crossref)
Couldry N., Hepp A., Conceptualizing Mediatization: Contexts, Traditions, Arguments, “Communication Theory” 2013, no. 2, p. 191–202, DOI: 10.1111/comt.12019. (Crossref)
Deon.pl, O co chodzi z intronizacją?, https://deon.pl/kosciol/komentarze/o-co-chodzi-z-intronizacja, 377405 (accessed: 10.02.2024).
Deon.pl, Usadzić Chrystusa na tronie, https://deon.pl/kosciol/komentarze/usadzic-jezusa-na-tronie, 377624 (accessed: 10.02.2024).
Fairclough N., Critical Discourse Analysis: A Critical Study of Language, Longman, London–New York 1995.
Fairclough N., Discourse and Social Change, Polity, Cambridge 1992.
Fraas C., Meier S., Pentzold C., Wprowadzenie: perspektywy interdyscyplinarnych transmedialnych badań nad dyskursem, in: Lingwistyka mediów. Antologia tłumaczeń, eds. R. Opiłowski, J. Jarosz, P. Staniewski, Atut, Neisse Verlag, Wrocław–Dresden 2015, p. 199–220.
Franczak K., Analiza ramowania, in: Analiza dyskursu publicznego. Przegląd metod i perspektyw badawczych, eds. M. Czyżewski, M. Otrocki, T. Piekot, J. Stachowiak, Wydawnictwo Akademickie SEDNO, Warsaw 2017, p. 145–173.
Frunză S., Human Condition and the Sacred in the Digital Era, “Journal for the Study of Religions and Ideologies” 2019, no. 1, p. 156–169.
Gądek J., Rycerze Chrystusa Króla na manowcach Kościoła – jest ich kilka tysięcy, WP Wiadomości, 18.11.2016, https://wiadomosci.wp.pl/rycerze-chrystusa-krola-na-manowcach-kosciola-jest-ich-kilka-tysiecy-6059959288717953a (accessed: 10.02.2024).
Gamson W.A., A Constructionist Approach to Mass Media and Public Opinion, “Symbolic Interaction” 1988, vol. 11, no. 2, p. 161–174, DOI: 10.1525/si.1988.11.2.161. (Crossref)
Góźdź K., Historical and Theological Sources of Secularism and Secularisation, “Verbum Vitae” 2022, vol. 40, no. 2, p. 359–373, DOI: 10.31743/vv.13269. (Crossref)
Halliday M.A.K., Explorations in the Functions of Language, Edward Arnold, London 1973.
Halliday M.A.K., Language as Social Semiotics. The Social Interpretation of Language and Meaning, University Park Press, Baltimore 1978.
Hepp A., Mediatization and the ‘Molding Force’ of the Media, “Communications” 2012, no. 1, p. 1–28, DOI: 10.1515/commun-2012-0001. (Crossref)
Holmes P., Spirituality. Some Disciplinary Perspectives, in: Sociology of Spirituality, eds. P.C. Jupp, K. Flanagan, Routledge, London 2007, p. 23–42.
Hoover S., Complexities: Case of Religious Cultures, in: Mediatization: Concept, Change, Consequences, Peter Lang, New York 2009, p. 123–138.
Hovorun C., Eastern Christianity and Meditation, in: The Oxford Handbook of Meditation, eds. M. Farias, D. Brazier, M. Lalljee, Oxford Library of Psychology, Oxford 2021, DOI: 10.1093/oxfordhb/9780198808640.013.8. (Crossref)
Iedema R., Multimodality, Resemiotization: Extending the Analysis of Discourse as Multi-Semiotic Practice, “Visual Communication” 2003, no. 2, p. 29–57. (Crossref)
Itti L., Koch C., A Salience – Based Search Mechanism for Overt and Covert Shifts of Visual Attention, “Vision Research” 2000, no. 40, p. 1489–1509. (Crossref)
Juzalak J., Dokąd po duchowe wytchnienie?, Opoka, 15.07.2022, https://opoka.org.pl/biblioteka/Z/ZP/dokad-po-duchowe-wytchnienie (accessed: 12.02.2024).
Karnacewicz S., Rzecznik KEP: każde rekolekcje to duchowe SPA, Dzieje.pl – Portal historyczny, 7.03.2020, https://dzieje.pl/dziedzictwo-kulturowe/rzecznik-kep-kazde-rekolekcje-duchowe-spa (accessed: 12.02.2024).
Knoblauch H., Individualisierung, Privatisierung und Subjektivierung, in: Handbuch Religionssoziologie. Veröffentlichungen der Sektion Religionssoziologie der Deutschen Gesellschaft für Soziologie, Springer VS, Wiesbaden 2018, p. 329–346, DOI: 10.1007/978-3-531-18924-6_13. (Crossref)
Komentarz do Jubileuszowego Aktu Przyjęcia Jezusa za Króla I Pana, https://episkopat.pl/doc/172791.komentarz-do-jubileuszowego-aktu-przyjecia-jezusa-za-krola-i-pana (accessed: 15.03.2024).
Kopytkowska M., Kumiega Ł., Krytyczna analiza dyskursu: konteksty, problemy, kierunki rozwoju, in: Analiza dyskursu publicznego. Przegląd metod i perspektyw badawczych, eds. M. Czyżewski, M. Otrocki, T. Piekot, J. Stachowiak, Wydawnictwo Akademickie SEDNO, Warsaw 2017, p. 177–210.
Koseła K., Polak i katolik. Splątana tożsamość, Wydawnictwo Instytutu Filozofii i Socjologii PAN, Warsaw 2003.
Krawczykowski D., Rekolekcje dla wypalonych, “Niedziela Ogólnopolska” 2022, no. 31, p. 20–21, https://m.niedziela.pl/artykul/160728/nd/Rekolekcje-dla-wypalonych (accessed: 12.02.2024).
Laird M., Western Christianity and Meditation, in: The Oxford Handbook of Meditation, eds. M. Farias, D. Brazier, M. Lalljee, Oxford Library of Psychology, Oxford 2021, DOI: 10.1093/oxfordhb/9780198808640.013.7. (Crossref)
Leśniczak R., Mediatyzacja religii w czasach globalizacji i neoglobalizacji. Wybrane refleksje medioznawcze, “Studia Medioznawcze” 2022, no. 4, p. 1312–1321. DOI: 10.33077/uw.24511617.sm.2022.4.712. (Crossref)
List pasterski Episkopatu Polski w sprawie Jubileuszowego Aktu Przyjęcia Jezusa za Króla i Pana, https://episkopat.pl/doc_pr/174607.list-pasterski-episkopatu-polski-w-sprawie-jubileuszowego-aktu-przyjecia-jezusa-za-krola-i-pana (accessed: 15.03.2024).
Main J., OSB, Czym jest medytacja chrześcijańska?, Deon.pl, https://deon.pl/wiara/czym-jest-medytacja-chrzescijanska,411584 (accessed: 11.02.2024).
Mariański J., Indywidualizacja religijna i moralna jako megatrend społeczny i kulturowy, Wydawnictwo Adam Marszałek, Toruń 2021.
Mariański J., Megatrendy religijne w społeczeństwach ponowoczesnych. Studium socjologiczne, Wydawnictwo Adam Marszałek, Toruń 2016.
Mariański J., O nowej duchowości – próba opisu zjawiska, “Nauki o wychowaniu. Studia interdyscyplinarne” 2021, no. 12, p. 40–68, DOI: 10.18778/2450-4491.12.04. (Crossref)
Mariański J., Tożsamości religijne w społeczeństwie polskim. Studium socjologiczne, Wydawnictwo Adam Marszałek, Toruń 2017.
Michael. Dla Tryumfu Niepokalanej, Intronizacja Chrystusa Króla w Polsce, 1.10.2015, https://www.czasopismomichael.pl/archiwa/item/intronizacja-chrystusa-krola-w-polsce (accessed: 10.02.2024).
Motak D., Religia – Religijność – Duchowość. Przemiany zjawiska i ewolucja pojęcia, “Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Jagiellońskiego. Studia Religiologica” 2000, no. 43, p. 201–218.
Norris S., Multimodal Discourse Analysis: A Conceptual Framework, in: Discourse and Technology: Multimodal Discourse Analysis, eds. P. Levine, R. Scollon, Georgetown University Press, London–Washington 2004, p. 101–115.
Petrowa-Wasilewicz A., Ruchy i stowarzyszenia katolickie, in: Kościół w Polsce 2023. Raport, Katolicka Agencja Informacyjna Sp. z o.o., Instytut Dziedzictwa Myśli Narodowej im. Romana Dmowskiego i Ignacego J. Paderewskiego, Warsaw 2023, p. 96–106.
Poleski A., Jedno słowo kontemplacji. Czym jest medytacja chrześcijańska?, Aleteia, 10.04.2017, https://pl.aleteia.org/2017/04/10/jedno-slowo-kontemplacji-czym-jest-medytacja-chrzescijanska/ (accessed: 11.02.2024).
Poznański J., SJ, Dobrze przeżyć rekolekcje, Mateusz.pl, http://mateusz.pl/mt/jp/jacek-poznanski-sj-dobrze-przezyc-rekolekcje.htm (accessed: 12.02.2024).
Rusiecki T., Medytacja chrześcijańska, katolik.pl, https://m.katolik.pl/medytacja-chrzescijanska, 22609,416,cz.html?s=3 (accessed: 11.02.2024).
Sareło Z., Postmodernistyczny styl myślenia i życia, in: Postmodernizm. Wyzwanie dla chrześcijaństwa, ed. Z. Sareło, Pallottinum, Poznań 1995, p. 9–27.
Stacja7.pl, Medytacja. Zagrożenie czy sposób na rozwój wiary? Wyjaśnia o. Leon Knabit OSB, 23.01.2022, https://stacja7.pl/wiara/medytacja-zagrozenie-czy-sposob-na-rozwoj-wiary-wyjasnia-o-leon-knabit-osb/ (accessed: 11.02.2024).
Szulich-Kałuża J., Mediatyzacja religii, in: Leksykon terminów medialnych, eds. K. Wolny-Zmorzyński, K. Doktorowicz, P. Płaneta, R. Filas, Wydawnictwo Adam Marszałek, Toruń 2024, p. 74–75.
Szulich-Kałuża J., Tożsamość religijna w dobie mediatyzacji religii, “Roczniki Nauk Społecznych” 2021, no. 1, p. 133–150, DOI: 10.18290/rns21491.9. (Crossref)
Szymczak W., Szulich-Kałuża J., Religious or Spiritual? Empirical Manifestations of Contemporary Changes in Poles’ Self-Declarations and Media Representations, “Verbum Vitae” 2022, vol. 40, no. 2, p. 813–842. (Crossref)
Welsch W., Unsere postmoderne Moderne, Akademie Verlag, Berlin 2008. (Crossref)
Wendland M., Konstruktywizm komunikacyjny, Wydawnictwo Naukowe Instytutu Filozofii UAM, Poznań 2011.
Wesołowski W., Czy Chrystusa można ogłosić Królem Polski?, “Niedziela Ogólnopolska” 2021, no. 47, p. 10–12, https://www.niedziela.pl/artykul/156467/nd/Czy-Chrystusa-mozna-oglosic-Krolem-Polski (accessed: 10.02.2024).
Wiara.pl, Maryja wzorem medytacji, https://papiez.wiara.pl/doc/926634.Maryja-wzorem-medytacji (accessed: 11.02.2024).
Wuthnow R., Growing Up Religious. Christians and Jews their Journey to Faith, Beacon Press, Boston 2000.
Wuthnow R., The Contemporary Convergence of Art and Religion, in: The Oxford Handbook of the Sociology of Religion, Oxford University Press, Oxford 2009, p. 360–374, DOI: 10.1093/oxfordhb/9780199588961.013.0020. (Crossref)
Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II https://orcid.org/0000-0002-8749-8862
Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II https://orcid.org/0000-0002-6845-168X
Licencja
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe.
Czasopismo zapewnia bezpłatny i otwarty dostęp (ang. open access) do całej zawartości.
Od numeru 1/2024 teksty udostępniane są na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa CC BY 4.0.
Teksty opublikowane w numerach od 3/2018 do 4/2023 udostępnione są na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa - Użycie niekomercyjne - Bez utworów zależnych CC BY-NC-ND 4.0.
Z utworów opublikowanych w niniejszym czasopiśmie przed nr 3/2018 można korzystać w ramach dozwolonego użytku zgodnie z art. 23-35 ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych.
