CULTURAL SAFETY AND THE PRESENCE AND/OR ELIMINATION OF RELIGION IN THE POLISH CULTURE SYSTEM
Dariusz Tułowiecki
Abstract
The Christian religion is a factor in the co-creating of the Polish national culture. Throughout the history of Poland Latin Christianity was the inspiration for the building of social structures, for references between people. It gave identity to singular individuals and the nation, was the inspiration for authors. At the present time, when national security is not limited only to the state of the absence of war, it is important to study the cultural safety of nation and state. That is why it is important to isolate the stem of the national culture and to secure it, as a component of the identity of the nation-state.
Keywords:
national security, cultural safety, culture, religiosityReferences
Arnoldi J., Ryzyko, Warszawa 2011. Bauman Z., Globalizacja. I co z tego dla ludzi wynika, Warszawa 2000.
Bauman Z., Żyjąc w czasie pożyczonym, Warszawa 2010.
Beck U., Społeczeństwo światowego ryzyka. W poszukiwaniu utraconego bezpieczeństwa, Warszawa 2012.
Borowik I., Odbudowywanie pamięci. Przemiany religijne w Środkowo-Wschodniej Europie po upadku komunizmu, Kraków 2000.
Boski P., Studia nad tożsamością narodową Polaków w kraju i na emigracji, „Kultura i Społeczeństwo” 1991, nr 4, s. 139–152.
Budyta-Budzyńska M., Socjologia narodu i konfliktów etnicznych, Warszawa 2010.
Campion M., Pabis K., Bezpieczeństwo kulturowe mniejszości narodowych i etnicznych w Polsce. Wybrane problemy na przykładzie mniejszości karaimskiej, w: Changing the World: Social, Cultural and Politicalpedagogies in Civileducation, red. M. Campion, Kraków 2013, s. 230–241.
Casanova J., Religie publiczne w nowoczesnym świecie, Kraków 2005. Czaja J., Kulturowe czynniki bezpieczeństwa, Kraków 2008.
Czaja J., Kulturowy wymiar bezpieczeństwa. Aspekty teoretyczne i praktyczne, Kraków 2013.
Dyczewski L., Kultura w całościowym planie rozwoju, Warszawa 2011.
Dyczewski L., Trwałość kultury polskiej, w: Wartości w kulturze polskiej, red. L. Dyczewski, Lublin 1993, s. 11–50.
Dylus A., Globalizacja. Refleksje etyczne, Wrocław-Warszawa-Kraków 2005.
Dzięgielewski J., Powrót do wiary przodków, czyli tworzenie „religii obywatelskiej” – dylemat stanów politycznych Rzeczpospolitej Polskiej w drugiej połowie XVI i w XVII wieku, w: Religia obywatelska w Polsce. Między początkami państwowości a współczesnością, red. J. Węgrzycki, Warszawa 2016, s. 159–178.
Erikson E., Dzieciństwo i społeczeństwo, Poznań 1997.
Gach P.P., Obrona wartości naczelnych, w: Wartości w kulturze polskiej, red. L. Dyczewski, Lublin 1993, s. 129–157.
Giddens A., Socjologia, Warszawa 2012. Globalizacja, teoria globalizacji, w: Słownik socjologii i nauk społecznych, red. G. Marshall, Warszawa 2004, s. 103–104.
Globalizacja, w: Słownik terminów z zakresu bezpieczeństwa narodowego, Warszawa 2008, s. 44.
Głowacki J.J., Tolerancyjność i fanatyzm szlachty katolickiej w Rzeczpospolitej u progu Oświecenia, „Acta UniversitatisLodziensis. Folia Historica” 2015, nr 92, s. 29–48.
Golka M., Socjologia kultury. Wydanie nowe, Warszawa 2013.
Grabowska M., Przemiany polskiej religijności, w: Kościół katolicki w przededniu wejścia do Unii Europejskiej, red. P. Mazurkiewicz, Warszawa 2003, s. 90–118.
Graczyk W., Secerdotium i imperium, czyli religia i państwo w Polsce. Elementy religii obywatelskich w polskich sporach od XIII do XV wieku, w: Religia obywatelska w Polsce. Między początkami państwowości a współczesnością, red. J. Węgrzycki, Warszawa 2016, s. 145–157.
Griswold W., Socjologia kultury. Kultury i społeczeństwa w zmieniającym się świecie, Warszawa 2013.
Gruszczak A., Hybrydowość współczesnych wojen – analiza krytyczna, w: Asymetria i hybrydowość – stare armie wobec nowych konfliktów, red. W. Sokała, B. Zapała, Warszawa 2011, s. 9–17.
Hrynicki W., Pojęciowe aspekty bezpieczeństwa kulturowego oraz jego zagrożenia w Europie, „Kultura Bezpieczeństwa. Nauka – Praktyka – Refleksje” 2015, nr 7, s. 190–204.
Jabłońska K., Globalizacja zagrożeniem dla bezpieczeństwa kulturowego, „Drohiczyński Przegląd Naukowy” 2016, nr 8, s. 125–139.
Jacko J.F., Globalizacja a różnice kulturowe. Przyczynek do metodologii badań międzykulturowych, w: Globalizacja – nieznośne podobieństwo? Świat i jego instytucje w procesie uniformizacji, red. B. Krauz-Mozer, Borowiec P., Kraków 2008, s. 261–277.
Klossowicz J., Proroctwo według McLuhana, „Przegląd Powszechny” 2004, nr 12, s. 538–549.
Kłoczowski J.,Tożsamość polska i europejska dzisiaj, „Nowa Europa” 2007, nr 1 (5), s. 330–344.
Kołakowski L., Cywilizacja na ławie oskarżonych, Warszawa 1990. Koseła K., Polak i katolik. Splątana tożsamość, Warszawa 2003.
Koziej S., Między piekłem a rajem: szare bezpieczeństwo na progu XX wieku, Toruń 2006.
Krauz-Mozer B., Borowiec P., Globalizacja, globalizm, globalność – wprowadzenie, w: Globalizacja – nieznośne podobieństwo? Świat i jego instytucje w procesie uniformizacji, red. B. Krauz-Mozer, P. Borowiec, Kraków 2008, s. 7–17.
Kubiak M., Kulturowe uwarunkowania obronności państwa, Siedlce 2012. Kuźniar R., Polityka i siła. Studia strategiczne – zarys problematyki, Warszawa 2005.
Majka J., Historyczno-kulturowe uwarunkowania katolicyzmu polskiego, w: Socjologia religii, red. F. Adamski, Kraków 2011, s. 291–312.
Mariański J., Globalizacja i Kościoły – sprzymierzeńcy czy konkurenci?, w: Religia i religijność w warunkach globalizacji, red. M. Libiszowska-Żółtkowska, Kraków 2007, s. 105 –126.
Mariański J., Katolicy w strukturze wyznaniowej Polski, w: Kościół katolicki w Polsce 1918–1990. Rocznik statystyczny, red. L. Adamczyk, W. Zdaniewicz, Warszawa 1991, s. 37–56.
Mariański J., Moralność w kontekście społecznym, Kraków 2014.
Mariański J., Sekularyzacja moralności, w: Leksykon socjologii moralności. Podstawy – teorie – badania – perspektywy, red. J. Mariański, Kraków 2015, s. 703–709.
Michałowska G., Bezpieczeństwo kulturowe w warunkach globalizacji, w: Bezpieczeństwo narodowe i międzynarodowe u schyłku XX wieku, red. D.B. Bobrow, E. Haliżak, R. Zięba, Warszawa 1997, s. 131–144.
Michel P., Polityka i religia. Wielka przemiana, Kraków 2000.
Misiak W., Globalizacja więcej niż podręcznik. Społeczeństwa – kultura – polityka. Z perspektywy nowej struktury ładu światowego, Warszawa 2009.
Nikitorowicz A., Ukraińcy Podlasia. Dylematy tożsamościowe, Kraków 2014.
Nowak S., Współczesny katolicyzm polski. Spostrzeżenia i hipotezy socjologa, w: Religijność społeczeństwa polskiego lat 80. Od pytań filozoficznych do problemów empirycznych, red. M. Grabowska, T. Szawiel, Warszawa 2005, s. 165–188.
Obuchowski K., Potrzeby, w: Encyklopedia socjologii. T. 3, Warszawa 2000, s. 160–163.
Skoneczny Ł., Wojna hybrydowa – wyzwanie przyszłości? Wybrane zagadnienia, „Przegląd Bezpieczeństwa Wewnętrznego. Wojna hybrydowa – Wydanie specjalne” 2015, s. 39–50.
Stańczyk J., Współczesne pojmowanie bezpieczeństwa, Warszawa 1996.
Stefański M., Kształtowanie bezpieczeństwa publicznego jako priorytet funkcjonowania państwa, w: Wybrane problemy bezpieczeństwa. Dziedziny bezpieczeństwa, red. A. Urbanek, Słupsk 2013, s. 61–76.
Szacka B., Czas przeszły, pamięć, mit, Warszawa 2006.
Tokarz G., Bezpieczeństwo kulturowe III Rzeczpospolitej – przegląd zagrożeń, „Rocznik Bezpieczeństwa Międzynarodowego” 2010, vol. 4, s. 197–204.
Topczewska M., Separatyzm narodowe w Europie Zachodniej, „Studia Europejskie” 2001, nr 1, s. 101–118.
Trochowska K., Kompetencje międzykulturowe dla bezpieczeństwa i obronności. Teoria i praktyka, Warszawa 2016.
Tułowiecki D., Bez Boga, Kościoła i zasad? Studium socjologiczne nad religijnością młodzieży, Kraków 2012.
Tułowiecki D., Kościół, państwo i obywatelskość w opiniach młodzieży Północnego Mazowsza, w: Religia i Kościół w społeczeństwie demokratycznym i obywatelskim w Polsce. Między losem a wyborem, red. J. Baniam, Poznań 2012, s. 103–130.
Tułowiecki D., Kościół, parafia i duchowni w świadomości młodzieży ponadgimnazjalnej w małym mieście, w: Laikat i duchowieństwo w Kościele katolickim w Polsce. Problem dialogu i współistnienia, red. J. Baniak, Poznań 2010, s. 349–368.
Tułowiecki D., Ostrów Mazowiecka – małe miasto Północnego Mazowsza rozpięte pomiędzy światem globalnym a lokalnymi tradycjami, „Rocznik Ostrowski” 2005, nr 1, s. 7–31.
Tułowiecki D., Społeczeństwo masowe, w: Encyklopedia katolicka KUL, t. 18, Lublin 2013, kol. 694–695.
Urbanek A., Bezpieczeństwo kulturowe, w: Wybrane problemy bezpieczeństwa. Dziedziny bezpieczeństwa, red. Urbanek A., Słupsk 2013, s. 227–254.
Urbanek A., Państwo jako podmiot bezpieczeństwa narodowego – ujęcie dziedzinowe, w: Wybrane problemy bezpieczeństwa. Dziedziny bezpieczeństwa, red. A. Urbanek, Słupsk 2013, s. 11–39.
Urbańczyk P., Religia i religijność w czasach pierwszych Piastów, w: Religia obywatelska w Polsce. Między początkami państwowości a współczesnością, red. J. Węgrzycki, Warszawa 2016, s. 127–144.
Włodkowska A., Bezpieczeństwo kulturowe, w: Bezpieczeństwo państwa: wybrane problemy, red. K. A. Wojtaszczyk, A. Materska-Sosnowska, Warszawa 2009, s. 143–171.
Wnuk-Lipiński E., Świat międzyepoki. Globalizacja. Demokracja. Państwo narodowe, Kraków 2004.
Wojnowski M., Mit „wojny hybrydowej”. Konflikt na terenie państwa ukraińskiego w świetle rosyjskiej myśli wojskowej XIX–XXI wieku, „Przegląd Bezpieczeństwa Wewnętrznego. Wojna hybrydowa – Wydanie specjalne” 2015, s. 7–38.
Wybicki J., Życie moje oraz Wspomnienie o Andrzeju i Konstancji Zamoyskich, (oprac. A.M. Skałkowski), Wrocław 2005.
Zabłocki E., Kategorie. Zagrożenia. System bezpieczeństwa narodowego, Warszawa 2013.
Zięba R., Instytucjonalizacja bezpieczeństwa europejskiego, Warszawa 1999.
Zydorowicz J., Współczesne praktyki artystyczne wobec sfery sacrum. Od ateistycznych krucjat antyreligijnych po agnostyczne herezje dialogu, „Przegląd Religioznawczy” 2012, nr 3 (245), s. 171–185.
Bauman Z., Żyjąc w czasie pożyczonym, Warszawa 2010.
Beck U., Społeczeństwo światowego ryzyka. W poszukiwaniu utraconego bezpieczeństwa, Warszawa 2012.
Borowik I., Odbudowywanie pamięci. Przemiany religijne w Środkowo-Wschodniej Europie po upadku komunizmu, Kraków 2000.
Boski P., Studia nad tożsamością narodową Polaków w kraju i na emigracji, „Kultura i Społeczeństwo” 1991, nr 4, s. 139–152.
Budyta-Budzyńska M., Socjologia narodu i konfliktów etnicznych, Warszawa 2010.
Campion M., Pabis K., Bezpieczeństwo kulturowe mniejszości narodowych i etnicznych w Polsce. Wybrane problemy na przykładzie mniejszości karaimskiej, w: Changing the World: Social, Cultural and Politicalpedagogies in Civileducation, red. M. Campion, Kraków 2013, s. 230–241.
Casanova J., Religie publiczne w nowoczesnym świecie, Kraków 2005. Czaja J., Kulturowe czynniki bezpieczeństwa, Kraków 2008.
Czaja J., Kulturowy wymiar bezpieczeństwa. Aspekty teoretyczne i praktyczne, Kraków 2013.
Dyczewski L., Kultura w całościowym planie rozwoju, Warszawa 2011.
Dyczewski L., Trwałość kultury polskiej, w: Wartości w kulturze polskiej, red. L. Dyczewski, Lublin 1993, s. 11–50.
Dylus A., Globalizacja. Refleksje etyczne, Wrocław-Warszawa-Kraków 2005.
Dzięgielewski J., Powrót do wiary przodków, czyli tworzenie „religii obywatelskiej” – dylemat stanów politycznych Rzeczpospolitej Polskiej w drugiej połowie XVI i w XVII wieku, w: Religia obywatelska w Polsce. Między początkami państwowości a współczesnością, red. J. Węgrzycki, Warszawa 2016, s. 159–178.
Erikson E., Dzieciństwo i społeczeństwo, Poznań 1997.
Gach P.P., Obrona wartości naczelnych, w: Wartości w kulturze polskiej, red. L. Dyczewski, Lublin 1993, s. 129–157.
Giddens A., Socjologia, Warszawa 2012. Globalizacja, teoria globalizacji, w: Słownik socjologii i nauk społecznych, red. G. Marshall, Warszawa 2004, s. 103–104.
Globalizacja, w: Słownik terminów z zakresu bezpieczeństwa narodowego, Warszawa 2008, s. 44.
Głowacki J.J., Tolerancyjność i fanatyzm szlachty katolickiej w Rzeczpospolitej u progu Oświecenia, „Acta UniversitatisLodziensis. Folia Historica” 2015, nr 92, s. 29–48.
Golka M., Socjologia kultury. Wydanie nowe, Warszawa 2013.
Grabowska M., Przemiany polskiej religijności, w: Kościół katolicki w przededniu wejścia do Unii Europejskiej, red. P. Mazurkiewicz, Warszawa 2003, s. 90–118.
Graczyk W., Secerdotium i imperium, czyli religia i państwo w Polsce. Elementy religii obywatelskich w polskich sporach od XIII do XV wieku, w: Religia obywatelska w Polsce. Między początkami państwowości a współczesnością, red. J. Węgrzycki, Warszawa 2016, s. 145–157.
Griswold W., Socjologia kultury. Kultury i społeczeństwa w zmieniającym się świecie, Warszawa 2013.
Gruszczak A., Hybrydowość współczesnych wojen – analiza krytyczna, w: Asymetria i hybrydowość – stare armie wobec nowych konfliktów, red. W. Sokała, B. Zapała, Warszawa 2011, s. 9–17.
Hrynicki W., Pojęciowe aspekty bezpieczeństwa kulturowego oraz jego zagrożenia w Europie, „Kultura Bezpieczeństwa. Nauka – Praktyka – Refleksje” 2015, nr 7, s. 190–204.
Jabłońska K., Globalizacja zagrożeniem dla bezpieczeństwa kulturowego, „Drohiczyński Przegląd Naukowy” 2016, nr 8, s. 125–139.
Jacko J.F., Globalizacja a różnice kulturowe. Przyczynek do metodologii badań międzykulturowych, w: Globalizacja – nieznośne podobieństwo? Świat i jego instytucje w procesie uniformizacji, red. B. Krauz-Mozer, Borowiec P., Kraków 2008, s. 261–277.
Klossowicz J., Proroctwo według McLuhana, „Przegląd Powszechny” 2004, nr 12, s. 538–549.
Kłoczowski J.,Tożsamość polska i europejska dzisiaj, „Nowa Europa” 2007, nr 1 (5), s. 330–344.
Kołakowski L., Cywilizacja na ławie oskarżonych, Warszawa 1990. Koseła K., Polak i katolik. Splątana tożsamość, Warszawa 2003.
Koziej S., Między piekłem a rajem: szare bezpieczeństwo na progu XX wieku, Toruń 2006.
Krauz-Mozer B., Borowiec P., Globalizacja, globalizm, globalność – wprowadzenie, w: Globalizacja – nieznośne podobieństwo? Świat i jego instytucje w procesie uniformizacji, red. B. Krauz-Mozer, P. Borowiec, Kraków 2008, s. 7–17.
Kubiak M., Kulturowe uwarunkowania obronności państwa, Siedlce 2012. Kuźniar R., Polityka i siła. Studia strategiczne – zarys problematyki, Warszawa 2005.
Majka J., Historyczno-kulturowe uwarunkowania katolicyzmu polskiego, w: Socjologia religii, red. F. Adamski, Kraków 2011, s. 291–312.
Mariański J., Globalizacja i Kościoły – sprzymierzeńcy czy konkurenci?, w: Religia i religijność w warunkach globalizacji, red. M. Libiszowska-Żółtkowska, Kraków 2007, s. 105 –126.
Mariański J., Katolicy w strukturze wyznaniowej Polski, w: Kościół katolicki w Polsce 1918–1990. Rocznik statystyczny, red. L. Adamczyk, W. Zdaniewicz, Warszawa 1991, s. 37–56.
Mariański J., Moralność w kontekście społecznym, Kraków 2014.
Mariański J., Sekularyzacja moralności, w: Leksykon socjologii moralności. Podstawy – teorie – badania – perspektywy, red. J. Mariański, Kraków 2015, s. 703–709.
Michałowska G., Bezpieczeństwo kulturowe w warunkach globalizacji, w: Bezpieczeństwo narodowe i międzynarodowe u schyłku XX wieku, red. D.B. Bobrow, E. Haliżak, R. Zięba, Warszawa 1997, s. 131–144.
Michel P., Polityka i religia. Wielka przemiana, Kraków 2000.
Misiak W., Globalizacja więcej niż podręcznik. Społeczeństwa – kultura – polityka. Z perspektywy nowej struktury ładu światowego, Warszawa 2009.
Nikitorowicz A., Ukraińcy Podlasia. Dylematy tożsamościowe, Kraków 2014.
Nowak S., Współczesny katolicyzm polski. Spostrzeżenia i hipotezy socjologa, w: Religijność społeczeństwa polskiego lat 80. Od pytań filozoficznych do problemów empirycznych, red. M. Grabowska, T. Szawiel, Warszawa 2005, s. 165–188.
Obuchowski K., Potrzeby, w: Encyklopedia socjologii. T. 3, Warszawa 2000, s. 160–163.
Skoneczny Ł., Wojna hybrydowa – wyzwanie przyszłości? Wybrane zagadnienia, „Przegląd Bezpieczeństwa Wewnętrznego. Wojna hybrydowa – Wydanie specjalne” 2015, s. 39–50.
Stańczyk J., Współczesne pojmowanie bezpieczeństwa, Warszawa 1996.
Stefański M., Kształtowanie bezpieczeństwa publicznego jako priorytet funkcjonowania państwa, w: Wybrane problemy bezpieczeństwa. Dziedziny bezpieczeństwa, red. A. Urbanek, Słupsk 2013, s. 61–76.
Szacka B., Czas przeszły, pamięć, mit, Warszawa 2006.
Tokarz G., Bezpieczeństwo kulturowe III Rzeczpospolitej – przegląd zagrożeń, „Rocznik Bezpieczeństwa Międzynarodowego” 2010, vol. 4, s. 197–204.
Topczewska M., Separatyzm narodowe w Europie Zachodniej, „Studia Europejskie” 2001, nr 1, s. 101–118.
Trochowska K., Kompetencje międzykulturowe dla bezpieczeństwa i obronności. Teoria i praktyka, Warszawa 2016.
Tułowiecki D., Bez Boga, Kościoła i zasad? Studium socjologiczne nad religijnością młodzieży, Kraków 2012.
Tułowiecki D., Kościół, państwo i obywatelskość w opiniach młodzieży Północnego Mazowsza, w: Religia i Kościół w społeczeństwie demokratycznym i obywatelskim w Polsce. Między losem a wyborem, red. J. Baniam, Poznań 2012, s. 103–130.
Tułowiecki D., Kościół, parafia i duchowni w świadomości młodzieży ponadgimnazjalnej w małym mieście, w: Laikat i duchowieństwo w Kościele katolickim w Polsce. Problem dialogu i współistnienia, red. J. Baniak, Poznań 2010, s. 349–368.
Tułowiecki D., Ostrów Mazowiecka – małe miasto Północnego Mazowsza rozpięte pomiędzy światem globalnym a lokalnymi tradycjami, „Rocznik Ostrowski” 2005, nr 1, s. 7–31.
Tułowiecki D., Społeczeństwo masowe, w: Encyklopedia katolicka KUL, t. 18, Lublin 2013, kol. 694–695.
Urbanek A., Bezpieczeństwo kulturowe, w: Wybrane problemy bezpieczeństwa. Dziedziny bezpieczeństwa, red. Urbanek A., Słupsk 2013, s. 227–254.
Urbanek A., Państwo jako podmiot bezpieczeństwa narodowego – ujęcie dziedzinowe, w: Wybrane problemy bezpieczeństwa. Dziedziny bezpieczeństwa, red. A. Urbanek, Słupsk 2013, s. 11–39.
Urbańczyk P., Religia i religijność w czasach pierwszych Piastów, w: Religia obywatelska w Polsce. Między początkami państwowości a współczesnością, red. J. Węgrzycki, Warszawa 2016, s. 127–144.
Włodkowska A., Bezpieczeństwo kulturowe, w: Bezpieczeństwo państwa: wybrane problemy, red. K. A. Wojtaszczyk, A. Materska-Sosnowska, Warszawa 2009, s. 143–171.
Wnuk-Lipiński E., Świat międzyepoki. Globalizacja. Demokracja. Państwo narodowe, Kraków 2004.
Wojnowski M., Mit „wojny hybrydowej”. Konflikt na terenie państwa ukraińskiego w świetle rosyjskiej myśli wojskowej XIX–XXI wieku, „Przegląd Bezpieczeństwa Wewnętrznego. Wojna hybrydowa – Wydanie specjalne” 2015, s. 7–38.
Wybicki J., Życie moje oraz Wspomnienie o Andrzeju i Konstancji Zamoyskich, (oprac. A.M. Skałkowski), Wrocław 2005.
Zabłocki E., Kategorie. Zagrożenia. System bezpieczeństwa narodowego, Warszawa 2013.
Zięba R., Instytucjonalizacja bezpieczeństwa europejskiego, Warszawa 1999.
Zydorowicz J., Współczesne praktyki artystyczne wobec sfery sacrum. Od ateistycznych krucjat antyreligijnych po agnostyczne herezje dialogu, „Przegląd Religioznawczy” 2012, nr 3 (245), s. 171–185.
Tułowiecki, D. (2020). BEZPIECZEŃSTWO KULTUROWE A OBECNOŚĆ I/LUB ELIMINACJA RELIGII W POLSKIM KANONIE KULTURY. Zeszyty Naukowe Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego Jana Pawła II, 59(4), 89–115. Retrieved from https://czasopisma.kul.pl/index.php/znkul/article/view/11350
Dariusz Tułowiecki
License
This is an open access journal.
Beginning with Issue 1/2024, all texts published under a Creative Commons Attribution CC BY 4.0 licence.
The texts in Issues from 3/2018 to 4/2023 are published under a Creative Commons Attribution-NonCommercial-NoDerivatives CC BY-NC-ND 4.0 licence.
For aricles till 2/2018 your use is permitted by an applicable exception or limitation – see: Ustawa z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych.
